Artikelsamenvatting bij AntiPas(foto)tafarisme. Een artikel over geloof, hoop en satire van Verheij - 2018

The Gospel of the Flying Spaghetti Monster is een in 2006 door de Amerikaanse natuurkundige Bobby Henderson gepubliceerd boek over zijn theorie over het Vliegende Spaghettimonster, de god van het pastafarisme. Hiermee was een nieuwe religie geboren: de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster.
De pastafari beschouwen het dragen van een vergiet op het hoofd als het belijden van hun geloof.

Inleiding

The Gospel of the Flying Spaghetti Monster is een in 2006 door de Amerikaanse natuurkundige Bobby Henderson gepubliceerd boek over zijn theorie over het Vliegende Spaghettimonster, de god van het pastafarisme. Hiermee was een nieuwe religie geboren: de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster.
De pastafari beschouwen het dragen van een vergiet op het hoofd als het belijden van hun geloof.

Het ontstaan van het pastafarisme in vogelvlucht

In 2005 werd in de staat Kansas (Verenigde Staten) besloten om intelligent design naast de evolutieleer op te nemen in het verplicht onderwijsprogramma, omdat intelligent design net een net zo valide theorie zou zijn als de evolutietheorie.
Als reactie hierop schreef natuurkundige Bobby Henderson een open brief aan het staatsbureau voor onderwijs, waarin hij schreef dat het voor kinderen, naast kennis opdoen van de evolutietheorie en intelligent design, ook belangrijk was dat de theorie van het Vliegend Spaghettimonster werd geleerd. Henderson legde in de brief uit dat het Vliegend Spaghettimonster de wereld heeft geschapen en dat hier schriftelijke bewijzen voor zouden zijn.
Doordat er geen reactie kwam publiceerde Henderson zijn brief op zijn website. In vele negatieve reacties was te lezen dat hij de spot dreef met geloven. De vele positieve reacties leidden echter tot de oprichting van het kerkgenootschap en een boek waarin hij het geloof optekende (The Gospel of the Flying Spaghetti Monster).

De religie van de kerk van het Vliegend Spaghettimonster al dente

De kerk van het Vliegend Spaghettimonster staat voor gelijkheid voor iedereen en kijkt kritisch naar de maatschappij en andere geloven (maar laat deze wel in zijn waarde). Er bestaan geen strenge regels, het wordt alleen zeer gewaardeerd wanneer de gelovigen zich aan de acht liever-nieten houden.
Naast het dragen van een vergiet op het hoofd is een verdere uiting van het geloof het dragen van een piratenpak.
Een volgeling heet een pastafariaan of pastafariër, meerdere volgelingen zijn pastafari en gebeden worden beëindigd met het woord Ramen.

Het kerkgenootschap van het Vliegend Spaghettimonster in Nederland

Sinds januari 2016 is het kerkgenootschap een officieel erkende religieuze organisatie in Nederland.
De aanvraag voor een ABNI-status werd afgewezen door de Belastingdienst wegens onvoldoende algemeen belang, wat vereist is voor deze status. Volgens de kerk is er sprake van willekeur bij de fiscus, omdat christelijke kerken en islamitische moskeeën wel die status hebben minder doen naast het verspreiden van het geloof dan zij.
Op het feit dat sommigen hun geloof zot vinden, vragen de pastafari waarom hun scheppingsverhaal vreemder is dan alternatieve verhalen. De kerk strijdt voor erkenning en voor religieuze vrijheid.

Nederlandse Pastafari ten strijde

Inzet van de strijd voor religieuze erkenning is het heilige hoofddeksel, het vergiet. Gedoe in gemeentehuizen over het ophebben van een vergiet op de foto van een legitimatiebewijs leidde tot het stappenplan How to Vergiet op legitimatiebewijs. Hierin wordt uitgelegd hoe een pastafariaan het beste te werk kan gaan bij het aanvragen van een legitimatiebewijs en op vooroordelen waarmee de gelovige te maken zal krijgen bij de aanvraag. Het belangrijkste vooroordeel is dat het vergiet ter alle tijden gedragen moet worden, terwijl andere geloven dit niet vereisen.

Vereisten voor aanvraag identiteitsbewijs

De vereisten voor de pasfoto die ingeleverd dient te worden voor de aanvraag van een paspoort en identiteitskaart (reisdocumenten) staan in artikel 28 van de Paspoortuitvoeringsregeling 2001 (PUN). In artikel 33 Reglement rijbewijzen staan de vereisten voor de pasfoto voor op een rijbewijs. Het gezicht moet volledig zichtbaar zijn. De zijkanten van het gezicht, de ogen en het hoofd mogen niet bedekt zijn, anders wordt de foto afgekeurd.
Artikel 28 lid 3 PUN meldt een uitzondering op deze criteria. Een aanvrager mag hoofdbedekking dragen op de foto wanneer levensbeschouwelijke of godsdienstige redenen zich verzetten tegen een ontbloot hoofd. De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft geoordeeld dat deze uitzonderingsbepaling restrictief moet worden uitgelegd, omdat deze anders te ruim kan worden opgevat.

