Pikmeer II (HR 06-01-1998, ECLI:NL:HR:1998:AA9342)

Casus

Het gaat in de onderhavige zaak om de strafrechtelijke immuniteit van overheidslichamen. Aan verdachte is tenlastegelegd primair dat de gemeente Boarnsterhim al dan niet samen met de Grontmij NV in of omstreeks maart 1993 zonder vergunning ongeveer 500 kubieke meter verontreinigde baggerspecie in het Pikmeer heeft gestort, aan welke verboden gedraging de verdachte als hoofd van de afdeling nieuwe werken van de gemeente Boarnsterhim al dan niet samen met een of meer anderen feitelijke leiding heeft gegeven, en subsidiair dat de verdachte zelf samen met een of meer anderen toen en daar die verontreinigde baggerspecie zonder vergunning in het Pikmeer heeft gestort.

Hoge Raad

Bij zijn arrest van 23 april 1996, NJ 1996, 513 (Pikmeer I) heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de omstandigheid dat de rechtspersoon zelf niet kan worden vervolgd omdat deze een openbaar lichaam is in de zin van Hoofdstuk 7 Gw en optreedt ter vervulling van een in de wet opgedragen bestuurstaak, meebrengt dat strafvervolging evenmin kan worden ingesteld tegen ambtenaren en arbeidscontractanten in dienst van het openbaar lichaam indien deze in die hoedanigheid ter uitvoering van die bestuurstaak opdracht hebben gegeven tot of feitelijke leiding hebben gegeven aan de verboden gedraging. Dientengevolge moet eerst worden beoordeeld of in dit geval de Gemeente zelf kan worden vervolgd. Indien dit niet het geval is, zal het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk zijn in de vervolging van de verdachte ter zake van het primair tenlastegelegde.

Enerzijds dient de immuniteit van een openbaar lichaam als bedoeld in Hoofdstuk 7 Gw slechts dan te worden aangenomen als de desbetreffende gedragingen naar haar aard en gelet op het wettelijk systeem rechtens niet anders dan door bestuursfunctionarissen kunnen worden verricht in het kader van de uitvoering van de aan het openbaar lichaam opgedragen bestuurstaak, zodat uitgesloten is dat derden in zoverre op gelijke voet als het openbaar lichaam aan het maatschappelijk verkeer deelnemen. Anderzijds dient aansluiting te worden gezocht bij het in het strafrecht ontwikkelde stelsel van rechtvaardigingsgronden. Indien tegen een openbaar lichaam dan wel tegen de opdrachtgevers of leidinggevers een vervolging wordt ingesteld, kan de rechter met hantering van het stelsel van rechtvaardigingsgronden beslissen dat de verweten en ter behartiging van een specifieke bestuurstaak verrichte gedraging, hoewel strijdig met wettelijke voorschriften, in de omstandigheden van het geval gerechtvaardigd is en daarom tot straffeloosheid moet leiden. In geval de in aanmerking komende belangen de rechter geen reden hebben gegeven tot het aannemen van straffeloosheid op grond van de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond, is het niet uitgesloten dat de strafrechter, diezelfde belangen opnieuw afwegend, tot een andere bestraffing komt dan in het geval waarin een privaatrechtelijke rechtspersoon een vergelijkbare verboden gedraging zou hebben verricht.

Het hof heeft vastgesteld dat het in die tenlastelegging bedoelde slib was vrijgekomen bij baggerwerkzaamheden; dat die baggerwerkzaamheden ertoe strekten om dat, in de gemeente Boarnsterhim gelegen, publieke vaarwater op voor de scheepvaart vereiste diepte te brengen en dat het storten van de verontreinigde baggerspecie in het Pikmeer niet van die baggerwerkzaamheden kan worden geïsoleerd. Op grond van deze vaststellingen had het hof, gelet op artikel 209, aanhef en onder h, Gemeentewet (oud), reeds aanstonds tot geen ander oordeel kunnen komen dan dat de in het primair tenlastegelegde vervatte gedraging van de gemeente een haar als zodanig bij de wet opgedragen overheidstaak betreft.

De Hoge Raad verklaart het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk in zijn vervolging van de verdachte ter zake van het primair tenlastegelegde en verwijst de zaak ter zake van subsidiair tenlastegelegde.