Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

Hoofdstuk A Social neuroscience: een introductie

De opkomst van social neuroscience

De sociale psychologie probeert te begrijpen en te verklaren hoe de gedachten, gevoelens en gedragingen van individuen worden beïnvloedt door de daadwerkelijke, voorgestelde of geïmpliceerde aanwezigheid van anderen. Social neuroscience heeft hetzelfde doel, maar hier wordt geprobeerd deze gedachten, gevoelens en gedragingen te begrijpen en verklaren met behulp van de methoden en technieken van de neurowetenschap. Veel wetenschappers binnen het social neuroscienceveld komen uit de cognitieve psychologie, de studie van mentale processen zoals denken, waarnemen, spreken, handelen en plannen. In social neuroscience worden de sociale en cognitieve psychologie aan elkaar verbonden, evenals de geest (psychologie) aan de hersenen (biologie, neurowetenschap).

 De term social neuroscience kan worden teruggevoerd op een artikel van Cacioppo en Bertson (1992). Voor die tijd waren bepaalde studiegebieden die nu onder social neuroscience vallen, echter al actief. In de jaren negentig zorgde de opkomst van verfijnde methoden, zoals fMRI en transcranial magnetic stimulance (TMS), voor meer toepassingen binnen de sociale en cognitieve psychologie. Uiteindelijk zorgde dit ervoor dat social neuroscience in 2000 als een apart veld kon worden gezien, met eigen centrale onderzoeksvragen en methoden.

 Het sociale brein?

Een belangrijke kwestie binnen de social neuroscience is de mate waarin ‘het sociale brein’ kan worden onderscheiden van de andere functies die het brein uitvoert. Een mogelijkheid is dat er bepaalde neurale substraten zijn die zich bezig houden met sociale cognitie maar niet met andere soorten van cognitieve verwerking. Deze visie is gerelateerd aan modulariteit en domeinspecifiteit. Modulariteit houdt in dat bepaalde cognitieve processen of hersengebieden beperkt zijn met betrekking tot de informatie die ze verwerken en de manier waarop dit verwerkt wordt. Domeinspecifiteit is het idee dat een cognitief proces of een hersengebied gespecialiseerd is in het verwerken van een bepaalde soort informatie. Het is echter ook mogelijk dat het sociale brein niet alleen gespecialiseerd is in sociaal gedrag, maar ook bijdraagt aan niet-sociale aspecten van cognitie. Er zijn daarnaast een aantal visies die tussen deze twee extremen vallen. Zo denkt Mitchell (2009) dat het sociale brein bijzonder is dankzij de natuur van de informatie die verwerkt wordt, en niet per se omdat het sociaal is. Een andere mogelijkheid is dat niet bepaalde delen van het sociale brein speciaal zijn, maar dat er bepaalde neurale mechanismen bestaan die aansluiten bij sociale processen. Een belangrijk inzicht in de sociale neurowetenschap is dat een er een eenvoudig mechanisme zou kunnen zijn – werkend op het niveau van enkele neuronen – dat er voor zorgt dat er correspondentie plaats vindt tussen de zelf en de ander. Volgens sommigen bestaat dit mechanisme uit spiegelneuronen. Hoewel deze neuronen oorspronkelijk tijdens handelingen zijn opgemerkt, is het mogelijk dat spiegelen een algemene eigenschap is van neuronen en dat ze niet in een bepaald gebied gelokaliseerd zijn. Het is moeilijk te zeggen of deze neuronen specifiek sociaal zijn of hun oorsprong vinden in algemenere cognitieve functies.

Is neurowetenschap een gepast verklaringsniveau voor de studie van sociaal gedrag?

Sociale psychologie en neurowetenschap gebruiken verschillende verklaringsniveaus. Social neuroscience probeert deze niveaus samen te brengen. Veel wetenschappers binnen dit veld hebben dan ook geen sterke reductionistische benadering. Reductionisme houdt in dat een soort verklaring door de tijd heen vervangen wordt door een andere, meer basale verklaring. Een andere manier waarop neurowetenschappelijke data wordt gebruikt om niveaus van verklaringen samen te brengen is reverse inference. Deze benadering probeert de natuur van cognitieve processen af te leiden uit neurowetenschappelijke data. De betrouwbaarheid van deze methode is afhankelijk van de kennis over de functies van bepaalde hersengebieden. Bovendien zijn de functies van deze gebieden afhankelijk van de context waarin ze actief zijn. Methodologisch gezien is het belangrijk om ook andere vormen van dataverzameling te gebruiken naast reverse inference.

 Er is een scenario waarin op het brein gebaseerde data geen invloed heeft op het begrijpen van sociale processen – het schone lei scenario (blank slate). In deze situatie wordt alle informatie die aangeboden wordt door het brein geaccepteerd, verwerkt en opgeslagen, zonder dat er gebruik gemaakt wordt van vooraf bestaande biases, kennis en beperkingen. Een meer realistisch scenario is dat het brein randvoorwaarden creëert voor sociaal gedrag. Sociale processen doen zich voor in het brein, maar sommigen worden gecreëerd door randvoorwaarden uit de omgeving en anderen door de inherente organisatie, biases en tekortkomingen van het brein zelf. Variaties zijn echter niet altijd toe te wijzen aan sociale of omgevingsniveaus. In sommige gevallen kan er geen onderscheid worden gemaakt tussen verschillende verklaringsniveaus. Het is mogelijk dat zulke interacties tussen verklaringsniveaus de norm zullen zijn in social neuroscience, maar het veld is nog te nieuw om deze conclusie te kunnen trekken.