Vrijheid van godsdienst en levensbeschouwing in een notendop

Twee rechtbanken in Nederland bogen zich over de vraag of er beroep kan worden gedaan op godsdienstvrijheid ter verkrijging van een legitimatiebewijs voorzien van een pasfoto met vergiet.
De vrijheid van godsdienst en levensbeschouwing is geregeld in artikelen 6 Gw, 9 EVRM en 18IVBPR. Artikel 6 Gw geldt voor ieder en beperkt zich tot de belijdenisvrijheid. Artikel 9 EVRM en 18 IVBPR omvatten ook het recht om van godsdienst of overtuiging te veranderen en de vrijheid om alleen of met anderen zowel in het openbaar als privé een godsdienst of overtuiging te belijden.
Iedereen is vrij om een eigen religie te belijden zonder overheidsbemoeienis. Als een wet of regeling deze vrijheid inperkt moet een rechter bepalen welke gedraging wel of niet valt onder belijdenisvrijheid.
Sinds 1957 is het vaste jurisprudentie dat de rechter interpretatieve terughoudendheid moet betrachten. Het is niet aan een buitenstaander om te bepalen wat iemand onder het belijden van zijn geloof verstaat. Er moet echter wel sprake zijn van een identificeerbare godsdienst, de gelovige moet wel kunnen aangeven wat onder het belijden van zijn geloof wordt volstaan.
Dit criterium is een uitleg van artikel 9 EVRM in de ‘Wicca-zaak’ (zaak waarin een gevangene tevergeefs aanspraak wilde maken op faciliteiten voortvloeiend uit zijn Wicca geloof) en geldt sinds 1977. Labuschagne voegt hieraan toe dat er sprake moet zijn van een godsdienst waar ook iets van naar buiten blijkt.
Volgens het EHRM moet er, wil er sprake zijn van een onder artikel 9 EVRM vallende bescherming van geloofs- of levensovertuiging, sprake zijn van ‘a sufficient cogency, seriousness, cohesion and importance to attract the guarantees of Article 9’.

De pastafariaanse rechtszaken

7 juli 2016: zitting van het beroep van de aartsbisschop van de Kerk van het Vliegend Spaghettimonster tegen de weigering van de burgemeester van de gemeente Emmen om zijn aanvraag voor verlenging van een identiteitskaart op grond van de Paspoortwet. Uitspraak: omdat de man soms koos zijn vergiet niet te dragen om commerciële of sociale redenen voldoet hij niet aan artikel 28 lid 3 PUN.
In juli 2016 was het pastafarisme een levensbeschouwelijke stroming volgens de rechtbank. In februari 2017 oordeelde rechtbank Oost-Brabant daar anders over. De leer ontbeert de serieusheid die volgens vaste jurisprudentie noodzakelijk is om als godsdienst of levensbeschouwelijke stroming te worden gezien. Aangezien het pastafarisme volgens de rechtbank niet voldoet aan de eis van voldoende serieusheid van artikel 9 EVRM kan het niet aangemerkt worden als godsdienst of levensbeschouwing waarop artikel 28 lid 3 PUN van toepassing is.

De pastafariaanse rechtszaken nader beschouwd

Religiewetenschapper dr. F. Jespers stelde vast dat het pastafarisme op zijn minst een levensbeschouwing is. Ook zijn volgens hem centrale kenmerken van religie terug te vinden bij de kerk.
In tegenstelling tot de uitspraak van Jespers vond de rechtbank het pastafarisme een uiting van satire. Dit is in tegenspraak met de interpretatieve terughoudendheid die geboden is van de rechter. De rechter neemt plaats op de stoel van de theoloog en ziet de eiser als iemand waarbij geen serieuze beleving van geloof of levensovertuiging valt waar te nemen. Dat is een nogal boude uitspraak.

Conclusie

Het antwoord op de vraag of iemand die het pastafarisme aanhangt een gegrond beroep kan doen op godsdienstvrijheid bij het dragen van een vergiet op een pasfoto voor een legitimatiebewijs moet na de twee rechtszaken hierover nee zijn.
De rechtbank erkent het pastafarisme wel als levensbeschouwelijke stroming, maar het dragen van een vergiet is hiervoor geen vereiste.
Een beroep op artikel 28 lid 3 PUN werd beide keren afgewezen.
De consensus ontbreekt nog steeds over wat nu wel of niet valt onder een religie of levensbeschouwing.