Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

Hoorcollege 1

De historie van de accountant

Watts & Zimmerman (1983)

Ondernemingen zijn een set afspraken en contracten tussen relevante partijen met incentives voor opportunistisch gedrag (beste voor jezelf er uit halen).

Agency theorie: door Jensen and Meckling (moet je van binnen en buiten kennen). Principaal (aandeelhouders - lange termijn) VS Agent (management - korte termijn). Tegengesteld belang. Moral hazzard, agent heeft ander belang als principaal. Dit kost geld: agency kosten. Daarvoor is de accountant in het leven geroepen. Principaal is de opdracht gever van de accountant. Maar in de praktijk wordt de accountant vaak aangesteld door het bestuur.

Verschillen ontwikkelingen in UK (ontstaan vanuit de markt) en US (vanuit de regelgeving)

Ontstaan vanuit een koopmansgilde tot een wettelijke verplichting. Naar een gereguleerd karakter (vof of maatschap) naar Joint Stock Companies (scheiding eigendom en leiding).

Er wordt zelden een melding gedaan van fraude (dus het werkt). Auditing bleek een efficiënte methode om contracten te monitoren.

Vraag naar audit: Door complexiteit van de ondernemingen/ toenemende complexiteit administratie door evoluerende regelgeving/groeiend aantal genoteerde ondernemingen.

Vraag naar: kwaliteit/gedragsstandaarden en branding (chartered accountants -> ingeschreven).

De leer van het gewekte vertrouwen (Limperg) door Dassen/wallage

Limperg heeft eigen gedachtegoed, hedendaags nog actueel (1926/1932)

De accountant ontleent zijn bestaansrecht uit het vertrouwen. Limperg denkt principal based. Geen regeltjes voor alle situaties (maar sluit dit aan bij de actualiteit?  Eventuele tentamenvraag).

Accountant is een controlerend en adviserend orgaan, nu alleen nog maar controleren!

Opperste leiding - leiding - uitvoerder. Afstand in de organisatie, relatie met agency theory, controle is nodig en een verbijzonderde functie.

Functie ten behoeve van het maatschappelijk verkeer. Wanneer het maatschappelijk verkeer het vertrouwen verliest in de accountant, verliest de accountant zijn bestaansrecht. Maar de opdracht gever is de organisatie. Stakeholder denken: denken vanuit bank, leveranciers, spaarderparticipatie. Commissaris zou ook kunnen controleren, maar ontbreekt aan tijd/deskundigheid.

Onafhankelijkheid is het belangrijkste, accountantbeambte (intern persoon) voldoet daar niet aan. Onafhankelijkheid in schijn en weeze. Weeze is dat wat je doet doe je vanuit je zelf (onafhankelijk). In schijn is wat het maatschappelijk verkeer van je wenst.

Openbaar accountant heeft bestaansrecht want zelf iemand aannemen kan vaak niet uit (bij kleine bedrijven). Een accountant ziet zo veel meer (door ervaring). Bij verplichte controle geen doublering. Algemene functie (op jaarrekening) specifieke functie (andere controlers).

Er zijn twee kernriscio's: overdreven vertrouwen en het vertrouwen niet waarmaken doordat de functie niet goed vervuld wordt. Er mogen dus nooit te hoge verwachtingen worden gewekt, de verwachtingen moeten waargemaakt worden.

Adviseren mag, maar wel binnen bepaalde kaders.

Dassen: 

Vergelijking Limberg ten opzichte van de agency theory.

Vraagzijde / aanbodzijde

Vraagzijde:      lijkt erg op elkaar, economisch aspect als 'Leitmotiv'

                        visie op een organisatie ook gelijk

                        verantwoording vereist is ook vergelijkbaar

Aanbodzijde: grote overeenkomsten maar de kernen zijn niet gelijk

Limberg: ''wij bestaan vanwege vertrouwen door bestaansrecht''

Agency: ''bestaan omdat je inspanning verricht en onafhankelijk bent''

Normatief zijn regeltjes (agency), verklarend (limperg)

Wallage:

Gedachte goed van Limperg relateren aan tegenwoordige tijd.

Nog steeds wel actueel. Actueel steeds meer regeltjes. Onafhankelijkheid wordt steeds lastiger, betaald door opdrachtgever. Maar zijn accountants wel te vertrouwen? (nieuws)

Overige

Theorieën:

Informatie theorie: belanghebbenden hebben informatie nodig, een accountant is nodig om te zeggen of die informatie juist is.

Verzekerings theorie: ook een economisch motief. Is de informatie niet goed? Jaarrekening onjuist, dan heeft de accountant gefaald.

Pincoffs affaire: politicus had een onderneming, mensen gaven hem geld om een reis te geven, mensen vertrouwden hem en gaven hem steeds meer geld. Maar alles mislukte, bom barste, failliet. Dit heeft geleid tot de eerste accountant controle.

Accountantswerkzaamheden: Alle opdrachten (samenstel opdrachten - jaarrekening opstellen) / assurance opdrachten (bijv. Verklaring voor belastingsdienst afgeven/subsidies verklaringen) / controle jaarrekening.

Jaarverslag: jaarrapport en jaarrekening (wat accountants doen)

Doel jaarrekening controle: oordeel geven of de jaarrekening in alle van materieel belang zijnde opzichten in overeenstemming is met de van toepassing zijnde grondslagen van financiële verslaggeving.

Altijd kijken wat maatschappelijk verkeer belangrijk vindt. Over de toekomst kan slechts een beperkte mate van zekerheid worden afgeven.

Regelgeving:

Wet/Besluit Toezicht Accountantsorganisaties

Wet op het Accountantsberoep

Verordeningen en gedragsregels (uit eigen beroepsveld)

Verordeningen accountantsorganisaties/gedragscode (volgend college) -> Kennen

+ nadere voorschriften

Michel Barnier, scheiding controle en advies (alleen organisaties openbaar belang; beursgenoteerde bedrijven en aangewezen ondernemingen: banken/gaswinning etc). Roulatieplicht vanwege onafhankelijkheid, om de 8 jaar. Systeem van organisaties: allemaal partnerstructuren, vindt hij niet passend. Marktverdeling: big four hebben monopolie.

