Een denkfout is een redeneerfout; een argument dat niet de inhoud ervan ondersteunt. Bij een relevantie denkfout (relevance fallacy) is de premisse niet relevant voor de conclusie of het punt in de vraag. De denkfouten die in dit hoofdstuk worden behandeld zijn allemaal relevantie denkfouten. Dergelijke denkfouten worden ook wel rode haringen genoemd (red herrings). Dit is omdat als je een haring rondtrekt over de vloer, het voor een hond onmogelijk wordt om ook maar iets anders te ruiken dan de haring, en daarom het spoor bijster raakt – net zoals met men denkfouten het spoor bijster kan raken.

Wat is de "ad hominem" denkfout?

De ‘ad hominem fallacy’ (ook wel ‘argumentum ad hominem’ genoemd) is de meest voorkomende denkfout. We beoordelen hierbij een bewering die iemand maakt aan de hand van de bron van de bewering en niet zozeer de bewering zelf. Een voorbeeld is dat iets wat een professor zegt wel waar moet zijn, aangezien hij of zij over veel kennis beschikt. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vier soorten ‘ad hominem’ denkfouten.

1. ‘Poisoning the well’: wanneer sprekers verkeerd voorspellen wat iemand zal gaan zeggen door gebruik te maken van iemands karaktereigenschappen. Doordat iemand iets negatiefs zegt over deze persoon, neemt het publiek deze negatieve houding aan. Deze (foute) afschildering gebeurt vaak van te voren, zodat mensen het opvolgende argument niet meer geloven.
2. ‘Guilt by association’: het concept waarbij een persoon wordt veroordeeld door de mensen/mening met wie hij of zij zich omringt of zou omringen. Een voorbeeld hiervan is zeggen; Jij vindt dat het goed met de economie gaat? Ugh, dat klinkt als iets dat een democraat zou zeggen.
3. ‘Genetic fallacy’: van de ‘genetic fallacy’ is sprake wanneer we een bewering niet serieus willen nemen, omdat we vinden dat er iets mis is met de persoon die het beweert of de geschiedenis van de bewering. Veris je niet, in dit geval betekent ‘genetic’ niet dat het iets met genetica te maken heeft – ‘genetic’ betekend hier ‘van de oorsprong’. Voorbeeld: ‘God is gewoon een idee dat mensen verzonnen hebben toen de wetenschap nog niet bestond.’
4. De Strawman denkfout. Hierbij maakt iemand zich schuldig aan deze denkfout wanneer hij of zij de visie van de tegenpartij opzettelijk verkeerd interpreteert of overdrijft, zodat zijn of haar standpunt beter overkomt. Met de Strawman is het vaak een overdreve extreme conclusie die wordt getrokken. Voorbeeld: ’Russische immigranten? Nouja zeg, dan kunnen we ook gewoon het hele land aan Putin overhandigen!’

Vals dilemma?

In dit geval doet iemand alsof er maar twee opties zijn, terwijl er in werkelijkheid meer dan twee opties bestaan.

De ‘perfectionist fallacy’ hierbij zegt iemand dat iets perfect moet zijn (bijvoorbeeld een beleidsvorm). Als dat niet zo is, dan zal deze beleidsvorm afgewezen worden. Deze persoon doet dan eigenlijk alsof er maar twee opties zijn: iets moet perfect zijn en zo niet, dan wordt er niet meer serieus naar gekeken.
Bij een line-drawing fallacy trekt men een duidelijke grens om een bepaalde bewering te maken, terwijl dit helemaal niet zo hoeft te zijn.

"misplacing the burden of proof"

Van ‘misplacing the burden of proof’ is sprake wanneer het volgende gesprek zich bijvoorbeeld voordoet. A zegt: ‘God bestaat’. B zegt: ‘Hoe weet je dat?’ A zegt: ‘Bewijs maar eens dat Hij niet bestaat’. Dit is een denkfout, aangezien het aan A is om te bewijzen dat God bestaat (en niet aan B), hij is tenslotte degene die zegt dat God bestaat. Iets bewijzen (‘the burden of proof’) hangt af van drie zaken:

Een voorbeeld is een ‘Appeal to Ignorance’. Hierbij verzekert iemand dat we moeten geloven dat een bepaalde claim waar is, omdat niemand heeft bewezen dat de claim niet waar is.

de "begging the question" denkfout

Dit is een denkfout waar men een argument voor een bewering gebruikt waarin men zegt dat de premissen worden geaccepteerd en als gevolg automatisch de conclusie ook.

