Pedagogiek: De plicht om weerstand te bieden, door Philippe Meirieu (2016)

H1 & 2: https://www.worldsupporter.org/nl/summaries/pedagogiek-de-plicht-om-weerstand-te-bieden

H3 t/m 5: https://www.worldsupporter.org/nl/summaries/pedagogiek-de-plicht-om-weerstand-te-bieden-deel-2

H6 t/m 10, slot, conclusie & interview: https://www.worldsupporter.org/nl/summaries/pedagogiek-de-plicht-om-weerstand-te-bieden-deel-3

Bulletpoints en supersamenvatting: https://www.worldsupporter.org/nl/summaries/pedagogiek-de-plicht-om-weerstand-te-bieden-bulletpoints-supersamenvatting

Hoofdstuk 1: Opvoeden en onderwijzen: een geschiedenis

Opvoeding is lang beschouwd als context-onafhankelijk: onderwijs en opvoeding zouden onafhankelijk van samenleving en tijdperk zijn.

Mythes en hun relatie tot nu

I. Kronos

Kronos is kind van Gaia en Ouranos. Zijn vader Ouranos was jaloers op zijn zoons en wierp ze terug in de diepte der aarde. Kronos’ moeder spoorde Kronos aan om Ouranos te castreren. Daarop werd Kronos alleenheerser. Vervolgens zorgde hij ervoor dat al zijn daarna geboren kinderen zijn plaats niet konden innemen door ze op te eten.

Hoe kunnen we het verlangen om onszelf onsterfelijk te maken weerstaan – door onze kinderen weg te nemen en onze ouders hun macht te ontzeggen? Jongeren van alle tijden vinden het lastig de samenleving te betreden, één waarin een vorige generatie de dienst uitmaakt en weigert die af te staan.

II. Gaia

Gaia probeerde haar kinderen (met hulp van henzelf overigens) te beschermen tegen Ouranos. Alleen Kronos schoot te hulp – zie boven. Het is dus lastig om zonder gevaar los te komen van je moeder, die je beschermt voor de ‘Ander’ (iets of iemand die je (nog) niet goed kent). Desondanks moet elke nieuwe generatie zijn eigen weg bepalen.

Deze mythe verklaart waarom adolescenten anderen nadoen – om zelf geen risico te hoeven nemen – en waarom de wijde wereld intrekken zo lastig is. Dit verhaal stipt het gevaar aan van de angst die ouders hebben om hun kinderen los te laten en zelf een Ander te worden.

III. Socrates

Socrates beweert dat kennis al aanwezig is in de leerling, en alleen geopenbaard hoeft te worden. Volgens hem is kennisoverdracht het “begeleiden zonder opleggen”. Hij weet wat zijn leerling niet weet, maar zijn leerling kan die kennis alleen opdoen indien deze zelf wil leren. Dat maakt een leraar machteloos.

Zo is ook de hedendaagse docent machteloos: hij kan nog zoveel weten, zolang jongeren geen behoefte hebben aan schoolse kennis, leren ze niet. Socrates helpt ons om ons verlangen naar macht over de ander (jij leert wat ik jou vertel) los te laten en leerlingen te motiveren om te leren.

De zogenaamde gedateerdheid van de mens- en geesteswetenschappen

Bovenstaande bronnen zijn niet actueel meer. Ze zijn vervangen voor nieuwe aanpakken en methoden waarmee we het hoofd kunnen bieden aan de ‘nieuwe problemen’ van deze tijd. Onderwijs wordt ‘verwetenschappelijkt’ ten koste van cultuur (o.a. romans en andere verhalen). Tegelijkertijd zorgen neuropsychologie en hersenscans ervoor dat afwijkende leerlingen ‘normaal’ gemaakt kunnen worden. Ten onrechte!

Vaststellen of voorstellen?

De sociale wetenschappen domineren het onderwijs. Ze meten en beschrijven ons gedrag, maar de uitkomst daarvan wordt vervolgens gebruikt alsof er onmogelijk van afgeweken kan worden. We hebben de sociale wetenschappen nodig om verder te komen. Wat als juist deze wetenschappen ons inzicht verschaft in ons handelen en daarmee het belang van de pedagogiek benadrukt? Meirieu’s stelling is dan ook:

“[Alleen de pedagogiek] geeft ons de sleutel om vooruitgang te boeken binnen de tegenstellingen die wij het hoofd moeten bieden.”

Hoofdstuk 2: De noodzaak van pedagogiek

De moderne samenleving gelooft in de beginselen van de Verlichting maar wordt anderzijds bedreigd door een groeiende kloof tussen de sterken en de kwetsbaren (economisch, cultureel, genetisch). De hedendaagse mens wordt aangemoedigd alleen zijn directe impulsen na te streven.

De impulsiviteit als basis van onze ontwikkeling

Ieder kind doorstaat een fase waarin het niet begrijpt (en accepteert) dat zijn verlangens niet direct vervuld worden. Een onderwijzer zal hem moeten helpen deze impulsiviteit te beteugelen en wilskracht op te bouwen. De pedagogiek speelt hier een centrale rol.

Leraren en ouders weten als geen ander hoeveel energie het kost om weerstand te bieden aan de gril/hype en kinderen een ruimte te bieden waarin ze zich kunnen concentreren en ontwikkelen.

Dwang of motivatie?

Ons verlangen naar macht over de ander lijkt uitkomst te bieden. Met moderne middelen kunnen we iedere leerling normaliseren. Maar eigenlijk moeten we, zoals Socrates deed, ieder individu juist in staat stellen zichzelf te ontwikkelen. Het eigenlijke probleem is niet een algemeen dalend niveau, maar een gebrek aan focus en aandacht. Aandacht staat aan de basis van schoolsuccessen. Aandacht die verkregen kan worden door een omgeving te creëren waarin de leerling zich kan concentreren. De pedagogiek helpt hierbij.

Pedagogiek is essentieel

We moeten de leerling motiveren tot betrokkenheid en zijn aandacht focussen op het leerproces. Leren is een actieve bezigheid. Gezamenlijk werken aan iets groters, waarbij iedereen de mogelijkheid krijgt zich te ontwikkelen. Moet onderwijs een instituut zijn in dienst van de impulsgedreven economie, of moet het de samenleving juist voeden en richten op de toekomst? Is democratie wel mogelijk zonder pedagogiek? Opvoeding en onderwijs als fundament voor de democratie staan hier ter discussie: om deel te kunnen nemen aan een democratische samenleving heb je o.a. kennis, beheersing en tolerantie nodig.