Hoorcollege 6 Materieel Strafrecht

Plaatsbepaling

-        Deelneming is uitbreiding van strafrechtelijke aansprakelijkheid

·        Uitgangspunt is aansprakelijkheid van de pleger -> diegene die alle delictsbestanddelen zelf vervult

·        Deelneming leidt tot aansprakelijkheid van diegenen die een bijdrage aan het delict hebben geleverd

·        Betrokkenheid van meer personen kan een delict bedreigender en ernstiger maken -> er zijn strafbare feiten die niet door slechts één persoon kunnen worden gepleegd (bijvoorbeeld een bankoverval).

·        Voorafgaande (consecutieve) en gelijktijdige (simultane) vormen van deelneming

·        Meervoudige (als betrokkene op verschillende manieren betrokken bij het strafbare feit) of samengestelde (keten van deelnemingen) deelneming

·        Bijdrage aan een strafbaar feit na voltooiing van dat feit kan niet als deelneming gezien worden (in de loop der tijd kan het wel meewegen met de vaststelling van deelneming)

Plegers

Doen plegers

Uitlokkers Daders

Medeplegers

Medeplichtige

Algemene kenmerken deelneming

Accessoriteit-vereiste

·        Alleen deelneming als een strafbaar feit is begaan (inclusief poging of voorbereiding). Medepleging is niet als zodanig strafbaar, maar moet betrekking hebben op een bepaald gronddelict.

·        Een rechtvaardigingsgrond geldt ook voor een deelnemer (als één van de deelnemers in noodweer heeft gehandeld, kunnen de andere deelnemers ervan profiteren, want het neemt de wederrechtelijkheid van het ten laste gelegde feit weg) -> de schulduitsluitingsgrond niet.

·        In beginsel kan er geen sprake zijn van een poging tot deelneming, tenzij art. 46a Sr -> poging om iemand te bewegen tot het tot het begaan van het strafbare feit (mislukte uitlokking).

Dubbel opzet-vereiste

- Opzettelijk verrichten van de deelnemingsgedraging

- Opzet op het grondfeit -> doleuze delicten

·        Globaal opzet

·        Voorwaardelijk opzet volstaat

·        Geen opzet vereist t.a.v. geobjectiveerde bestanddelen

·        Kwestie van uiteenlopend opzet

Doen plegen

Kern van doenplegen

·        De doenpleger is diegene die het feit pleegt door tussenkomst van een ander die als werktuig fungeert voor de doenpleger. Hij zorgt ervoor dat iemand anders een strafbaar feit pleegt (denk aan het melk- en waterarrest. De doenpleger is strafbaar, de tussenpersoon niet.

Vereisten

- Feitelijke gedraging door een ander laten verrichten

- Straffeloosheid van feitelijke pleger (bv opzet ontbreekt, of op een strafuitsluitingsgrond beroepen)

- Dubbel opzet -> op het doen verrichten van de feitelijke gedraging door een ander en op het grondfeit.

- Accessoriteit: het grondfeit (incl. poging of voorbereiding) is voltooid.

Afbakening met uitlokking

Bij doen plegen is vereist dat de feitelijke pleger straffeloos is, bij uitlokking is dit geen vereiste.

Uitlokken

Kern van de uitlokking

·        Door het aanwenden van bepaalde uitlokkingsmiddelen een ander bewegen tot het begaan van een strafbaar feit

·        Gaat aan strafbare feit vooraf (voorafgaande deelneming)

Vereisten

1. Uitlokkingsmiddel uit art. 47 lid 1 sub 2 Sr (bv smeken valt er niet onder)

2. Psychische causaliteit -> het gewekte wilsbesluit om een strafbaar feit te gaan plegen -> er is sprake van uitlokking als de uitgelokte voorafgaand van het feit niet het plan had om het feit te begaan, maar na de uitlokking wel

3. Dubbel opzet -> op uitlokkingshandeling, inclusief aanwending uitlokkingsmiddel; en op specifiek gronddelict

·        Kwestie van uiteenlopend opzet -> art. 47 lid 2 Sr

4. Accessoriteit: het grondfeit -> of poging of voorbereiding is voltooid.

·        Mislukte uitlokking (art. 46a Sr) -> pogingsvorm dus geldt alleen bij misdrijven.