Hoorcollege 2

Speelveld: agency theory: principaal-agent

Maar ook bankier, werknemers, overheid & milieuorganisaties.

De accountant is daarvoor in het leven geroepen. Een deskundige kijkt naar een rapportage.

Vraag 1

Welke andere rapportages dan een jaarrekening kan het management van een onderneming opstellen t.b.v. derde partijen?

Financieel: Jaarrekening, halfjaar cijfers & rapportage t.a.v financiële convenanten.

MVO rapportages: CO2 uitstoot, gebruik specifieke stoffen, personeelsontwikkelingen/standen.

Overige: afrekeningen t.b.v subsidiebijdragen, opgave van handelingen/studenten, prognoses.

Bank: Bank convenanten (solvabiliteit etc)

Milieuorganisaties: weten onder welke omstandigheden producten worden geproduceerd en hoe werknemers werken. Westerse normen en waarden? Maatschappelijk verantwoord ondernemen - rapportages. assurance/controle verklaring voor zulke rapportages.

Vraag 2

Wat is het essentiële verschil tussen een controleverklaring en een samenstelverklaring?

Controleverklaring: Oordeel van de jaarrekening. Verklaring accountant zekerheid toevoegt aan de rapportage.

Samenstelverklaring: MKB, specialisme bij kleine ondernemingen administratieve dienstverlening. Vertellen wat je hebt gedaan, maar GEEN zekerheid.

Zie fig. 1 in de bijlage.

Bij GEEN assurance wordt er GEEN oordeel gegeven!

Wet& Regelgeving

Van de Wetgever (overheid) en Beroepsgroep:

- Stramien

- Onafhankelijkheid: ViO

- VGBA regelgeving vanuit de beroepsgroep zelf geregeld.

IFRS - RJ: normen bij jaarrekening

Vraag 3

Kan de accountant een controleverklaring verstrekken bij een striptekening dat is geplaatst in een landelijk dagblad?

Nee, er is geen norm.

Vraag 4

Kan de accountant een controleverklaring verstrekken bij pot pindakaas, waarbij een ingrediëntendeclaratie is geplakt op de pot pindakaas?

Ja, kan gecontroleerd worden met wat op de pot staat (de norm is de ingrediëntendeclaratie).

Vraag 5

Aan welke criteria voldoet de jaarrekening van de KNSB, zodat de accountant een controleverklaring bij deze jaarrekening kan verstrekken?

Ja, accountant kan een verklaring opstellen. De norm zijn de verslaggevings regels, waarschijnlijk RJ.

Stramien:

• 3 partijen (producent, gebruiker & accountant)
• Object van onderzoek (is er een object? Zoals de jaarrekening of de pot pindakaas)
• Normenkader (verslaggevingsregels, ingrediëntendeclaraties)
• Geschikte controle-informatie (Is er informatie beschikbaar voor de accountant dat hij ook daadwerkelijk kan controleren? Bij KNSB administratie, contracten, betaalbewijzen, facturen etc.)
• Rapportage (Kan de accountant er een verslag over uit brengen?)

Als aan de eerste 4 voldaan zijn, kan eigenlijk bijna altijd de 5de ook. Het normenkader of de controle-informatie kan een probleem zijn.

Als de administratie een puinhoop is of wanneer de controle informatie lastig vast te stellen is (bijv. er moet voldoende licht zijn bij het werken in fabrieken, hoe is dat te controleren? Of een maximum aantal uren werken op een dag, lastig vast te stellen, waarneming ter plaatse, maar dat kan niet gedurende het hele jaar). Voldoende geschikte controle informatie ontbreekt soms.

Een accountant moet zijn:

• objectief (niet ongepast beïnvloeden: kijken naar de feiten/niet vooringenomen zijn)
• geheimhouding/vertrouwelijk(niet voor eigen gewin gebruiken),
• sterk in je schoenen staan (niet laten intimideren)
• vakbekwaam (criteria moet je kennen waaraan de jaarrekening moet voldoen)
• zorgvuldig
• professioneel (professioneel gedrag wordt van je verwacht, accountantsberoep niet in diskrediet brengen)
• integer (eerlijk en oprecht optreden, actief optreden t.a.v. onjuistheden)
• onafhankelijk.

VGBA : Verordening gedrags- en beroepsregels accountants door NBA: Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants.

Vraag 6

Het is oudejaarsavond en Piet Precies drinkt een borrel bij zijn buurman, meer dan één. Niettemin stapt Piet Precies na twaalven nog in de auto om een collega een voorspoedig Nieuwjaar te gaan wensen. Onderweg wordt Piet Precies door de politie aangehouden, die hem een alcoholtest laat doen. Vastgesteld wordt dat hij niet verder mag rijden en een bekeuring krijgt in verband met het feit dat hij een te hoog alcohol promillage heeft.

Vraag: Is de VGBA hier voor Pietje Precies op van toepassing? Motiveer uw antwoord.

Nee, heeft niks met zijn beroep te maken

Vraag 7

Vóór 1 april 2014 moet de buurman van Piet Precies RA de aangifte inkomstenbelasting 2013 indienen. Evenals voorgaande jaren vraagt hij aan Piet Precies RA, die lid is van de NBA, of hij hem wil helpen bij het invullen van de aangifte inkomstenbelasting. Piet Precies doet dat graag, want dat levert hem weer een aantal flessen wijn op.

Bij het invullen van deze aangifte wil de buurman dat in de aangifte inkomstenbelasting als aftrekpost een aantal gefingeerde giften worden opgevoerd.

Vraag:

• welk risico loopt Piet Precies volgens de VGBA als hij de buurman hiermee helpt en hier geen bezwaar tegen maakt?
• is hier volgens de VGBA sprake van een professionele dienst en het uitoefenen van zijn beroep? Nee geen professionele dienst

Onafhankelijk:

• Feitelijke onafhankelijkheid: in wezen: familielid is bijv. betrokken bij klant
• Schijn onafhankelijkheid: wat maatschappelijk verkeer van je verwacht.

Je moet al 1 á 2 jaar onafhankelijk zijn voordat je een controle uitvoert.

Nieuwe regelgeving, max €100 per klant per jaar uitgeven aan etentjes/uitjes etc.

