Longstay - Raes

Het aantal TBS-gestelden in de longstay neemt toe. Ook de intramurale verblijfsduur van TBS-gestelden in het algemeen neemt geleidelijk aan steeds toe. Dit heeft gevolgen voor de capiciteit van de TBS-sector. De wachttijd tot opname van TBS-passanten in het gevangeniswezen wordt hierdoor ook steeds langer. Er is een nieuwe kliniek gebouwd en het aantal plaatsen in bestaande klinieken worden uitgebreid. De blijvend delictgevaarlijke TBS-gestelden behoeven geen dure behandelplaatsen bezet te houden, omdat er toch geen behandelperspectief is en de benodigde behandeling een stuk minder intensief is.

Oorzaken van deze toename zijn onder andere toe te schrijven aan de volgende ontwikkelingen. Uit het oogpunt van efficiency en om budgettaire redenen is besloten nav beleidsonderzoeken (‘Doelmatig behandelen’, 1996 en ‘Over stromen’, 1998) na 6 jaar verblijf in de TBS kliniek de dagverpleegprijs aanzienlijk te verlagen. Ook werd ingevoerd dat een aselecte toewijzing van TBS-gestelden aan de klinieken zou plaatsvinden. In het verleden was de externe differentiatie tussen de klinieken bij de selectie en toewijzing juist bepalend. Nu werd het zo dat de TBS-klinieken vergelijkbare TBS-populaties zou herbergen, zodat ze wat hun prestaties betreft met elkaar vergeleken konden worden wat de uitstroom per kliniek betreft. De output financiering, oftewel de lagere verpleegprijs na 6 jaar intramuraal verblijf valt samen met de bepaling over de blijvende delictsgevaarlijkheid (ook na 6 jaar). Indien iemand in de longstay afdeling wordt geplaatst valt deze niet meer onder de officiële capaciteit van de kliniek. Het uitbreiden van het aantal longstay voorzieningen werkt in dit opzicht dus in het voordeel van klinieken. De longstay wordt voor een groot deel bezet door seksueel delinquenten. Deze delinquenten behoorden vroeger niet tot de verblijfsafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen. Ook is de groei van het aantal longstay-geplaatsten  toe te schrijven aan de instroom van psychotische patiënten met een niet-Nederlandse ethnische achtergrond. Vervolgens heeft het EHRM in 2004 zich uitgesproken over de ontoelaatbaarheid van de duur van de passantentijd voor TBS-gestelden in Nederland. In 2005 werden, door leegstand in het gevangeniswezen, longstay plaatsen binnen de muren van het gevangeniswezen gecreëerd. In 2006 heeft een parlementaire commissie zich uitgesproken over de ontwikkeling waarin TBS steeds vaker in longstay uitmondt. De commissie stelde dat de TBS geen (zeer kostbaar) pseudo-levenslang dient te worden en dat het tij gekeerd dient te worden.

Op gedragskundig gebied hebben ook ontwikkelingen plaatsgevonden die voor een toename in de longstay hebben gezorgd. Forensisch gedragskundigen hebben termen als ‘chronische TBS-gestelden’,’ blijvend delictgevaarlijken’ en ‘onbehandelbaren’ ingevoerd. De behandeling is gericht op het beïnvloeden van klachten, verschijnselen en gedragingen, die voortkomen uit een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijk stoornis der geestvermogens. Echter, in de meeste gevallen dragen meer factoren bij aan het plegen van een strafbaar feit. De maatregel TBS dient voort te duren, zolang dit ter beveiliging van de samenleving noodzakelijk is. Niet de onbehandelbaarheid maar de delictgevaarlijkheid dient volgens velen te geleden als een van de voorwaarden voor het opleggen van de maatregel. Het recidive-risico dient via ‘’risk-management’ te worden beoordeeld. De huidige forensische, medische benadering wordt gestreefd naar genezing, maar voor het verminderen van het recidive-risico is een succesvolle behandeling niet altijd noodzakelijk. Er dient sprake te zijn van controle, niet van genezing. Acceptatie van de ‘handicap’ en het versterken van de nog aanwezige capaciteiten staat voorop sinds de jaren ’80. Deze verschuivingen in uitgangspunten door de jaren heen zijn niet bevorderlijk geweest voor de evaluatie van de  behandeling van de TBS. De groep ‘delictgevaarlijken’ is enorm toegenomen.

Bovenstaande ontwikkelingen hebben het lastiger gemaakt tijdig de voortgang of stagnatie in de behandeling te signaleren. De verlengingsrechter baseert vervolgens zich op de wettelijke aantekeningen uit de kliniek, welke weer voornamelijk plaatsvinden volgens een geautomatiseerd systeem. De recente geschiedenis van ernstige incidenten omtrent het verlenen van verlof aan TBS-gestelden helpt ook niet de longstay afdeling te verkleinen. Het ministerie heeft de bevoegdheid als het gaat om het verlenen van verlof en haar beleid wordt beïnvloed door dergelijke incidenten. Om het volstromen van de longstay-afdelingen te stoppen zijn aanpassingen op wetgevingsniveau volgens Raes noodzakelijk[1]. Met name ook gezien het aangrijpende karakter van de vorm vrijheidsbeneming. Raes stelt een uitbreiding van de beoordeling van het al dan niet persisterende recidive-gevaar naar een bindende aanwijzing aan de betreffende kliniek tav het behandelbeleid door de rechter voor. Ook de plaatsing in de longstay zou via een ‘traject-beslissing’ aan de rechter kunnen worden voorgelegd, zodat deze een bindende aanwijzing over het behandelbeleid kan geven. Verder zou een (klinische) onafhankelijke adviesprocedure bij stagnatie in de behandeling een oplossing kunnen zijn.

[1] B.C.M. Raes, Uren, dagen, maanden, jaren. Een essay over de TBS-longstay als deel van het geheel in: Pet af, Liber Amicorum D.H.de Jong/red. B. F. Keulen, G. Knigge, H.D. Wolswijk, Nijmegen: WLP 2007, p. 387-398.