Medeplegen

Kern van het medeplegen

·        Medeplegen is meewerken aan het plegen van een strafbaar feit met een of meer anderen

·        Medepleger neemt (al dan niet rechtstreeks) deel aan de uitvoering van het strafbare feit

·        Veel voorkomende deelnemingsvorm

·        Komt ook voor in delictsomschrijvingen, vaak als strafverzwarende omstandigheid (vb. art. 311 lid 1 sub 4 Sr)

Vereisten

1. Objectieve kant -> Nauwe en volledige samenwerking: hier geldt de eis t.a.v. iedere medepleger dat diens betrokkenheid voldoende substantieel is -> voldoende bijdrage.

2. Subjectieve kant -> Bewuste samenwerking: dubbel opzet, opzet op de samenwerking en op het gronddelict.

3. Accessoriteit: het grondfeit (of poging of voorbereiding) is voltooid.

De objectieve zijde: nauwe en volledige samenwerking

·        Intellectuele en/of materiële bijdrage moet van voldoende gewicht zijn

·        Dus een substantieel aandeel, meer een loutere hulpverlening

·        Meestal -> gezamenlijke uitvoering

·        Bovenstaande is niet noodzakelijk ->  lijfelijke afwezigheid kan worden gecompenseerd door bijv. rol in voorbereiding -> zie onderstaand arrest

HR Containerdiefstal

-        Tenlastegelegd dat verdachte medepleger was van diefstal

-        Was deze man medepleger? -> Was ten tijde van de diefstal niet ter plaatse

-        Stond echter voldoende tegenover om toch te kunnen vaststellen dat hij medepleger was -> organisator van de diefstal (zo had hij een vrachtwagen en een loods geregeld))

Relevante factoren bij twijfel over gewicht bijdrage

·        Intensiteit van de samenwerking

·        Onderlinge taakverdeling

·        Rol in de voorbereiding, uitvoering of afhandeling

·        Belang van de rol van verdachte

·        Aanwezigheid bij belangrijke momenten

·        Zich al dan niet distantiëren op geëigend tijdstip

HR Balletjespistool, r.o. 3 van de Hoge Raad.

-        Overval op iemand in een park

-        Verdachte werd verdacht van medeplegen -> nepwapen ingekocht.

-        De verdachte heeft op enige afstand gewacht bij de scooters van de andere verdachten zodat zij konden vluchten

-        De verdachte was aanwezig op het moment van uitvoering, maar heeft zich niet gedistantieerd (teruggetrokken).

-        HR: ‘’Het gewicht van de bijdrage van de verdachte is te gering om hem aan te merken als medepleger’’.

-        De verdachte had geen enkele uitvoeringshandeling verricht, hij was alleen aanwezig op afstand

-        Er was sprake van een onvoldoende substantiële bijdrage

HR opzet medeplegen diefstal met geweld

-        Twee mannen willen samen inbreken in een woning, dat lukt.

-        Als ze naar buiten lopen, komen ze twee opsporingsambtenaren tegen en die willen deze mannen arresteren

-        De mededader had een wapen bij zich en schiet op de agenten die zwaar lichamelijk letsel oplopen

-        Tenlastegelegd wordt diefstal met geweld -> gekwalificeerd delict.

-        Verdachte had inbraak gepleegd, maar niet meegewerkt aan het schieten van de mededader

-        Hij had zelf geen wapen bij, maar hij wist wel dat de ander een wapen op zak had

-        De verdachte had niet mee moeten gaan (hij had zich terug moeten trekken) -> sprake van medeplegen

HR Benzinestation

-        Twee daders wilden een derde persoon een lesje leren bij benzinestation.

-        De andere dader had een wapen bij zich en dat wist de verdachte ook.

-        Eenmaal daar aangekomen was er ruzie, de mededader schoot het slachtoffer dood.

-        Hier was er sprake van medeplegen van doodslag, maar de verdachte had geen uitvoeringshandeling gericht.