Grenzen aan langdurige betrokkenheid, partner binnen het kantoor maximaal voor 7 jaar, accountantskantoor mag maximaal 8 jaar betrokken zijn.

Firma bestaat uit audit, tax en advising. Regelgeving dat als de andere iets voor een klant hebben gedaan dan mag je niet zo maar de jaarrekening controleren.

5 Bedreigingen van onafhankelijkheid: (deze moet je kunnen dromen!)

• Eigen belang: resultaat afhankelijke beloning, mag je niet ontvangen voor controle jaarrekening
• Zelftoetsing: je mag niet je collega's toetsen of eerst de klant ergens mee helpen(dienstverlening) en het daarna weer controleren.
• Belangenbehartiging: accountant behartigt belang van de stakeholders
• Vertrouwdheid: 'niet te veel bij elkaar op schoot zitten om objectief te blijven'. Probeer een professionele band te houden.
• Intimidatie: sterk in je schoenen blijven staan.

Waarom? de aard van de functie vereist dat.

ViO: Verordening inzake Onafhankelijkheid
WECO: wettelijke controle

OOB: Beursfondsen, Organisatie van Openbaar Belang.

Geen WECO uitvoeren bij OOB indien andere dan controlediensten worden geleverd.

Hoorcollege 3

De accountant en Corporate Governance

Corporate Governance code: bij KNSB: Code Goed Sport bestuur (bijlage 5). Het schrijven over risico's + risicomanagement + gedragscode + informatiebeveiliging + financiële & compliance risico's.

Het speelveld van de accountant: AvA (algemene vergadering van aandeelhouders), RvC (raad van commissarissen), RvB (raad van bestuur), Organisatie, Extern toezicht (onder toezicht van banken of zorgautoriteit oid) & de maatschappij

Agency theorie: De aandeelhouders zitten boven de directeuren, de aandeelhouders moeten geïnformeerd worden door de directeuren. De directeur weet veel meer. Informatie asymmetrie.

One tier (Amerika) versus two tier (Europa)

Dualistisch model/two tier/rijnlandmodel geldt in Nederland, dit houdt een scheiding tussen bestuur en Commissarissen in. Bij een One tier is er één raad van bestuur.

Cascade model: informatiestromen zijn gedetailleerder naar beneden toe.

Het enige wat het maatschappelijk verkeer ziet is de controleverklaring. Bevindingen tijdens het controleren in een accountantsverslag & management letter (aan het management). Communicatie in de onderneming: Veel Scope van informatie boven in de onderneming. Top weinig details, op de vloer veel details.

Partijen van de Nederlandse Corporate Governance Code (Code Tabaksblat):

1. Aandeelhouders, volwaardige en volledige deelname. Stemmen op afstand. Communicatie met andere aandeelhouders. Onderdeel van de 'checks and balances'. Proxy voting (via machtiging stemmen). Rol van beleggers (individueel, institutioneel, private equity funds (hele rijke mensen die grote bedragen investeren- georganiseerd) Hedge funds (meest agressieve vorm, 20% van de aandelen kopen))
2. Raad van Commissarissen (RvC): de toezichthouders. Toezicht op beleid & algemene gang van zaken. Belangrijkste orgaan. Adviseren van de Raad van Bestuur. Ze richten zich vooral op het belang van de vennootschap en de verbonden onderneming. Operationele en financiële doelstellingen. Ratio's bijvoorbeeld vereisen goedkeuring van de RvC. Werkgever RvB. Toezicht houden dat de doelstellingen worden gerealiseerd, naleving wet- en regelgeving etc.
3. Raad van Bestuur (RvB): Het bestuur is de directie. Bestuurt de onderneming. Verantwoordelijk voor alles, ook voor wat je niet weet! Verantwoording afleggen aan RvC, uit zichzelf hun aan informatie voorzien. Moet rapporteren over risicoanalyse.
4. Accountant. Wie is de opdrachtgever? De aandeelhouder, maar de aandeelhouder zal nooit de opdracht geven. Dus het is eigenlijk de RvC. Meneer Barnier Groenboek is een belangrijke. Uitkomsten - bevindingen/oordeel aan de RvC. De accountant komt ook naar de AvA.

Publicatie van Cohen, Krishnamoorthy en Wright over de impact van Corporate Governance op de accountantscontrole. Er bestaat geen standaard. Slechte ervaringen met audit-commitees. Kijken naar methodologie paragraaf en je afvragen of het een goed onderzoek is. Afvragen: hoe hebben ze dit onderzocht en ben ik het er mee eens? 36 accountants van 6 organisaties. Vooral in de audit manuals gekeken (in de boeken, niet naar de uitvoering gekeken). Semigestructureerd, 13 vragen bij 6 onderzoeksvragen (niet veel). 1 of 2 onderzoekers (levert dit wel dezelfde resultaten?).

Accountant is onderdeel van monitoring-systeem. Vervolgens beoordeelt de accountant de kwaliteit van dat systeem. Corporate Governance: heel veel: doelstelling: goed bestuur, financiële rapportage integer, op tijd, doelen worden bereikt, risicobeheersing op orde, realiseren visie naar buiten kijken waar de risico's vandaan komen. Dit heeft nog niet de oplossing gebracht. Verzaakt de accountant? 

Hoorcollege 4

Planning en voorbereiding

Accountantscontrole stapje voor stapje: Beginning with the end in mind

Wat is het eindpunt geweest van de accountant die de controleverklaring bij de jaarrekening van KNSB over 2012-2013 heeft verstrekt?

Stakeholders de juiste informatie verschaffen en dit vervolgens communiceren met een controleverklaring. Onderzoeken of het financiële verslag het vereiste inzicht geeft in:

• het verkrijgen van voldoende controle-informatie
• het vormen van een oordeel
• het verstrekken van een controleverklaring
• de effectiviteit maar ook efficiëntie.

Het doel hier van is een oordeel vormen over financiële overzichten, in alle van materieel belang zijnde opzichten

Controleopdracht: 'dit en dit voor zoveel euro'

Besprekingen met een klant, kan ik de opdracht aannemen (fundamentele beginselen), offerte, uiteindelijk opdrachtbevestiging: verantwoordelijkheden en prijsafspraken worden vast gelegd.