Denkfouten dankzij emotie

Er zijn verschillende denkfouten waarbij het beïnvloeden van emoties van belang is:

1. ‘Argument from outrage’: dit zijn ‘argumenten’ die gebaseerd zijn op woede. Mensen die vinden dat homoseksuelen en heteroseksuelen gelijke rechten moeten hebben, maken zich schuldig aan deze denkfout wanneer zij zeggen dat ‘fundamentalistische mensen met een tunnelvisie’ willen bepalen wat andere mensen in hun slaapkamer doen.

2. ‘Scare tactics’: hiervan is sprake wanneer mensen bang worden gemaakt, zodat ze aan andermans bevelen gehoorzamen. Een voorbeeld van zo een tactiek is ‘argument by force’. In dit geval wordt iemand bedreigd zodat hij of zij zich gedwongen voelt om iemands gezag te accepteren. Een eerder genoemd voorbeeld hiervan is ‘God bestaat, en als je dat niet gelooft ga je naar de hel.’

3. ‘Appeal to pity’: in dit geval krijgt iemand een speciale behandeling omdat die persoon zielig wordt gevonden.
4. ‘Apple polishing’: van deze denkfout is sprake wanneer iemand een ander prijst en hoopt dat dit ervoor zorgt dat die ander zijn oordeel verandert. Een voorbeeld is dat een kind tegen zijn moeder zegt: ‘Mama, je bent zo mooi, mag ik een koekje?’
5. ‘Guilt tripping’: in dit geval praat iemand een ander een schuldgevoel aan. Een voorbeeld is dat iemand het volgende zegt: ‘Hoe kun je Piet nou niet uitnodigen? Dat zou hij nooit bij jou doen!’
6. ‘Appeal to envy’: aan deze denkfout maakt iemand zich schuldig wanneer hij of zij iemand benijdt en daardoor de slechte kanten van die persoon overdrijft. Een voorbeeld is dat iemand zegt: ‘Hij is misschien wel heel rijk, maar hij is niet welgemanierd’.
7. ‘Appeal to jealousy’: wanneer gespeeld wordt met iemands jaloezie.

Overige denkfouten

Bij een irrelevante conclusie wordt een foutieve conclusie getrokken. Dit is een denkfout die niet past bij de andere categorieën relevantie denkfouten.

Two wrongs make a right’: van deze denkfout is sprake wanneer je je eigen fout probeert te rechtvaardigen door te zeggen dat de tegenpartij ook een fout heeft gemaakt. Iemand die dit zegt gelooft eigenlijk in ‘retributivism’: als iemand jou kwaad doet, dan mag jij die persoon ook kwaad doen. Een voorbeeld is dat je buren heel luidruchtig zijn. Vervolgens zet jij jouw muziek heel hard om hen te irriteren. Er is hier dus sprake van een soort oog om oog, tand om tand theorie.

Wishful thinking’: hierbij denken we dat wat we wensen de waarheid is, soms met voorbijgaan van de feiten. Een roker denkt dan bijvoorbeeld dat roken niet slecht voor je is en ontkent dat het dit wel is.

Bij een ontkenning vergeten wanneer we willen dat iets waar is irrelevant is of het daadwerkelijk waar is.

Oefenvragen

Vraag 1

a. Wat is een denkfout?

b. Wat is een relevantie denkfout?

c. Wat is een andere naam voor een relevantie denkfout?

Vraag 2

Wat is de meest voorkomende relevantie denkfout?

Vraag 3

Wat is een strawman?

Vraag 4

Welke denkfout past niet bij de besproken categorieën van relevantie denkfouten?

Antwoorden oefenvragen

Vraag 1

a. Een denkfout is een redeneerfout; een argument dat niet de inhoud ervan ondersteunt.

b. Bij een relevantie denkfout is de premise niet relevant voor de issue in de vraag.

c. Een andere naam voor een relevantie denkfout is een ‘rode haring’.

Vraag 2

De ‘argumentum ad hominem’ is de meest voorkomende relevantie denkfout.

Vraag 3

De ‘strawman’ is een denkfout waarbij iemand de visie van de tegenpartij verkeerd interpreteert of overdrijft.

Vraag 4

De ‘irrelevante conclusie’.