Klinische neuropsychologie
Hoofdstuk 24
Schizofrenie

Ziektebeeld

Klinische beeld en diagnostische criteria

De vier symptomen die volgens Bleuler kenmerkend zijn voor schizofrenie zijn: 1) Ambivalentie, geen keuzes kunnen maken 2) Vervlakt affect 3) Autisme, verminderde deelname aan sociale interacties 4) Associatiezwakte, niet goed logische verbanden kunnen leggen

Schizofreniesymptomen worden opgedeeld in 1) positieve symptomen, een toename van bepaalde functies of gedachten 2) negatieve symptomen, een afname van bepaald gedrag of bepaalde functies en 3) desorganisatie.

In de DSM-5 worden de volgende criteria voor schizofrenie aangehouden: 1) wanen 2) hallucinaties 3) gedesoriënteerd spreken 4)ernstig gedesorganiseerd of katatoon gedrag 5) negatieve symptomen. Ook moet er sprake zijn in een achteruitgang in sociaal functioneren en moet het ten minste een half jaar aanwezige zijn.

Om de diagnose te stellen moeten er ten minste twee symptomen aanwezig zijn waarvan minimaal één positief symptoom of desorganisatie.

Bij 70-80% van de mensen met schizofrenie komen cognitieve functiestoornissen voor.

Doorgaans wordt de eerste psychotische episode doorgemaakt in de jonge volwassenheid, maar ook hiervoor bestaan er vaak lichte cognitieve stoornissen. Bij familieleden worden vaak cognitieve stoornissen waargenomen.

Etiologie en neuropathologie

De oorzaak van schizofrenie is een interactie tussen genen en omgevingsfactoren. De omgevingsfactoren hebben betrekking op de vroege ontwikkeling, maar kunnen ook later optreden.

Neuropathologie

Bij schizofrenie is er sprake van een kleiner volume van de grijze stof, vooral in de superieure temporale gyrus en in mediale temporale en limbische structuren (amygdala, hippocampus en gyrus parahippocampalis). De normale asymmetrie van de hersenen is afwezig en er zijn veranderingen in de wittestofbanen die de verbindingen tussen hersengebieden verzorgen.

Voor aan aantal hersenstructuren neemt het volume af bij progressie van de stoornis: verwijding van de ventrikels en volumereductie in de hippocampus.

Een vergroting van de basale ganglia kan door antispychotica komen.

Er is verandering in de activatie van hersengebieden: in de dorsolaterale prefrontale cortex bij taken die beroep doen op executieve functies (over- en onderactivatie), de hippocampus is hippocatief, en  verhoogde amygdala-activatie.

Medicatie en de invloed op cognitief functioneren

De farmacotherapie bij schizofrenie bestaat uit behandeling met anti-psychotica

Eerstegeneratie- of klassieke psychotica hebben een dopamineantagonistische werking en een sederend effect. Hebben veel bijwerkingen.

Atypische antipsychotica werken op de serotonine- en glutamaatreceptoren. Hebben minder bijwerkingen.

Derdegeneratieantipsychotica zijn partiële dopamineagnosten.

Antipsychotica hebben een (klein) positief effect op het cognitief functioneren.

Cognitieve-functiestoornissen ten gevolge van schizofrenie

Klassieke functiedomeinen

Er bestaat geen specifiek cognitief profiel voor schizofrenie.

Er is waarschijnlijk sprake van een gegeneraliseerde cognitieve stoornis die voortkomt uit een onvermogen voldoende mentale energie te mobiliseren, in combinatie met specifieke tekorten die te maken hebben met de regionale structurele en functionele hersenafwijkingen.

Cognitieve domeinen waar er problemen zijn in schizofrenie zijn: Snelheid van informatieverwerking, aandacht en vigilantie, werkgeheugen, leren en geheugen en executieve functies.

Sociale cognitie

Mensen met schizofrenie hebben tekorten in sociale cognitie.

Algemeen cognitief functioneren

In schizofrenie is er een achteruitgang in algemeen cognitief functioneren.

Beloop over tijd van cognitieve stoornissen

Voor de eerste psychotische episode zijn er aanwijzingen voor afwijkingen in cognitief functioneren. Deze afwijkingen nemen toe rond de periode van de eerste psychotische episode en lijken daarna te stabiliseren.

Relatie van cognitieve-functiestoornissen en symptomen

Er is een zwakke, tot geen, relatie tussen positieve symptomen en stoornissen in de functiedomeinen.

Cognitieve processen die in verband worden gebracht met het ontstaan en in stand houden van positieve symptomen zijn: 1) Stoornissen in de sociale cognitie, minder kunnen in leven in anderen zou kunnen leiden tot de achterdochtige symptomen 2) Metacognitieve processen worden in verband gebracht met psychoses. Source monitoring bias, mensen die hallucineren hebben moeite hun eigen gedachten te onderscheiden van dat van anderen. Dit is voor actuele psychotische symptomen 3) Jumping to conclusions 4) Aandachtsbias, meer aandacht voor stimuli die te maken hebben met de waanovertuiging 5) Geheugenbias, stimuli die te maken hebben met de waanovertuiging worden beter opgeslagen.

Relatie van cognitieve-functiestoornissen met andere uitkomstmaten

Het sociaal functioneren bij mensen met schizofrenie is slechter dan voordat zij ziek werden. Ook wordt er op andere domeinen in het dagelijks functioneren slechter gepresteerd.

Rate limiting factors zijn cognitieve-functiestoornissen die de mogelijkheden van een individu om vaardig te zijn in het dagelijks leven beperken.