Stel u mag een offerte uitbrengen voor de jaarrekeningcontrole bij de KNSB. Welke thema's zou u terug laten komen in deze offerte?

Waarin je je gaat onderscheiden (management letter). Hoe je de controleaanpak gaat aanpakken (hoe efficiënt te werk gaan). Bredere thema's waarin je laat zien dat je de klant begrijpt.

Controleaanpak: steekproeven nemen, aannames doen, bepalen wat je ongeveer wil gaan doen.

De reikwijdte: welk financieel verslaggevingstelsel hanteert de KNSB, tijdsfasering (kijken wie wanneer kan, bijvoorbeeld om de top managers bij elkaar te krijgen of de financiële administratie), tolerantie (materiële vaste activa verschillen  bijvoorbeeld €100.000, is dit van belang dat het wordt aangepast?). Kennis van de onderneming.

Stel u voor dat u accountant bent bij de KNSB. In welke maanden van het jaar zou u welke (globale) stappen in het controleprogramma uitvoeren voor de controle van de jaarrekening van de KNSB? 

Boekjaar wordt gesloten op 31/12. Interim controle: voor 31/12 uitvoeren.

Jaareinde controle: na 31/12 ongeveer in februari, de klant heeft ook tijd nodig om een jaarrekening af te maken. 

Controleplan en werkprogramma: controleaanpak uitwerken: ''wie wat gaat doen om welk doel te bereiken''

De accountant gaat hier alle processen en posten door om risico's te ontdekken en om er wat mee te doen.

Stel u bent accountant van de KNSB. Benoem de 3 meest kritische posten in het kader van uw (eindejaar)controle en motiveer  waarom voor deze posten gekozen wordt.

Grote posten want dit gaat om grote bedragen dus grote afwijkingen kunnen ontstaan. Bijv. sponsorgelden, ook complex want er staat geen rechtstreekse tegenprestatie tegenover. Er is geen direct verband tussen bijvoorbeeld het aantal schaatsers en het sponsorbedrag. Ook de complexe posten (zoals voorzieningen) zijn kritische posten.

Interim-controle: processen van de klant in kaart brengen. Vaststellen dat een klant iets goed heeft vastgesteld, dan kan je op die gegevens vertrouwen.

Dan gaat de accountant aan de slag! Systeemgerichte werkzaamheden: wat de klant allemaal doet. Er wordt gekeken naar de opzet (snappen hoe het proces werkt), het bestaan (controleren of het echt is gebeurd) en de werking (werkt het altijd zo? - steekproeven doen).

Interne beheersingsmaatregelen zijn controles die de klant zelf uit voert maar waar je als accountant ook wat aan hebt bij je controle. De accountant moet een aantal posten controleren die de klant al heeft gecontroleerd. Wanneer de klant dit niet doet, moet je zelf de gegevensgerichte werkzaamheden gaan uitvoeren.

Overige werkzaamheden (gedurende het boekjaar): tussentijdse cijferanalyse, gegevensgerichte controle en evaluatie tolerantie en risico. Wanneer er sprake is van dynamiseren van (gegevensgerichte) controlewerkzaamheden worden werkzaamheden naar voren gehaald, gedurende het boekjaar wordt al een groot deel gecontroleerd en pas na het boekjaar de rest. Dit wordt gedaan om de werkdruk te verlagen (werkdruk is het hoogst rond februari). De bevindingen kan je meegeven aan de klant dan kan die het aanpassen voor de eindejaarscontrole. Nadeel: extra tijd elke keer weer 'in de werkzaamheden komen'.

Waarom is IT van belang voor de jaarrekeningcontrole bij de KNSB?

IT geeft een stukje zekerheid (debet en credit moeten allebei worden ingevuld). Veel gemakkelijker met IT.

Eindejaarscontrole: gegevensgerichte controle

De controleaanpak, -plan & toleranties worden heroverwogen. Wanneer alles helder is, dan wordt er aan de gegevensgerichte werkzaamheden begonnen. Hoe wordt er gekeken of een post volledig is? via aansluiting (bepaalde documenten vergelijken - sluit het aan?), cijferanalyse (verwachting / berekening), overige controle-informatie en testwerk en aansluitende cijferanalyse (begrijpen fluctuaties). Dossiervorming is hierbij belangrijk: niet vastgelegd is niet gedaan.

Evaluatie en afronding: alles gehad, nog bijzonderheden? voldoende zekerheid gekregen? controleverklaring betekent: tegen stakeholders zeggen, je kan hier op vertrouwen!

Afronding - dossier gereviewed door een ander. Niet alle stapjes. 'ik heb dit gecontroleerd en vind dat het goed is.' Maar een evaluatie van de controleaanpak, toleranties, werkprogramma. Klaar: controleverklaring en evt. accountantsverslag.

Opdrachtacceptatie: Hoe komt de account aan zijn werkzaamheden? Netwerk, internet, bedrijf doet een 'rondje'. Allerlei ingangen kunnen aanleidingen zijn tot opdrachten. Eerst een bespreking: kijken of beide partijen het zien zitten met elkaar. Van te voren bedenken: wil ik deze opdracht wel accepteren? Ben ik voldoende onafhankelijk? Kan ik dit aan met mijn kennis & ervaring? Is het management integer? Is mijn team groot genoeg (bijv voor Ahold zijn ook kantoren in andere landen nodig)? Wanneer de opdracht van beide kanten wordt geaccepteerd wordt er een offerte opgesteld en een opdrachtbevestiging verzonden.

Opdrachtcontinuering: Niet te lang accountant blijven bij een bepaald bedrijf - je raakt dan te vertrouwd. Dat leidt tot een verzwakking van een kritische blik. Regels in VIO. Wijziging- zorgvuldig overwegen.

Stel u heeft een oriënterend gesprek met de algemeen directeur van de KNSB, welke informatie kunt u gebruiken om u op dit gesprek voor te bereiden?

