Materieel Strafrecht hoorcollege 5 - UL Rechten B2 - Culpa

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Van opzet naar culpa
• Algemene opmerkingen over culpa
• Omschrijving van culpa
• Bewijzen van culpa
• Roekeloosheid
• Culpa en art. 350 Sv

Van opzet naar culpa

Opzet is willens en wetens handelen. Bij culpa is er juist sprake van een niet-willen. De ernst en de aard van het gemaakte verwijt is daarom anders. Op culpoze delicten staan lagere straffen.

Algemene opmerkingen over culpa

Culpa is net als opzet een schuldvorm. In de kern gaat het om een dusdanige onvoorzichtigheid dat diegene een strafrechtelijk verwijt gemaakt kan worden. Alleen grove onvoorzichtigheid levert culpa op.

In de wet wordt het weergegeven met 'schuld' of 'redelijkerwijs moet vermoeden', etc.

In de praktijk komt culpa vaak naar voren bij verkeersongevallen met ernstig letsel of dodelijke afloop, en bij ongevallen op het werk. Het gaat vaak om ongelukken waar de deelnemers niet op berekend waren. De daders zijn dan ook geen 'typische misdadigers'.

Omschrijving van culpa

Culpa heeft geen wettelijke omschrijving. Het gaat om verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid. De verdachte had dus anders moeten en kunnen handelen. In de tenlastelegging wordt culpa door de OvJ geconcretiseerd. De rechter moet dan bepalen of het ten laste gelegde gedrag heeft plaatsgevonden, en vervolgens of dit gedrag verwijtbaar aanmerkelijk onvoorzichtig was.

Soms is causaliteit een deel van het culpa-oordeel, omdat er sprake is van gevolgsdelicten. Bijvoorbeeld bij dood door schuld.

Aanmerkelijke onvoorzichtigheid

Dit veronderstelt een aanzienlijke mate van onvoorzichtigheid. Onvoorzichtigheid is een generieke term. Het kan inhouden: onoplettendheid, onachtzaamheid, onzorgvuldigheid, nalatigheid. Een zwaardere variant is roekeloosheid.  Wat precies onvoorzichtig is, wordt bepaald door de gedraging en de omstandigheden van de gedraging. Gedrag is bijvoorbeeld onvoorzichtig wanneer normen geschonden zijn. Als je onvoorzichtig achter het stuur zit, schendt je bijvoorbeeld de norm van voorzichtigheid in het verkeer.

Normen kunnen geschreven zijn in wetten, protocollen, etc. maar er zijn ook ongeschreven regels van maatschappelijke betamelijkheid. De context waarin de gedraging plaatsvindt is daarom erg belangrijk. Welke normen zijn op die context van toepassing?

Wanneer er sprake is van een verdachte die in een bepaald beroep of context werkzaam is, zijn de voor die context geldende normen van extra belang. We spreken dan van een Garantenstellung. Deze personen moeten borg staan voor het naleven van de voor hen geldende normen.

Is overtreden van één norm genoeg om van aanmerkelijke onvoorzichtigheid te spreken? Dit hangt mede af van de in het geding zijnde norm en de gedragingen van de verdachte. De aard van het gevolg is hiervoor niet belangrijk.

Een ander lastig punt zit bij de vraag wat een geoorloofd risico is. Risico's op een bepaald gevolg zijn nooit helemaal uit te sluiten. Wanneer er teveel risico genomen wordt hangt mede af van de in het geding zijnde rechtsbelangen. Op het sportveld mag je bijvoorbeeld relatief veel risico's nemen.

Ook voorzienbaarheid speelt soms een rol. Kon de verdachte op basis van de concrete omstandigheden het intreden van het gevolg voorzien?

Als uiteindelijk de aanwezigheid van aanmerkelijke onvoorzichtigheid aangenomen wordt, biedt dat de strafrechtelijke grond voor het vaststellen van wederrechtelijkheid.

Verwijtbaarheid

Met aanmerkelijke onvoorzichtigheid wordt culpa meestal aangenomen. Verwijtbaarheid wordt dan verondersteld aanwezig te zijn. De rechter moet echter nog steeds nagaan of de verdachte in de gegeven situatie wel anders kon handelen. Ook eigen schuld van het slachtoffer hoeft aan het bewijs van culpa niet in de weg te staan.

Bewijzen van culpa

Voor het bewijzen van culpa moet het 'geheel van gedragingen van de verdachte, de aard en ernst daarvan en de overige omstandigheden van het geval' in acht genomen worden.

Roekeloosheid

Sinds 2006 is dit de zwaarste vorm van onvoorzichtigheid. Aan het bewijzen ervan worden door de Hoge Raad hoge eisen gesteld. Het is buitengewoon onvoorzichtig gedrag waarmee een zeer ernstig gevaar in het leven is geroepen, waarvan de verdachte zich bewust was of had moeten zijn. Wanneer er in een casus al sprake is van een andere strafverzwarende omstandigheid wordt roekeloosheid meestal niet aangenomen. Dan is er namelijk al een ander middel voor zwaardere bestraffing. Een voorbeeld van gevallen waarin roekeloosheid wel aangenomen wordt, zijn racewedstrijden op de openbare weg. De verdachten gebruiken de weg dan namelijk niet meer waarvoor deze bedoeld is.

Culpa en art. 350 Sv

Bij culpa worden wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid als onderdeel gezien. Dit betekent dat ze bij de eerste vraag van art. 350 Sv aan de orde komen.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.