Duomoederschap anno 2014, artikel 239 - Vonk - Artikel

Wat is duomoederschap?

Sinds 1 april 2014 kan een kind, in plaats van een juridische moeder en een juridische vader, ook twee juridische moeders op zijn geboorteakte hebben staan. De moeder die het kind gebaart heeft staat dan op de geboorteakte als 'moeder uit wie het kind is geboren' en de andere moeder als 'moeder'. De moeder waaruit het kind is geboren (de geboortemoeder), bezit het juridisch ouderschap over het kind uiteraard van rechtswege, maar door de beide op 1 april in werking getreden wetten Wet ouderschap van de vrouwelijke partner van de moeder anders dan door adoptie en Wet opheffing enkele verschillen tussen huwelijk en geregistreerd partnerschap, bestaan nu ook mogelijkheden voor de vrouwelijke partner van de geboortemoeder (de duomoeder) om juridisch moederschap te verkrijgen.

Dit kan op verschillende manieren gebeuren; van rechtswege, middels erkenning, en door gerechtelijke vaststelling van het ouderschap. In dit artikel zullen deze drie mogelijkheden bekeken worden.

Wanneer ontstaat juridisch ouderschap voor de duomoeder van rechtswege?

Wil de duomoeder van rechtswege juridisch ouderschap verkrijgen, dan zal zij allereerst al een huwelijk of geregistreerd partnerschap met de geboortemoeder moeten hebben op het moment dat het kind geboren wordt. Er dient voor de geboorte een verklaring aangevraagd te worden bij de Stichting Donorgegevens, waaruit blijkt dat kunstmatige donorbevruchting, in de zin van art. 1, onder c, sub 1 Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting, is gebruikt om zwanger te raken, en waar tevens uit blijkt dat de donor een onbekende was van de geboortemoeder. Deze verklaring dient vervolgens bij de aangifte van de geboorte van het kind ingediend te worden. Het hier bovenstaande is geregeld in art. 1:198 lid 1 onder b.

Als deze verklaring gegeven is en de aangifte gedaan is, is het juridisch ouderschap voor de donormoeder van rechtswege ontstaan. Is de donor een bekende van de moeder of juist een geheel anonieme (niet bij de Stichting bekende) donor, dan kan het ouderschap niet van rechtswege ontstaan aangezien er dan geen verklaring van de Stichting verkregen kan worden.

Hoe ontstaat juridisch ouderschap voor de duomoeder door erkenning?

De vereisten voor erkenning verschillen naar gelang de leeftijd van het kind. Als het kind jonger is dan 16 jaar is in ieder geval toestemming van de geboortemoeder nodig, is het 12 tot 16 jaar dan is tevens toestemming van het kind zelf vereist. Als de geboortemoeder geen toestemming geeft, kan de duomoeder als nog via de rechter vragen om vervangende toestemming tot erkenning indien zij als partner van de geboortemoeder heeft ingestemd met de verwekking van het kind bij haar partner (zie art. 1:204 lid 4 BW). Nog twee andere groepen mensen kunnen een beroep doen op vervangende toestemming tot erkenning: de verwekker van het kind (1:204 lid 3 sub a) en de 'biologische vader niet-verwekker' (wel met zijn zaad verwerkt, maar via kunstmatige inseminatie, 1:204 lid 3 sub b). Het artikel stelt voor de laatste twee gevallen een andere eis dan voor de duomoeder: bij de eerste twee mag de rechter het toewijzen tenzij het de sociaalpsychologische en emotionele ontwikkeling in de weg staat, bij de duomoeder slechts als het in het belang van het kind is.

Problemen kunnen ontstaan indien zowel de duomoeder als een bekende donor/verwekker willen erkennen. De geboortemoeder heeft in beginsel de keuze hierin. Art. 1:205 BW stelt vervolgens dat als eenmaal erkent is, en als de erkenning niet door de biologische vader gedaan is, in beginsel geen van de betrokken partijen die erkenning aan kan tasten.

In HR 12 november 2014 is echter een tweetal situaties genoemd waarin de verwekker wel als nog de erkenning van een ander aan kan tasten: Als de toestemming tot erkenning door de geboortemoeder aan een ander enkel gegeven is met het oogmerk om de verwekker te schaden, en als de verwekker redelijkerwijs niet heeft kunnen erkennen en de geboortemoeder redelijkerwijs niet tot verlenen van toestemming aan de ander had kunnen komen. Voor situaties waarin de duomoeder juist geen toestemming heeft gekregen tot erkenning en een ander wel, bestaat nog geen sluitende jurisprudentie, enkel indien het geven van toestemming (een rechtshandeling) door misbruik van omstandigheden tot stand is gekomen, kan via een beroep op art. 3:44 de erkenning aangetast worden (ECLI:NL:RBGEL:2013:6429).

Hoe kan ouderschap voor de duomoeder gerechtelijk vastgesteld worden?

Art. 1:207 BW biedt de mogelijkheid om het ouderschap vast te stellen van de vrouwelijke partner die heeft ingestemd met een daad die verwekking van het kind tot gevolg heeft gehad. Dit kan op verzoek van het kind indien deze 16 jaar of ouder is, en anders door de geboortemoeder.

Op welke manier is het ouderschap van de duomoeder aantastbaar?

Wanneer het ouderschap van de duomoeder van rechtswege (art. 1:198 lid 1 onder b) tot stand is gekomen, en zij niet de biologische moeder is van het kind (in de situatie waarin vrouw A eicellen heeft afgestaan die vervolgens bij vrouw B ingebracht worden, zijn ze beide biologische moeders), kan op grond van art. 1:202a BW haar moederschap ontkent worden. Dit artikel laat het moederschap van de duomoeder echter wel onaantastbaar indien de duomoeder heeft ingestemd met een daad die verwekking van het kind tot gevolg heeft gehad of indien de duomoeder op de hoogte was van de zwangerschap van haar partner tijdens het aangaan van het huwelijk of geregistreerd partnerschap.

Ook indien het ouderschap van de duomoeder is ontstaan door middel van erkenning, kan dit aangetast worden, zie art. 1:205a BW. Hiervoor gelden dezelfde gronden als die voor vernietigen van de erkenning door een niet-biologische vader in art. 1:205 BW.