Er bestaan diverse bronnen om u voor te bereiden op dit gesprek. Denk bijvoorbeeld aan:

• de website van de KNSB
• informatie van de Kamer van Koophandel (KvK) zoals een uittreksel uit het handelsregister
• Jaarverslagen uit voorgaande jaren
• Persberichten uit kranten of van websites
• Informatie over de kredietwaardigheid
• Gesprekken met mensen uit uw netwerk die de KNSB goed kennen

Stel dat de directeur van de KNSB uw zwager is met wie u goed kan opschieten. Hij is ontevreden met de huidige accountant en vraagt u om de jaarrekeningcontrole bij de KNSB uit te voeren. Zijn hier bedreigingen voor de onafhankelijkheid van toepassing?

Zo ja, welke en hoe kunt u waarborgen tegen deze bedreigingen treffen?

Als er een nauwe band bestaat tussen de accountant en de opdrachtgever, ontstaat er de bedreiging als gevolg van vertrouwdheid. In dit geval is het erg lastig om een toereikende waarborg te treffen, deze zou u onder andere kunnen zoeken in:

• Gesprekken met de financieel directeur voeren onder afwezigheid van de algemeen directeur;
• Het aanstellen van een goede manager die geen relatie met de klant heeft;
• Het aanstellen van een andere accountant van uw accountantsorganisatie die uw controledossier reviewt voor het verstrekken van de controleverklaring
• Het intern bespreken met de compliance officer van het accountantskantoor.

Deze waarborgen zullen waarschijnlijk onvoldoende zijn en daarom zal de accountant hier de opdracht niet accepteren. Als de accountant onderdeel is van een grotere accountantsorganisatie, dan zou een andere accountant van die organisatie

(bijvoorbeeld van een andere locatie) kunnen worden gezocht om de opdracht uit te voeren.

U hebt de opdracht tot het controleren van de jaarrekening van de KNSB gewonnen. In dat kader treed u in overleg met de voorgaande accountant. Welke vragen stelt u aan de voorgaande accountant?

U vraagt de voorgaande accountant of er vaktechnische belemmeringen zijn of dat er oorzaken van onenigheid tussen de cliënt en de fungerende accountants zijn. Hierbij kunt u expliciet vragen of er sprake van fraude is geweest.

Stel u bent al jaren accountant van de KNSB waarbij u de jaarrekening controleert. Twee weken geleden heeft u gehoord dat de directeur een deel van de overheidssubsidie aan de KNSB heeft gebruikt om zijn eigen huis te financieren. De directeur heeft excuses gemaakt en mag van het bestuur aanblijven met een terugbetaalrekening. Welke overwegingen maakt u als het gaat om het wel of niet continueren van de opdracht?

Op grond van bovenstaande casus zal de accountant ernstige twijfels hebben over de integriteit van de directeur. Tevens treedt het bestuur niet erg daadkrachtig op. Op basis hiervan zal u overwegen om op grond van integriteit de controle op te zeggen.

Hoorcollege 5

Planningsfase: controleaanpak & controleplan & werkprogramma.

Planningsfase wordt gedefinieerd als: het opstellen van een algehele controleaanpak voor een opdracht en het ontwikkelen van een controleprogramma. Een adequate planning bevordert de controle van financiële overzichten op verschillende manieren.

NV COS: Nadere vorderingen Controle en overige Standaarden: regels waaraan een accountant zich moet houden. Internationaal: International Auditing Standards (IAS). Deze zijn internationaal en nationaal bijna hetzelfde. General Accepted Audit Standards, zijn de Amerikaanse versie, deze heeft andere vereisten.

Planningsfase: omgevingsanalyse en verkenning organisatie.

Door planning wordt er een focus gelegd op aspecten die van belang zijn. Daardoor kunnen problemen tijdig worden opgelost en wordt daarop geanticipeerd. Dit is effectief en doelmatig: de basis staat op een rijtje. Passend controleteam is noodzakelijk, het team moet deskundig en voldoende zijn. Toezicht houden op leden wordt vergemakkelijkt door de planning. Verrassingen kunnen worden voorkomen en eventuele externe deskundigen kunnen worden ingehuurd.

Omgevingsanalyse: omgeving kan impact hebben op de controlewerkzaamheden:

• verzamelen omstandigheden in bedrijfstak: wat speelt er in de branche/risico's
• regelgeving waar een klant mee te maken heeft.
• externe factoren: bijv. hoe ze in het nieuws komen/gemeenteraad verkiezingen kunnen invloed hebben op de klant.

Verkenning organisatie:

• aard en structuur organisatie: waar verdient de klant zijn geld mee? Hoe is die gestructureerd?
• administratieve processen: hoe wordt de boekhouding bijgehouden/ jaarrekening opgesteld etc.?
• samenhang en typologie. Starreveld schrijft dat de controle wordt afgesteld op het type bedrijf/soorten organisaties (handelsonderneming, productieonderneming, overheidsinstantie, dienstverlener). Waardekringloop, kan alleen bij handelsonderneming.

Welke bronnen zou u raadplegen bij het verkennen van de KNSB en haar omgeving?

Jaarrekening (KvK), googlen, website. Relevante informatie noteren en kijken of dit impact heeft op de controle.

De accountant dient inzicht te verkrijgen in de belangrijkste normen en standaarden ten aanzien van financiële verslaggeving, accountantscontrole en relevante wet- en regelgeving. Wat zijn hiervan de belangrijkste voor de controle van de jaarrekening van de KNSB?

RJ: Richtlijnen voor de jaarverslaggeving of IFRS of wanneer de onderneming bijvoorbeeld een Amerikaanse moeder heeft: USRA.

Bedrijfsrisico's signaleren: vanuit omgevingsanalyse en verkenning organisatie worden gekeken wat risico's kunnen zijn. Wat kunnen de doelstellingen bedreigen? Veranderingen/ontwikkelingen/herstructureren/groei. Je moet dan een initiële cijferanalyse doen om te kijken hoe het met de klant gaat.

Interne beheersing: zijn er elementen waarop je kunt steunen? Dit wordt met de klant bespreken. Governance (besturen van een organisatie) is ook belangrijk.

Zie fig.2 in de bijlage

Wat betekent het volgende bericht voor uw controleaanpak bij de KNSB?

Meer interne beheersing door meerdere mensen in het bestuur. Meerdere mensen hebben meer kennis. Ze zullen met meer overwegende besluiten komen.

