The Control Motive in Intimate Partner Violence - Felson & Messner - 2000 - Artikel

Nadat er bij de Nederlandse rechtbank kort na elkaar drie mannen voorkwamen, verdacht van seksuele contacten met kinderen, werd een onderzoek gestart. Hieruit bleken deze processen betrekking te hebben op een groep mensen die elkaar allen kenden. Er werd een uitgebreid netwerk van incestueuze en (pedo)seksuele betrekkingen ontdekt. Omdat over dit soort netwerken bijna nooit wordt gepubliceerd werd hier een studie aan gewijd. Hierbij was de vraag vooral hoe het netwerk is ontstaan en hoe het functioneerde.

Het netwerk zit vrij complex in elkaar, maar zal hieronder zo goed mogelijk uitgelegd worden. Eerste verdachte is Arie Veen, hij is gescheiden van zijn vrouw (Ada) en wordt ervan beschuldigd tenminste 7 jaar een seksuele verhouding te hebben gehad met zijn dochter Dinie, nu 16 jaar oud. Verder had hij regelmatig seksueel contact met een jongere vriendin van zijn dochter, nu 13 jaar oud, en met de dochter (12 jaar) van zijn beste vriend, naast meer incidentele contacten met meisjes uit de buurt. Tot slot  regelde hij tegen betaling seksuele contacten tussen zijn dochter en vrienden uit zijn stamkroeg. Jaap Doorn, de tweede verdachte, is de zwakbegaafde zwager van Arie Veen. Hij bekende vlot dat hij regelmatig seksueel contact onderhield met zijn nichtje Dinie en haar jongere vriendin. Tot slot verdachte drie, Henk Beek. Henk is getrouwd met een oudere vrouw, een heeft hierdoor 5 stiefkinderen. Hij bekende een intensieve seksuele relatie te hebben onderhouden met zijn stiefdochter Anja en zijn stiefzoon Wim, waaraan hij soms zijn vrouw liet deelnemen. Verder had hij incidentele contacten met een andere stiefdochter en met Dinie. Arie en Henk zijn beste vrienden, de twee hadden vroeger een tijd onregelmatig seksueel contact en bleven nadat dat ophield bevriend. Vroeger heeft Arie een lange seksuele verhouding gehad met Jaap Doorn, deze heeft waarschijnlijk twintig jaar voortgeduurd. Jaap's zus Ada is uiteindelijk getrouwd met Arie, met als reden dat ze anders beiden zouden 'blijven zitten'. Neef en nicht werden nu man en vrouw. Ze kregen drie kinderen, waarvan Dinie de jongste. Henk ging regelmatig op dievenpad met een jong jochie, Cor. Hiermee begon hij een seksuele verhouding. Cor introduceerde Henk bij hem thuis, Henk trouwde toen met zijn moeder. Hieruit ontstond het gezin Beek.

Opvallend is dat alle betrokkenen goed op de hoogte waren van de vele seksuele verhoudingen. Tijdens de onderzoeksperiode bleken nog vijf vergelijkbare netwerken bekend, maar naar dit soort netwerken is nooit onderzoek gedaan. De vraag naar het ontstaan en functioneren van het netwerk zal worden bekeken vanuit drie perspectieven. Het individuele perspectie, het gezinsperspectief en het maatschappelijk perspectief.

Individuele perspectief

Alle kinderen en volwassenen in dit netwerk hadden een persoonlijke geschiedenis van armoede, verwaarlozing, verwerping en verlating in hun jeugd. Uit onderzoek blijkt dat dit grote gevolgen heeft voor zowel de fysieke als mentale ontwikkeling van kinderen. Dit heeft bij deze mensen gezorgt voor een gebrek aan (sociale) intelligentie evenals een gebrek aan zelfvertrouwen en zelfwaardering. Ze laten zich vooral volgen door impulsieve verlangens. Dit had ook als gevolg dat fantasie en realiteit niet goed gescheiden kunnen worden, geen goed biografisch beeld bestaat en oriëntatie in tijd en ruimte moeilijk is. Hierdoor kwamen ze ook na hun jeugd, steeds in lastige situaties terecht, waar ze enkel door ingrijpen vanuit de maatschappij uitkwamen.

