Verbintenissenrecht Hoorcollege 2 - Rechten UL B2 - Nulliteiten

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Vormvereisten
• Strijd met wet, zeden en openbare orde
• Wilsgebreken en dwaling
• Nietigheid en vernietigbaarheid

Vormvereisten

Art. 3:37 bepaalt dat iedere vorm mogelijk is, tenzij de wet anders bepaalt. Dan is er sprake van wettige uitzonderingen op het principe van consensualisme. Art. 3:39 stelt de sanctie op het schenden van vormvereisten: nietigheid. Voor de koop van een woning wordt de bijzondere wettelijke regeling gegeven in art. 7:2.

HR Geschrift bij woningkoop (2011): Er was een mondeling akkoord over de verkoop van een woning, maar nog niet het door de wet vereiste schriftelijk akkoord. De verkoper haakte plotseling af. De koper stapte naar de rechter. Er was in de wetenschap veel discussie over de vraag of het terugtrekken van de verkoper rechtmatig was. Daarom vond er cassatie in het belang der wet plaats. De Hoge Raad stelde dat uit de strekking van de wet bleek dat art. 7:2 bedoeld was voor consumentenbescherming. Dit betekende dat ook de verkoper, zolang hij een particulier is, zich erop kan beroepen dat een mondelinge overeenkomst geen rechtsgevolg heeft. De bescherming geldt dus niet voor alleen de koper.

Hoe zit het dan met de professionele verkoper? Deze kan zich niet op de nietigheid vanwege schending van de vormvereisten beroepen. Ten opzichte van zo'n verkoper is een verbintenis tot op schrift stellen van de overeenkomst ontstaan, met consumentenbescherming als doel. De rechter vindt dat dit voortvloeit uit de normen van redelijkheid en billijkheid. Let wel: dit geldt specifiek voor art. 7:2!

Strijd met wet, zeden, en openbare orde

Waarom bestaat dit art. 3:40? Het heeft de bescherming van het algemeen belang als doel. Maatschappelijke chaos moet voorkomen worden. Overeenkomsten met huurmoordenaars, etc. moeten niet kunnen in een geordende maatschappij. Er wordt dus een uitzondering op de contractsvrijheid gevormd, die echter ook weer niet verder dan nodig is moeten gaan.

Art. 3:40 is een gecompliceerd artikel. Het heeft een aantal verschillende belangrijke elementen: 'wet', 'zeden' en 'openbare orde', en 'sluiten', 'inhoud' en 'strekking'.

Wanneer is er sprake van overtreden van wet, goede zeden en openbare orde? Het gaat bij die laatste twee om fundamentele beginselen van de samenleving en de aanwezigheid van een duidelijk openbaar karakter. 'Strijd met de wet' gaat over strijd met het dwingend recht, vastgelegd in wetten in formele zin. Strijd met een gemeentelijke verordening valt dus niet onder art. 3:40. 

Wat is er precies verboden? Dit gaat over het tweede trio van 'sluiten', 'inhoud' en 'strekking'. Dit gaat dus over aspecten van de rechtshandeling in kwestie. Het 'sluiten' heeft betrekking op het aangaan van de overeenkomst. De 'inhoud' op de prestaties waartoe in de overeenkomst verplicht wordt. Bij 'strekking' gaat het om de bijkomende handelingen en motieven van de overeenkomst, mits deze voor beide partijen kenbaar zijn.

HR Esmilo/Mediq (2012): De wetgever denkt vaak niet aan het privaatrecht als hij bezig is met het maken van de wet. De rechter moet gaan bekijken of er sprake is van nietigheid of niet, in die gevallen waarin bijvoorbeeld de strekking in strijd is met de wet. Zo'n geval wordt namelijk niet expliciet door art. 3:40 geregeld. De Hoge Raad stelde in dit arrest dat een door de wet verboden prestatie niet strijdig met de openbare orde hoeft te zijn. Dit komt dus omdat de wetgever vaak geen rekening houdt met het privaatrecht. Om dit 'tussenveld' te beoordelen zijn er vier gezichtspunten: welke belangen zijn betrokken, welke fundamentele beginselen?, zijn de partijen zich bewust van hun inbreuk op de wet?, en voorziet de geschonden regel in een sanctie? Er is met betrekking tot dit tussenveld dus geen harde regel.

Strijd met de wet volgens art. 3:40 leidt vaak tot nietigheid. Volgens lid 2 leidt strijd met een 'beschermingsregel' echter tot vernietigbaarheid. De partij die beschermd wordt kan dan kiezen. Dit is vaak het geval bij consumentenbeschermingsregels.