In de planningsfase wordt de controleaanpak bepaald en dan vertaald naar een controleplan en werkprogramma. Wie doet wat en wanneer? wordt omgezet naar een doelgerichte actie. Concreet: praten met de klant, onderzoek doen online en met je team bij elkaar zitten.

Materialiteit: lastig begrip! Materialiteit moet een accountant inschatten. Het helpt de effectiviteit. Hoe veel verschil / spelingruime is er? Materialiteit helpt om naar de posten te kijken. Het helpt ook de efficiëntie. De accountant gaat niet alle transacties na, dit is veel te veel werk, veel te duur en inefficiënt. Iets is materieel wanneer het de economische beslissing van de gebruiker (stakeholders) beïnvloedt. Wordt het beeld veranderd of niet? €5 op een miljoen niet, maar grotere bedragen wel.

De materialiteit is vaak een drempel of kritische grens - een bedrag. Wanneer het onder dit bedrag is beïnvloedt het de beslissing van de gebruiker niet. Het heeft een kwantitatieve en kwalitatieve dimensie. 

Wie lezen de jaarrekening van de KNSB en wie willen dus dat de cijfers in de jaarrekening betrouwbaar zijn?

Stakeholders: Sponsoren, leden, leveranciers, banken, werknemers, belastingdienst

Hoe bepaal je een getal? Op het hoogste niveau, de jaarrekening als geheel en daarna kijken naar beweringsniveau, per post. Bijvoorbeeld bij posten die een hoge prioriteit kennen, erg lage materialiteit. Dit wordt gedaan op basis van vakkundige oordeelsvorming (professional judgement). Uitvoeringsmaterialiteit: onontdekte fout. Bepaald veiligheidsmarge wordt ingevoerd vanwege deze onontdekte fout. Foutengrens: een bepaalde ondergrens vanaf waar we de fouten gaan opschrijven. Bijv. €5 is een erg klein detail - verwaarloosbaar. Bijvoorbeeld alle verschillen die de accountant tegen komt doen we niks aan. Boven deze grens schrijven we alles op en dat moet dan aangepast worden.

Welke getallen uit de jaarrekening van de KNSB zou u als accountant gebruiken om de materialiteit op te baseren?

Bijvoorbeeld voor sponsoren: baten, leden: lasten. Maar het eigen vermogen kan ook gebruikt worden.

Afwijkingen en verschillen:

• onopzettelijk (incidenteel of systematisch)
• opzettelijk ( opbrengsten naar dit jaar, kosten naar volgend jaar).
• schattingsverschillen

Een lager bedrag materialiteit is van belang bij bedrijven die van maatschappelijk belang zijn en veel aandeelhouders hebben. Bij 'minder belangrijke/kleine bedrijven' met bijvoorbeeld maar 1 aandeelhouder mag de materialiteit wat hoger zijn.

Stel dat u de jaarrekening van de KNSB controleert. Tijdens de controle op de sponsoropbrengsten komt u erachter dat er € 260.000 aan sponsoropbrengsten zijn verantwoord, die eigenlijk betrekking hebben op het komende boekjaar 2013/2014. Is dit een materieel verschil?

Afhankelijk van de grens. Wel materieel. Vragen of de klant het wil aanpassen. Wanneer de klant het niet aan wil passen dan kan er geen goedkeurende verklaring worden afgegeven.

Vervolgens ziet u dat deze grootste post van de staat van baten en lasten, namelijk de sponsorgelden ad € 9.241.000, niet verder wordt uitgesplitst in de toelichting, terwijl u dit wel zou verwachten. Is dit een materieel verschil?

Uit kwalitatief aspect wel. Gebruiker kan best interesse hebben in de toelichting.

Stel dat u de jaarrekening van de KNSB controleert. De inschatting van de voorziening jubilea vindt u te laag, uw inschatting is dat deze € 30.000 hoger moet zijn. Wat voor soort afwijking of verschil is dit?

Een schattingsverschil.

Hoorcollege 6

Risicoanalyse en risicomodel

De risico analyse speelt zowel aan het begin als aan het einde van een controle. De risicoanalytische controlemethode is de controle waarbij de accountant de risicoanalyse gebruikt. Hierbij worden de risico's van afwijkingen van materieel belang en de significante risico's (die speciale aandacht vereisen) in kaart gebracht. In de controleverklaring geef je een redelijke mate van zekerheid dat de afwijkingen niet van materieel belang zijn. Daarvoor is kennis van de te controleren huishouding en zijn omgeving noodzakelijk. Waarom deze aanpak? Omdat een absolute mate van zekerheid niet te verkrijgen is. Qua efficiëntie (alles is niet te controleren) en effectiviteit (dat wat ik gedaan heb, heb ik daarmee alles in kaart gebracht?).

Er wordt een redelijke mate van zekerheid afgegeven dat het klopt: tot het tegendeel bewezen is. Als accountant loop je dus altijd een risico. Het risico is het geven van een onjuiste verklaring, deze kan te gunstig of te ongunstig zijn. Deze controlemethode is erg belangrijk omdat de onderneming ook met risico's werkt. In de praktijk is het risico waar men naar streeft van 2% tot 5%. Onjuist als > 5%. Dus een betrouwbaarheid van 95%.

De risicoanalytische aanpak bevat de volgende componenten:

Nauwkeurigheid - materialiteit

Hoeveelheid werk - controleaanpak

Foutkans - audit risk

Absolute zekerheid is niet realiseerbaar, want:

• vaktechnische oordeelsvorming
• interne beperkingen van de interne beheersing
• beperking van deelwaarnemingen
• beperkte controle informatie zorgt niet voor sluitend bewijsmateriaal.

Opdracht van de accountant: controleren dat de organisatie alles goed heeft gedaan. Axiomatisch voorbehoud: fouten, die naar hun aard niet kunnen/hoeven te worden ontdekt die zie je niet. Accountant kan niet in alles deskundig zijn(binnen bepaalde grenzen kan deskundigheid worden ingehuurd) en kan niet voordurend aanwezig zijn. Er kan bewuste manipulatie van de administratie zijn. De accountant ziet alleen maar uiterlijke kenmerken van de interne beheersing (kopieën etc.).

