Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

Oefentoets voor de tussentoets 1

Vraag 1

Geef drie voorbeelden van een afhankelijk recht en geef bij ieder voorbeeld aan van welk (hoofd)recht het recht in kwestie afhankelijk is.

Vraag 2

In de Rotterdamse haven vindt veel containeroverslag plaats. Hierbij wordt gebruik gemaakt van geautomatiseerde hijskranen. Deze kranen zijn tientallen meters hoog, zodat grote vrachtschepen eenvoudig hun lading kunnen lossen. De kranen halen de containers uit het laadruim en bewegen hiervoor over rails van vele meters lang, die met flinke bouten in de kade zijn verankerd.

a. Aan de hand van welke criteria moet worden beoordeeld of de kranen onroerend zijn?

b. Is de eigenaar van de grond waarop de kranen staan ook eigenaar van de kranen?

Zo ja, hoe kan worden bereikt dat een ander dan de eigenaar van de grond eigenaar van de kranen wordt?

Vraag 3

Het arrest Teixeira de Mattos is gewezen onder oud recht. Onder huidig recht zou de bewindvoerder – ter onderbouwing van Teixeira’s goederenrechtelijke positie met betrekking tot de Nillmij-certificaten – zich op twee wetsartikelen kunnen beroepen.

Welke wetsartikelen zijn dit?

Vraag 4

Henk wil graag een kopieerwinkel beginnen. Hij heeft al een perceel grond met daarop een geschikt gebouw gekocht en geleverd gekregen van de vorige eigenaar Klaas, die er groente en fruit verkocht. Henk koopt tien kopieermachines van Fred; de machines worden geleverd onder eigendomsvoorbehoud. Vervolgens installeert hij de apparaten in zijn (Henk’s) gebouw. Een paar dagen later opent hij vol trots zijn winkel ‘De kopieerwinkel’.

Henk voldoet niet aan zijn betalingsverplichtingen jegens Fred. Fred ontbindt daarom de overeenkomst met Henk en hij vraagt aan Henk vriendelijk doch dringend of hij zijn machines terug mag hebben. Henk antwoordt hem: ‘Hoezo, jouw machines? Deze machines zijn zo’n essentieel onderdeel van mijn kopieerwinkel dat ze mijn eigendom zijn geworden – wat is immers een kopieerwinkel zonder kopieermachines?!’

a. Wie is bezitter van de kopieermachines nadat zij zijn afgeleverd bij Henk maar voordat ze zijn geïnstalleerd?

b. Welke vordering stelt Fred tegen Henk in (gegeven het feit dat hij de machines terug wil)?

c. Hoe beoordeelt u het standpunt van Henk dat hij eigenaar is geworden van de kopieermachines?

Vraag 5

Bespreek of, en zo ja, op welke wijze, een recht van vruchtgebruik gevestigd kan worden op:

- een hypotheekrecht

- een vordering op naam

- een recht van erfpacht

- een fokstier

Vraag 6

Jasper leent een kostbaar schilderij van zijn goede vriend Bart. Het schilderij krijgt een prominente plaats in de huiskamer van Jasper. Bart overlijdt maar zijn erfgenamen weten niet dat Bart het schilderij had uitgeleend aan Jasper. Daarom blijft het schilderij geruime tijd bij Jasper hangen zonder dat de erfgenamen van Bart aanspraak maken op teruggave van het schilderij.

Kan Jasper door enkel tijdsverloop eigenaar worden van het schilderij en zo ja, na hoeveel jaar?

Antwoorden oefentoets voor de tussentoets 1

Vraag 1

Als voorbeeld van afhankelijke rechten kunnen onder meer worden genoemd:

- het recht van opstal, mits aan dit recht bij vestiging een afhankelijk karakter is gegeven; in dat geval zal het afhankelijk zijn van het gebruiksrecht op de onroerende zaak (art. 5:101 lid 2).

- het recht van pand en hypotheek; deze rechten zijn afhankelijk van de vordering tot zekerheid waarvan zij dienen (art. 3:227 lid 1);

- het recht van erfdienstbaarheid: dit recht is afhankelijk van het eigendomsrecht op het heersende erf (art. 5:70 lid 1);

Vraag 2 a

Krachtens het eerste lid van art. 3:3 zijn werken zoals havenkranen onroerend als zij duurzaam met de grond zijn verenigd. Ter zake van dit duurzaam met de grond verenigd zijn stelt de Hoge Raad in het arrest Portacabin dat het werk naar aard en inrichting bestemd moet zijn om duurzaam te plaatse te blijven. Daarbij moet worden gelet op de bedoeling van de bouwer voor zover deze naar buiten kenbaar is. Niet van belang is dat technisch de mogelijkheid bestaat om het bouwsel te verplaatsen.

Vraag 2 b

De eigenaar van de grond is ook eigenaar van de kranen, mits de grond de kranen natrekt; art. 5:20 lid 1 sub e. Daar is sprake van als de kranen ‘duurzaam met de grond zijn verenigd’ en dus voldoen aan de door de HR in Portacabin genoemde criteria.