Wilsgebreken en dwaling

Deze bestaan uit bedrog, bedreiging, misbruik van omstandigheden (art. 3:44) en dwaling (art. 6:228). Let hierbij op het verschil met wilsontbreken! (art. 3:33 en 3:35). Bij de wilsgebreken is er in de fase van de wilsvorming, dus in een vroeger stadium, iets fout gegaan.

Dwaling

Er zijn vier vereisten:

1. De aanwezigheid van een dwaling, het hebben van een verkeerde voorstelling van de werkelijkheid.

2. Er moet een causaal verband zijn tussen de invloed van de dwaling en het sluien van de overeenkomst. De concrete overeenkomst zou niet gesloten zijn als de dwalende persoon wél een juiste opvatting over de werkelijkheid gehad had.

3. De dwaling moet te wijten zijn aan: óf een inlichting van de wederpartij (kan ook een inlichting te goeder trouw zijn), het schenden van de mededelingsplicht door de wederpartij, een dwaling bij de wederpartij.

4. Kenbaarheid. Dit is eigenlijk echter al verwerkt in de vereisten van bovenstaande onderdeel.

De mededelingsplicht is in de praktijk het lastigst. De inhoud van deze plicht is erg gevoelig voor de omstandigheden van het geval. Wel is het zo dat de plicht alleen geldt voor feiten die bekend zijn. Dingen waarvan je niet op de hoogte bent kun je ook niet vertellen. Het gaat echter ook om feiten die je geacht wordt te kennen. Ten tweede moet het gaan om feiten waarvan het gewicht voor jou als contractspartij kenbaar is. Daarnaast geldt de plicht alleen voor zaken waarover de ander zou kunnen dwalen. Er hoeven dus geen mededelingen gedaan te worden over feiten die evident duidelijk zijn. Ten slotte is de mededelingsplicht afhankelijk van de betreffende verkeersopvattingen. Zo hoef je als verkoper klanten niet naar je concurrent te sturen als zij goedkoper zijn.

De wederzijdse dwaling is geregeld in sub c van lid 1. Hier hoeft er geen sprake te zijn van een causaal verband bij de wederpartij. De dwaling bij de wederpartij hoeft dus geen oorzaak te zijn, maar moet 'een rol hebben gespeeld'.

In lid 2 van art. 6:228 worden een aantal uitzonderingen gegeven. Zo kan dwaling niet gegrond worden op een situatie die een uitsluitend toekomstige omstandigheid betreft. Niet voor rekening van de dwalende komt een verkopersdwaling en een 'onverschoonbare' dwaling. De 'onverschoonbare' dwaling heeft betrekking op de eigen onderzoeksplicht. Wat moet een verkoper zeggen en wat moet een koper zelf onderzoeken? Hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van beiden? Dit werd behandeld in het arrest Offringa/Vinck uit 1998.

Er was een huis verkocht aan Offringa. Na een tijd bleek echter dat er sprake was van scheurvorming. Tijdens de rondleiding had men het over een aantal kleine scheurtjes gehad. De verkoper verdedigde zich hierachter. De koper stelde echter dat men het niet over de aan het licht gekomen structurele scheurvorming gehad had. De Hoge Raad ging hierin mee. De specifieke omstandigheden spelen dus een grote rol! Als de verkoper een mededelingsplicht heeft kan hij zich niet beroepen op onvoorzichtigheid van de koper. Dit geldt ook als de koper wel erg onvoorzichtig was! De onderzoeksplicht van de koper sluit de mededelingsplicht van de verkoper niet uit. Er wordt dus zwaarder getild aan de mededelingsplicht.

Sancties op wilsgebreken

De standaardsanctie is vernietigbaarheid, zodat de dwalenden kunnen kiezen of zij de overeenkomst in stand willen laten. Daarnaast is in sommige gevallen contractswijziging of schadevergoeding via art. 6:162 mogelijk. Volgens art. 6:230 kan de rechter het nadeel opheffen bij dwaling.

Nietigheid en vernietigbaarheid

Als het algemeen belang in het geding is, is er sprake van nietigheid. Dan kan het voortbestaan van de overeenkomst namelijk niet aan de partijen overgelaten worden. Wanneer het gaat om partijbescherming is er echter wel sprake van vernietigbaarheid. De beschermde kan dan kiezen. Dit wordt uitgewerkt in art. 3:49 e.v. Vernietiging kan via buitengerechtelijke verklaring.

Het BW is het aantal nietigheden aan het terugdringen, o.a. via tussenoplossingen tussen 'alles' en 'niets', het zgn. grijze gebied. Er kan ook sprake zijn van partiële nietigheid, conversie (omzetting van de rechtshandeling) en bekrachtiging, etc. Ook de rechter gaat mee in dit proces. Het doel hiervan is om de contractsvrijheid niet teveel te beperken.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5.Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen tentamenvragen behandeld.