Gezinsperspectief

Volgens het artikel is ouderschap dysfunctioneel wanneer het welzijn van het kind wordt opgeofferd aan de noden van de ouders (Noshpitz, 1979, 582). Deze definitie past goed bij de gezinsverhoudingen in dit netwerk, maar ook op de vroegere gezinsverhoudingen waarmee de daders opgroeiden. Deze noden zijn niet per se fysiek (zoals het opdracht geven tot stelen), maar ook psychologisch. De moeders waren uitgesproken labiel en konden op het ene moment alle steun van hun kinderen verwachten, om ze het volgende moment weer uit hun omgeving weg te wensen. De intense betrokkenheid bij de ander, een onderdeel van de zogenaamde 'dubbele binding', leek hier maar weinig aanwezig tussen de ouders en de kinderen. Ook de rivaliteit om de vader/man was groot. Rivaliteit, loyaliteit en coalitievorming blijken belangrijke thema's in gezinnen waar incest voorkomt. Ook dit is erg herkenbaar in het netwerk. Toch zijn er ook verschillen tussen de gemiddelde incestgezinnen en de gezinnen in dit netwerk. Zo is de open wijze waarin deze individuele gezinnen zich in het netwerk bevonden uitzonderlijk. Een ander groot verschil is het vermogen tot liegen, geen van alle mensen uit het netwerk leken in staat om de bestendige beheersing op te brengen om goed te kunnen liegen over dat wat er plaats vond. Tot slot is het onverbloemde ruilen van dochters een verschil. De vaders hadden de macht en het principe 'voor wat hoort wat' was sterk aanwezig, seks was een wettelijk betaalmiddel in ruil voor geld en/of aandacht.

Opmerkelijk is de manier waarop Henk Beek zijn stiefdochter openlijk verkoos boven zijn vrouw. Dit kan verklaard worden vanuit het gebrek aan vermogen tot beheersing, de machtsstructuur, waarin Henk bovenaan stond en het feit dat het stiefkinderen betrof, waarin Henk qua leeftijd tussen zijn vrouw en zijn kinderen in zat. Anja triomfeerde over haar moeder met de 'winst' van haar stiefvader als man. Het gezinsleven werd hierdoor verscheurd, moeder voelde zich vernederd en buitengesloten, Anja voelde zich eenzaam, ruzie met haar moeder en een vader die ze moest behagen en waar ze zich niet meer als kind maar als vrouw moest gedragen, de andere kinderen waren jaloers omdat zij werden achtergesteld. De onderlinge banden tussen de gezinsleden werden gekenmerkt door instabiliteit. Dit is waarschijnlijk de reden dat over dit soort zaken normaal gelogen wordt. Het gezin Beek was hier door gebrekkige ontwikkeling niet toe in staat.

Maatschappelijk perspectief

Het netwerk valt niet duidelijk af te bakenen, het had een open structuur en er wordt vermoed dat dit netwerk behoort tot een veel omvangrijkere groep mensen, in een milieu waarin seks met kinderen gebruikelijk is. Het leven van de deelnemers van dit netwerk leek bijna sociaal te zijn voorbestemd. De ene generatie lijkt gedoemd om het lot van de vorige te herhalen. De deelnemers van het netwerk hebben allen een te laag niveau om goed te kunnen functioneren in onze veeleisende maatschappij. Het was hen allemaal te ingewikkeld, ze realiseerden zich dat ook. Ze stonden aan de rand van de samenleving. De combinatie van een laag sociaal-economische positie met de heersende traditie van kinderverwaarlozing zorgde voor een vicieuze cirkel, die generatie op generatie bleef overheersen. De kans dat iemand op eigen kracht de keten weet te doorbreken is enorm klein. In het artikel wordt voor deze mensen de term 'maatschappelijk onbeminden' gebruikt. Ze worden door de rest van de samenleving veracht en gemeden. Er wordt zelfs gezegd dat hun bestaan of hun aanwezigheid 'verontrust'. Ze vertegenwoordigen zo een sociaal schrikbeeld.

Een belangrijke kracht bij de overerving is partnerkeuze. Omdat geen van beiden iets dat maatschappelijk telt bezat, is het geen wonder te noemen dat ze bij elkaar uit kwamen. Het lijkt dat de ontwikkeling van de verzorgingssamenleving deze families iets hoger op heeft geholpen, door het ingrijpen van buitenaf is in ieder geval de kans op materiële verloedering verminderd. De toenemende complexiteit van het maatschappelijk leven werkt dan weer in het nadeel voor deze mensen. In het artikel wordt gestreefd naar meer aandacht voor de maatschappelijk onbeminden.

Tot slot nog even terug naar de seksuele voorkeur, de drie mannen gaven blijk van een 'polymorf perverse' instelling. Er viel een voorkeur voor kinderen te ontdekken, die verklaard kan worden vanuit de emotionele congruentie tussen kinderen en volwassenen met een belemmerde ontwikkeling. Waarschijnlijk ging de ongedifferentieerde seksualiteit van de mannen samen met een sociale voorkeur voor kinderen en zorgde die voor de seksuele verhoudingen met de kinderen. Bij volwassenen werden ze nooit als volwaardig gezien, maar in omgang met kinderen voelden ze zich op hun gemak.

Gezien het feit dat er nog vijf andere netwerken gevonden zijn, kan aangenomen worden dat dit netwerk er een uit vele is. De reden dat dit niet ontdekt wordt is niet omdat de mensen geïsoleerd leven, maar omdat de sociale groep waarin zij zich bevinden sterk geïsoleerd zijn van de rest van de samenleving. Professionals hebben enkel te maken met individuen uit dit netwerk en zien daardoor het netwerk niet zo snel.