Door middel van het vestigen van een recht van opstal kan worden bewerkstelligd dat een ander dan de eigenaar van de grond eigenaar van de kranen wordt; art. 5:101 BW. Het recht van opstal doorbreekt immers de natrekking.

Vraag 3

Het betreft de artt. 3:109 en 119 BW.

Vraag 4a

Fred was eigenaar en bezitter van de kopieermachines. Vervolgens levert hij deze machines onder eigendomsvoorbehoud aan Henk. Krachtens art. 3:92 jo. 3:91 (het gaat immers over een overdracht onder opschortende voorwaarde van betaling) zal Henk de machines gaan houder voor Fred tot het moment dat Henk de gehele koopprijs aan Fred heeft betaald. Tot dat moment blijft Fred dus bezitter van de machines.

Vraag 4b

Fred heeft het eigendomsrecht behouden en kan derhalve een vordering tot revindicatie instellen; art. 5:2.

Vraag 4c

Dit standpunt valt niet in rechte te handhaven. Henk doelt op het feit dat hij door natrekking niet alleen eigenaar van het gebouw is geworden waarin zijn winkel is gevestigd, maar ook van de nog niet door hem betaalde kopieermachines; art. 5:3.

Krachtens het tweede lid van art. 3:4 is van bestanddeelvorming sprake als bij afscheiding schade van betekenis wordt toegebracht. Dat lijkt zich hier niet voor te doen.

Krachtens het eerste lid van art. 3:4 kan ook de verkeersopvatting meebrengen dat van bestanddeelvorming sprake is. De Hoge Raad heeft daartoe in het arrest Depex/curatoren Bergel het volgende overwogen. Het gaat erom of gebouw en machines naar verkeersopvatting als één zaak moeten worden aangemerkt:  "Wanneer gebouw en apparatuur in constructief opzicht specifiek op elkaar zijn afgestemd, ligt hierin een aanwijzing voor bevestigende beantwoording van die vraag. Hetzelfde geldt wanneer het gebouw uit een oogpunt van geschiktheid als fabrieksgebouw - gebouw dienende tot huisvesting van een produktie-inrichting - bij het ontbreken van de apparatuur als onvoltooid moet worden beschouwd. Bij het aanleggen van deze laatste maatstaf komt het niet aan op de functie welke de apparatuur (eventueel) vervult in het produktieproces."

Naar verkeersopvatting zijn de kopieermachines dus geen bestanddeel geworden van de winkel, hetgeen ook blijkt uit het feit dat de winkel daarvoor werd gebruikt als groentewinkel. Er heeft derhalve geen natrekking plaatsgevonden.

Als al sprake zou zijn van natrekking kan bovendien niet worden gezegd dat Henk eigenaar is geworden van de machines omdat zij dan bestanddeel zijn van het gebouw en hun zelfstandigheid hebben verloren.

Vraag 5

Een recht van vruchtgebruik kan worden gevestigd op goederen, dus op zaken en vermogensrechten (3:201 jo. 3:1), mits deze goederen zelfstandig en overdraagbaar zijn (3:81 lid 1).

Een recht van hypotheek is weliswaar een vermogensrecht, maar het is geen zelfstandig recht, want het is afhankelijk van de vordering tot zekerheid waarvan het dient (3:227 lid 1). Om die reden kan een recht van vruchtgebruik niet op een hypotheekrecht worden gevestigd.

De overige goederen zijn wel zelfstandig en overdraagbaar; zie art. 3:83 lid 1.

Het recht van vruchtgebruik op een vordering op naam wordt gevestigd door een daartoe bestemde akte en mededeling daarvan aan de debiteur, art. 3:98 jo 84 jo 94 BW. (Of ex art. 3:94 lid 3: zonder mededeling maar dan met een authentieke of geregistreerde onderhandse akte.)

Het recht van vruchtgebruik op een recht van erfpacht wordt gevestigd door inschrijving van een notariële akte in de openbare registers (3:98 jo. 3:84 jo. 3:89 lid 4). Het recht van erfpacht is immers een registergoed, omdat het gevestigd is op een onroerende zaak (5:85 jo. 3:98 jo. 3:89 lid 1 jo. 3:10).

Het recht van vruchtgebruik op een fokstier wordt gevestigd door het dier in de macht van de vruchtgebruiker te brengen (3:98 jo. 3:90). Anders dan art. 3:90 stelt, zal de vruchtgebruiker echter geen bezitter, maar slechts houder van het dier worden.

Vraag 6

Jasper houdt het schilderij krachtens de overeenkomst van bruikleen voor (de erfgenamen van) Bart en kan derhalve niet krachtens enkel tijdsverloop, dus door verjaring, eigenaar worden. Slechts een bezitter kan door verjaring de eigendom verkrijgen; zie de artt. 3:99 en 3:105.

Oefentoets voor de tussentoets 2

Vraag 1

Anne is producent van fietsen. Bruno is leverancier van zadels, die pas worden gemonteerd wanneer de fietsen rijklaar zijn. Anne en Bruno zijn overeengekomen dat Bruno eigenaar blijft van de door hem geleverde zadels totdat deze door Anne zijn betaald. Bruno is ten tijde van de montage van de zadels nog niet betaald.