Ook wordt er gewerkt met behulp van deelwaarnemingen of steekproeven (kosten/baten). Automatisering geeft hele grote mogelijkheden.

Risicoanalyse model:

AR = f (IR, CR, DR)

AR = Audit risico

IR = inherente risico (gekke dingen buiten het organisatiebeheer die de accountant niet ziet, is dit groot? Dan moet er intern meer aan gedaan worden)

CR = Controle risico

DR = detectie risico

Heel belangrijk is het verkennen van de omgeving en de wijze waarop de organisatie daarop reageert.

Het risico voor de accountant, dat in de jaarrekening een afwijking van het materieel belang voorkomt, wordt beïnvloed door het inherente risico en het controle risico. Het accountantscontrolerisico is het risico dat de controleverklaring te positief of te negatief geformuleerd is. Een redelijke mate van zekerheid wordt afgegeven wanneer het risico binnen de grenzen valt.

Inherent risico: gevoeligheid van een bewering die voor een afwijking van materieel belang kan zijn in de veronderstelling dat er geen beheersingsmaatregelen mbt deze bewering zijn toegepast: per post van de jaarrekening, algemene en specifieke inherente risico's, flattering (te gunstig) of deflattering (te ongunstig).

Bijvoorbeeld: voor Hema zijn er gevolgen doordat Nederlanders minder te besteden hebben. Ook andere prijsvechters op de markt (action op=op).

Voorbeeld KNSB: algemene risico's: het hebben van schaatsers, weersverwachtingen

specifieke risico's: sponsorgelden

Een risico voor de accountant is dat een afwijking niet wordt voorkomen of ontdekt. Voor het opstellen van het controleplan wordt al een voorlopige risicoanalyse uitgevoerd. Daarbij wordt gekeken naar de ingewonnen informatie van de klant en het risico inschattingsproces van de klant. Deze risico's worden gerelateerd aan het financieel overzicht en/of beweringen. De risico's worden vervolgens gerelateerd aan de controledoelstellingen. Hoe groter de kans en hoe groter de impact hoe hoger het risico. De voorlopige risicoanalyse is een basis voor de controlestrategie en het controle plan. Het controleplan is de aard, omvang en tijdsfasering van de te verrichten werkzaamheden.

De risicoanalyse is een dynamisch proces, naarmate er meer aanvullende controle-informatie wordt verkregen wordt de analyse bijgesteld. Het boekjaar van de KNSB begint in maart omdat het seizoen dan begint. Bij kledingwinkels begint het boekjaar vaak na de opruiming. Significante risico's:

• Frauderisico's: 'waar zou het voor kunnen komen dat er fraude voorkomt?' en hoe heeft een organisatie daar aandacht aan besteed?
• Significante recente ontwikkelingen: politiek, economisch, boekhoudkundig
• Complexiteit in transacties: bijv. reorganisaties
• Transacties met verbonden partijen: verbonden partijen: vennootschappen die een relatie hebben met de onderneming (zusters, moeders). Ook zijn deze van belang voor de belasting.
• Subjectiviteit zorgt voor grote mate van onzekerheid: voorzieningen
• Transacties buiten de normale bedrijfsvoering: incidentele zaken.

Detection risk: dat materiële onjuistheid niet door externe controlewerkzaamheden wordt gesignaleerd en gecorrigeerd.

Omgevingsanalyse, van belang zijn:

• de markt en concurrentie
• cyclische of seizoensgebonden activiteiten
• producttechnologie
• beschikbaarheid en kosten van de benodigde energie
• wet- en regelgeving (nationaal/internationaal): als accountant moet je daar op letten
• algemene toestand van de economie

Verkenning van de organisatie: Spreken van mensen in de organisatie om wijzigingen t.o.v. vorig boekjaar te bespreken en de impact daarvan.

Tussentijdse controle:

• systeemgerichte controles: processen zitten in systemen. Hoe zijn de systemen ingericht en worden ze intern gevoed? Hoe worden ze gecontroleerd en welke bevindingen komen daaruit en hoe worden deze hersteld en kan ik daar als accountant op vertrouwen?
• tussentijdse cijferanalyse
• tussentijds gegevensgerichte controles
• tussentijdse evaluatie tolerantie en risico: aan de hand van de uitkomsten van bovenstaande controles.
• rapportering tussentijdse controle: in de vorm van een management letter.

Ook wordt de interne beheersing (IB) beoordeeld: Wat bestaat er? Werkt het? Wat heb je er intern aan gedaan? Is dit effectief (werkt het)?  Altijd gegevensgericht kijken naar materiële posten van de jaarrekening. Bij de KNSB zijn dit sponsorbedragen, extra geld voor wereldkampioenschappen etc.

Definitieve risicoanalyse: Oorspronkelijke analyse aanpassen. Eventueel extra gegevensgerichte werkzaamheden verrichten naast het steunen op de interne beheersingsmaatregelen.

Relatie tussentijdse controle en eindejaarscontrole: bevindingen tussentijdse controle, updaten risicoanalyse en aandachtspunten voor de eindejaarscontrole.

Eindejaarscontrole:

• gegevensgerichte controlewerkzaamheden
• controle gebeurtenissen na balansdatum
• beoordelen van de jaarrekening: eerst kijken of de posten aansluiten op de administratie: kasstroomoverzicht, waarderingsgrondslagen (conform wet-®elgeving en zijn de bedragen ook berekend tegen die waarderingsgrondslagen?)
• afsluitende cijferanalyse: zie ik alle verbanden & nog gekke dingen? Hoe kan dat komen?
• evaluatie en afronding

Als laatste vindt er een evaluatie en een afronding plaats. Het dossier wordt gereviewd, tolerantie en risico geëvalueerd en de controleverklaring wordt vastgesteld. De controlebevindingen worden gerapporteerd en ten slotte wordt het controledossier gearchiveerd.