-        Hof: ‘’Bedoeling was om met geweld een ander een lesje te leren, dus de verdachte had zich terug moeten trekken.’’

-        De HR was het hier niet mee eens.

-        HR: ‘’De verdachte heeft zelf geen uitvoeringshandeling gericht, maar de escalatie van het geweld ging zo snel, dat de verdachte geen mogelijkheid had zich te distantiëren. Het hof was te snel door de bocht gegaan.’’

HR Passiviteit bij Maasport

-        Gijzeling

-        Mededader had slachtoffer in de auto gedrukt

-        Verdachte is in de bijrijdersstoel gaan zitten

-        Louter aanwezigheid leidt tot passief medeplegen

-        Aanwezig zijn -> substantiële bijdrage aan gijzeling.

Medeplegen

Subjectieve zijde: bewuste samenwerking

·        Opzet op de samenwerking en op de gedraging van het grondfeit

·        Objectieve en subjectieve zijde als communicerende vaten

·        Belang van afspraken -> evt. stilzwijgende wilsovereenstemming

·        Kwestie van uiteenlopende opzet

Slotopmerkingen

·        Het belang van een goede bewijsmotivering

·        Invulling van medeplegen wordt bepaald door het concrete delict

·        Verdeling van bestanddelen over medeplegers is mogelijk

·        Toepassing medeplegen is niet per se onmogelijk als niet precies duidelijk is wie wat heeft gedaan

HR Nijmeegse scooter-zaak

-        Twee jongens willen hotel overvallen, rijden hiernaartoe met scooter

-        Zetten vervoersmiddelen zo neer dat ze na de overval snel kunnen vluchten

-        Racen door het centrum heen op de vlucht voor de politie

-        Omstander overlijdt door aanrijding met scooter

-        Er kon niet worden vastgesteld wie achter het stuur zat en wie achterop zat.

-        Hof: ‘’vrijspraak’’

-        HR: ‘’Verdachten hadden samen afgesproken te vluchten met de scooter, het maakt niet uit wie achter het stuur zat -> allebei medeplegers van dood door schuld’’.

Medeplichtigheid

Kern van de medeplichtigheid

·        Medeplichtigen zijn degenen die het door hun beperkte bijdragen -> bevordering of vergemakkelijking mogelijk maken dat anderen het misdrijf begaan

·        Alleen bij misdrijven en strafmaximum is 2/3 van dat op grondmisdrijf.

Vereisten van art. 48 Sr

1. Bevorderen of vergemakkelijken van door een ander begaan misdrijf

·        Voorafgaand aan of gelijktijdig met grondmisdrijf

·        Onderscheid is gerelativeerd in de rechtspraak

HR medeplichtigheid bij/tot

-        Een groep mannen ging op pad om in Walibi twee poppen te stelen

-        De verdachte was medeplichtig -> had de mannen vervoerd en vervolgens weer opgepikt

-        Tenlastegelegd was dat verdachte door medeverdachten te vervoeren medeplichtig was bij de diefstal.

-        Hof: ‘’Wat bewezen is, is dat de mannen door de verdachte zijn vervoerd -> beperkte bijdrage was voorafgaand aan de poging tot diefstal.’’

-        HR: ‘’Rechter mag zelf kiezen hoe hij iets bewezen verklaart -> De chauffeur heeft het plegen van het strafbare feit vergemakkelijkt’’

2. Effectiviteit van de medeplichtigheidsgedraging

·        Passieve medeplichtigheid bij rechtsplicht tot handelen (zie onderstaand arrest)

HR Peter en Peter:

-        Naam slachtoffer: ‘’Slome Peter’’’

-        Verdachte: huisgenoot slachtoffer

-        Verdachte mishandelde slachtoffer

-        Is mededader medeplichtig aan doodslag door niets te doen op het moment van mishandeling met de dood tot gevolg? -> Ja -> verdachte heeft slachtoffer jarenlang herhaaldelijk mishandeld -> rechtsplicht om in te grijpen/te beschermen

-        Passief zijn levert medeplichtigheid op (je handelt niet, hetgeen in strijd is met bovengenoemde rechtsplicht)

3. Dubbel opzet: op medeplichtigheid en op grondmisdrijf