Wie is na de montage eigenaar van de zadels?

Vraag 2

Noem drie kenmerken van goederenrechtelijke rechten en geef kort aan wat die kenmerken inhouden.

Vraag 3

Kan een bezitter niet te goeder trouw van een roerende zaak ooit de eigendom van die roerende zaak verkrijgen?

Vraag 4

Bespreek de volgende stelling:

Voor de beoordeling van de vraag of apparatuur een bestanddeel vormt van een gebouw is mede bepalend of de bedrijfsvoering van de onderneming in dat gebouw onmogelijk zou zijn zonder dergelijke apparatuur.

Vraag 5

Opslagbedrijf Terminal geeft aan constructiebedrijf De Knijp opdracht om 3 grote silo’s te vervaardigen die zijn bestemd voor de opslag van graan. De silo’s moeten worden gebouwd volgens gedetailleerde aanwijzingen van Terminal. Het staal dat nodig is voor de productie van de silo’s wordt door De Knijp gekocht bij staalleverancier Corus. Het staal wordt door Corus aan De Knijp geleverd onder eigendomsvoorbehoud. Nadat de drie silo’s zijn geproduceerd, maar voordat deze zijn afgeleverd bij Terminal, gaat De Knijp failliet. De Knijp heeft Corus niet betaald voor het door Corus geleverde staal. Terminal stelt zich op het standpunt dat zij eigenaar is van de door de Knijp geproduceerde silo’s. De curator van De Knijp stelt zich daarentegen op het standpunt dat de silo’s eigendom zijn van De Knijp nu deze nog niet zijn geleverd aan Terminal.

Aan de hand van welke criteria moet worden beoordeeld wie eigenaar is van de drie silo’s?

Vraag 6

Leg uit wat wordt verstaan onder de processuele functie van bezit en geef daarvan een voorbeeld.

Vraag 7

Bas is eigenaar van een stuk grond. Dwars over dit perceel loopt een pad, waarvan buurman Ben dagelijks gebruik maakt. Recht van overpad ontleent Ben aan een erfdienstbaarheid ten laste van de grond van Bas, welke is gevestigd ten behoeve van de grond van Ben. Stel dat Ben zijn grond overdraagt aan Cas en dat Bas zijn grond overdraagt aan Derk.

Leg uit welke gevolgen de overdracht van Ben aan Cas respectievelijk de overdracht van Bas aan Derk heeft voor het recht van erfdienstbaarheid.

Vraag 8

Leg uit waarom het recht van vruchtgebruik in boek 3 BW is geregeld.

Antwoorden oefentoets voor de tussentoets 2

Vraag 1

Bij montage worden de zadels bestanddeel van de fietsen; Anne wordt eigenaar op grond van natrekking, art. 3:4 lid 1 jo 5:14 BW.

Vraag 2

- ze werken tegen iedereen, iedereen moet het recht respecteren; de gerechtigde kan ook met speciale acties tegen iedere schending optreden

- zaaksgevolg (droit de suite); blijft op de zaak rusten

- verschaffen de gerechtigde een separatistpositie in faillissement; de absoluut gerechtigde heeft

Vraag 3

Ja dat kan, zie art. 3:105 jo 306 BW: na verloop van 20 jaar.

Vraag 4

Dat is onjuist, zie Depex, ro. 3.7

Het komt niet aan op de functie welke de apparatuur (eventueel) vervult in het produktieproces.

NB. Dit is een verkorte versie van het antwoord. Op een toets worden er meer eisen aan het antwoord gesteld.

Vraag 5

Zie art. 5:16 lid 2 BW en het arrest Breda/Antonius, ro. 3.3.

Het hang ervan af wie beslissende invloed had op de wijze van productie en de definitieve vorm van het product (Terminal gaf gedetailleerde aanwijzingen) en wie in het kader van die rechtsverhouding het risico droeg ter zake van verliezen wegens tegenvallende bruikbaarheid, verhandelbaarheid of winstgevendheid van het product, i.c. de silo’s

Vraag 6

De tegenpartij van de bezitter zal ten processe dienen te bewijzen dat zij de rechthebbende is.

Vb. De dief wordt bezitter van de gestolen fiets en wordt vooralsnog voor eigenaar gehouden, vgl. art. 3:119 BW.

Vraag 7

Bij de overdracht Ben – Cas verkrijgt Cas van rechtswege het recht van overpad als gevolg van het feit dat het recht van erfdienstbaarheid van de eigendom van het heersend erf afhankelijk is (art. 3:7 en 3:82 BW).

Bij de overdracht Bas – Derk is Derk van rechtswege gehouden de last die ten gunste van Cas op de grond van Bas drukt te dulden als gevolg van het goederenrechtelijk gevolg van het recht van erfdienstbaarheid.

Vraag 8

Op alle soorten goederen, zoals vorderingen, roerende zaken en registergoederen kan een recht van vruchtgebruik worden gevestigd.