Hoorcollege 7

Controle-informatie, controletechnieken, IT en afsluiting

Controle-informatie is alle informatie die een accountant gebruikt. Altijd worden er diverse bronnen gebruikt: systeem en gegevensgericht. Kosten en baten worden altijd afgewogen. Informatie is niet 100% volledig of niet toereikend dus er wordt een redelijke mate van zekerheid afgegeven. Er kan ook een controleverklaring worden afgegeven met een beperking. Toereikend betekent dat informatie voldoende (kwantiteit) & geschikt (kwaliteit) is. Dit wordt beïnvloed door het materieel belang, de interne beheersomgeving, controlebevindingen van voorgaand jaar, herkomst en betrouwbaarheid beschikbare gegevens. De kwaliteit heeft betrekking op de relevantie, actualiteit en betrouwbaarheid.

De betrouwbaarheid wordt beïnvloed door:

• Onafhankelijkheid (externe bronnen zijn beter dan intern)
• Kwaliteit interne beheersing
• Verkrijgingwijze (zelf waarnemen is beter dan van iemand anders horen)
• Deskundigheid van de verstrekker
• Objectiviteit (een bankrekening is feitelijk en een schattingspost is subjectief)
• De vorm (schriftelijk is beter, mondeling zelfs verboden)

De controlerichting van debetposten is de juistheid: dat deze niet hoger zijn ingeschat. De controlerichting van creditposten is volledigheid: dat ze niet te laag zijn ingeschat. Dit geldt zowel voor de balans als voor de winst- en verliesrekening. De controlerichting van MVA (materiële vaste activa) en de voorraad is de waardering en bestaan = juistheid. Van lang lopende schulden is dit volledigheid.  De controlerichting van de kostprijs is dan juistheid en van de opbrengsten de volledigheid. Er bestaat een kruislings verband tussen de juistheid en volledigheid:

Debiteuren                  juistheid

aan omzet                  volledigheid

Subsidies worden gecontroleerd op juistheid (van de kosten). Het loon van bestuurders op volledigheid. Maar bijvoorbeeld bij een omzet afhankelijke beloning speelt de volledigheid ook een rol.

Vraag: waaruit bestaan liquide middelen (bij KNSB)?

Kas, bank, deposito's debet en credit schulden aan kredietinstellingen. Om dit te controleren wordt altijd het 1e bankafschrift van het nieuwe jaar opgevraagd. Een standaardbankverklaring gaat altijd rechtstreeks naar de accountant, niet via de klant. Ook moet de accountant een origineel bankafschrift controleren, geen kopieën. De materialiteit van liquide middelen is altijd nul. De bedragen worden gecontroleerd op juistheid, de aantallen op volledigheid. Ook kijkt de accountant naar wie tot wat bevoegd is (interne beheersing).

Controletechnieken:

1. Verificatie: een goedkope techniek. De betrouwbaarheid van de informatie is afhankelijk van de aard en de bron van de informatie en of het intern of extern is vervaardigd.
2. Waarneming - inventarisatie: directe waarneming op het bestaan, de hoeveelheid en de identiteit van goederen. Er is sprake van een verschuivingsgevaar dus een simultane opname bij meerdere locaties is noodzakelijk. Een accountant mag nooit zelf het geld van een klant tellen.
3. Inwinnen van inlichtingen: van derden of medewerkers. Een LOR (letter of representation) - bevestiging van de jaarrekening.
4. Bevestiging van derden: bijvoorbeeld bij debiteuren, een dure techniek.
5. Herhalen uitvoering: de procedure van de klant herhalen. Audit software is hierbij een tool die alle informatie van de klant omzet in de software van een accountant.
6. Herberekening: een Excel bestand wordt gecontroleerd. Vaak worden fouten in cellen geconstateerd.
7. Cijferanalyses (verplicht): verbanden tussen financieel en niet-financieel worden bekeken. Cijferbeoordeling en verbandcontrole. Bijvoorbeeld het verband tussen de debiteuren en de omzet.

Vraag: welke controletechnieken kan een accountant bij de KNSB gebruiken?

Verificatie, bevestiging van derden, waarneming, cijferanalyse etc.

IT is een belangrijk punt. Vroeger was alles nog op papier, maar nu is alles geïntegreerd. Maar het opslaan van gegevens op een externe plek brengt ook risico's met zich mee. Functiescheiding is daarbij erg belangrijk, ook in applicaties. Bijvoorbeeld kijkt de accountant erna of iedereen een eigen inlognaam heeft.

In de planningfase wordt er gekeken waar de IT zit en hoe dit van belang kan zijn voor de controle.

De accountant is wettelijk verplicht om te rapporteren aan de commissarissen en het bestuur over de betrouwbaarheid en de continuïteit, voor zover relevant voor de jaarrekening controle.

Er bestaan verschillende administraties (financiële: voorraad, debiteuren, inkoop etc.). General IT Controls hebben betrekking op dit geheel en op de individuele onderdelen. Application Controls kijken meer in de systemen. De application Controls werken alleen als de General IT Controls ook werken. De General IT Controls:

• Logische toegangsbeveiliging (LTB): hoe wordt de informatie beveiligd? Hebben mensen inlognamen etc.?
• Change management (CM): hoe worden wijzigingen in processen beheerst? En worden deze getest?
• Back-up en recovery: Back-up: wordt er een back-up van de informatie gemaakt? En recovery: wordt het ook gecontroleerd of die back-up werkt?
• Uitwijkprocedures: bij brand etc.

De accountant heeft vaak problemen om de IT te controleren. Daarom worden IT-auditors dan ingehuurd. Een voordeel van het automatiseren is dat het minder foutgevoelig is en er daardoor efficiënter gewerkt kan worden. Risico's van het automatiseren zijn dat er onterecht gesteund wordt op systemen en de vluchtigheid van gegevens (back-up op een andere locatie).

Vraag: in welk opzicht is IT belangrijk voor de KNSB?

De boekhouding/ Financiële administratie wordt digitaal gevoerd, net als het betalingsverkeer.

Om de materialiteit vast te stellen wordt er uitgegaan van de winst en verlies rekening. Grote posten zoals de omzet of het resultaat vormen daarbij de basis. Dat is wat de gebruiker belangrijk vindt. In principe wordt er uitgegaan van het resultaat, maar wanneer dit negatief is wordt er uitgegaan van de omzet. Wanneer de winst en verlies rekening niet betrouwbaar is wordt er gekeken naar de balans. De materialiteit is ongeveer 5-10% van het resultaat of 1-3% van de omzet.

attachement_for_introduction_to_auditing.pdf