Moet Kunnen - Pleij - Artikel

In dit artikel staat het dominante Nederlandse waardenpatroon centraal. Het eeuwenlang gekoesterde zelfbeeld van de nuchterheid en de vreedzaamheid staat onder druk. Eigenlijk zouden de Nederlanders juist hysterische druktemakers zijn.

Het is opmerkelijk hoezeer de collectieve mentaliteiten beheerst worden door de overtuiging onderling juist zeer divers te zijn. Diversificatie behoort tot de trefwoorden van de Nederlandse samenleving. Deze wordt zorgvuldig gekoesterd en uitgedragen. Denk aan de klederdrachten om de onderscheidingsdrang in uiterlijk te kunnen onderscheiden. Toch blijken de specifieke identiteiten heel gemakkelijk op te gaan in de grotere verbanden van de tijdelijke eensgezindheid
Er groeit een aandacht voor de reconstructie van de identiteiten in het verleden en heden. Daarbij wordt echter vaak voorbij gegaan aan de voedingsbodems voor dergelijke zelfbeeldvorming en de effecten daarvan. Toch worden deze zogenaamde zelfbeelden nooit zomaar verzonnen. Ze bestaan meestal uit wensdromen of kritische beoordelingen die geënt zijn op de persoonlijke ervaringswereld.

Bestaat de Nederlandse identiteit wel? Indien niet, er is wel een licht vlottend geheel van gedeelde overtuigen en gedragsvormen die een zeker respect genieten, zodat dat elk individu ze steeds zal beamen of ze altijd van toepassing zijn.

De tolerantie (dan wel de gedoogcultuur) behoren tot de kroonjuwelen van de Nederlandse zelfbeelden en trekken ook in het buitenland de aandacht. Deze heeft echter ‘een flinke dreun gekregen’ toen de pragmatiek van het eigen voordeel niet bleek te werken binnen de huidige integratiecultuur.

Collectieve typeringen van andere volken zijn meestal negatief. Het nationalisme kweekt vaak superioriteitsgevoelens en schuift de narigheid door naar de buurlanden. Als de Belgen ons gierig vinden, dan vinden wij hen dom.
De bewoners van de Lage Landen werden al in de Middeleeuwen uitgemaakt voor botte Hollanders. Deze kwalificaties werden met de grootste eenstemmigheid verspreid en het klinkt zelfs in onze dagen nog na: dit volk kende geen manieren, het was zelfzuchtig en het vertelde je recht voor je raap wat men van je vond, dat alles was in een wolk van ongekende vraat- en zuipzucht. Vooral de uitbundige consumptiecultuur kwam daarbij steeds terug, wat overigens de enige uitzondering was op de geprezen eenvoud en matigheid. De verklaring voor deze vermeende gemoedsgesteldheid was uiteraard gelegen in het klimaat en de grond. De beschaving, wijsheid en verfijning vroegen om een ‘droge’ ziel. Deze kon niet bestaan in dit drassige land dat geteisterd werd door storm en regen. Door het klimaat werden de inwoners gedwongen om voortdurend te consumeren. Nog steeds kijkt men de Nederlanders graag aan op dit gedrag.

De Nederlandse botheid wordt in het buitenland doorgaans niet in het perspectief van een fraaie intentie herkend. Denk maar aan alle foute grappen en de cabaretiers met hun racistische en ironische grappen.

Internationaal wordt de (aangewreven) botheid ook gezien als ongepaste bemoeizucht met andermans zaken. In de wereld is de Dutch uncle berucht, dit is de man die precies weet wat goed voor iedereen is. Toch staat het niet alleen bekend als vervelende bemoeizucht, maar er wordt ook een verband gelegd met hulpvaardigheid.