Samenvatting bij het artikel: Resilience in Survivors of Child Sexual Abuse: A Systematic Review of the Literature - Domhardt et. al. (2015)

De korte- en langetermijneffecten na seksueel misbruik is een breed scala aan psychische stoornissen, zoals: PTTS, depressie, angst, agressie en middelenmisbruik. Echter, niet bij iedereen is er sprake van een psychiatrische stoornis als gevolg van seksueel misbruik. Sommige personen behouden een normaal niveau van functioneren. Bij hen is er sprake van veerkracht, wat wordt aangeduid als een positieve aanpassing tijdens een grote tegenslag. Tot op heden is er geen consensus over de operationalisering van het begrip ‘veerkracht’. De meerderheid van de opgenomen studies in deze studie, definieert veerkracht als adaptief functioneren of als de afwezigheid van psychopathologische symptomen.

Beschermende factoren

Beschermende factoren hangen samen met veerkracht en verwijzen naar de buffers van een individu. Onderzoek naar seksueel misbruik in het algemeen heeft empirisch bewijs gevonden voor zowel individuele- als milieubeschermende factoren. Individuele beschermingsfactoren zijn onder meer persoonlijke kenmerken zoals: openheid, extraversie, aangenaamheid, interne locus of control, eigenwaarden, optimisme etc. Milieubeschermende factoren die samen hangen met veerkracht zijn: sociale steun van familie, collega’s, docenten of andere significante volwassenen, goed ouderschap, ondersteuning etc.

Doelen

Deze systematische studie van de literatuur heeft vier doelen.

• Overzicht weergeven van de beschermende factoren die samenhangen met de veerkracht die specifiek is voor een bepaalde vorm van seksueel misbruik
• Uitkomsten en beschermende factoren van verschillende ontwikkelingsstadia bekijken
• Het niveau van veerkracht van de overlevende mensen van kindermishandeling in deze studie schatten en benadrukken
• De kwaliteit van de opgenomen studies aan de hand van een kwaliteitsbeoordeling waarderen en methodologische vraagstukken bekijken in de discussie

Methode

Criteria

De volgende criteria zijn in deze studie toegepast:

• Studie moet gepubliceerd zijn in het Engels, Duits of Frans dat voldoet aan peerreview beleid
• Studie onderzocht veerkracht na het plaatsvinden van seksueel misbruik
• Veerkracht is in de studie gedefinieerd als adaptief functioneren of de afwezigheid van psychische symptomen.
• De belangrijkste uitkomsten zijn beoordeeld aan de hand van gestandaardiseerde testen
• Alleen kwantitatieve studies werden opgenomen
• Steekproef moest minstens uit 20 participanten bestaan
• Studies werden opgenomen als zij zowel korte termijn veerkracht tijdens de kindertijd en adolescentie maten als de veerkracht op lange termijn in de volwassenheid maten
• Studies met gebruik van verschillende eigenschappen werden opgenomen

Strategie identificatie van relevante artikelen

Er zijn twee methoden gebruikt om relevante studies op te kunnen nemen. Ten eerste is er de database gezocht met bepaalde combinaties van zoektermen. Ten tweede is er een sneeuwbaltechniek toegepast, waarbij de referentielijsten van alle relevante studies bekeken werden om verdere studies op te merken. 

Categorisatie van beschermende factoren

Volgens verschillende onderzoekers kunnen beschermende factoren onderverdeeld worden in drie brede categorieën.

• Interne factoren slachtoffer
• Externe factoren van de familie van het slachtoffer
• Externe factoren die verband houden met de bredere sociale omgeving van het slachtoffer

Verder is er een verdeling gemaakt van drie verschillende leeftijdsgroepen. Deelnemers <10 werden gecategoriseerd als kinderen. Tot de adolescenten behoorden de deelnemers van 11 tot 17 jaar en vanaf 18 jaar werden de deelnemers gecategoriseerd als volwassenen.

Resultaten

In de studie zijn er beschermende factoren bekeken die een samenhang hebben met veerkracht na seksueel misbruik te zijn geweest. De volgende resultaten zijn een samenvatting van de opgenomen studies in deze review.

Interne factoren

Optimisme en hoop

In een onderzoek werd er gevonden dat bij adolescenten zowel hoop als verwachting, veerkracht voorspelden. Voor volwassenen bleek dat optimisme en hoop een beschermende rol speelde bij Hiv-geïnfecteerde volwassenen die seksueel misbruikt zijn.  

Controle overtuigingen en interne locus of control

In een longitudinale studie van seksueel misbruikte adolescenten, werd een groter gevoel van empowerment geassocieerd met veerkrachtige profielen. Bij volwassenen bleek dat een interne locus of control werd gekenmerkt als een beschermende factor voor de geestelijke gezondheidszorg en eigenwaarde. Externe locus of control daarentegen werd als risicofactor gekenmerkt voor drugsverslaving.

Externaliseren schuld, trauma gerelateerde overtuigingen en cognitie

Anderen de schuld kunnen geven in plaats van jezelf, ofwel externaliseren schuld, werd geassocieerd met een veerkrachtige uitkomst.

Active coping

Bij kinderen werd vermijdingsgedrag aan de ene kant in verband gebracht met minder gedragsproblemen, maar aan de andere kant werd het in sommige studies geassocieerd met meer seksuele angsten. Voor adolescenten bleek het gebruik van een vermijdende strategie een risicofactor te zijn voor negatieve resultaten bij adolescenten.

Onderwijs

Degene die meer zekerheid hadden over hun plannen wat betreft onderwijs, bereikten een sterkere academische prestaties en hadden positievere gevoelens ten opzichte van het onderwijs. Academische prestaties bleek een beschermende factor voor het gevoel van eigenwaarde bij volwassenen. Tevens werd er gevonden dat het behalen van een diploma op de middelbare school significant was gecorreleerd met veerkracht.

Emotionele intelligentie, interpersoonlijke competentie en vertrouwen

Het begrijpen en het omgaan met emoties, emotionele intelligentie, bleek voor adolescenten beschermend te zijn tegen suïcidale gedachten en zelfmoordpogingen. Verder werd interpersoonlijke- en emotionele competentie in verband gebracht met lagere niveaus van het terughalen van seksuele gebeurtenissen. Bij volwassenen bleek dat interpersoonlijke competentie voorspellend was voor veerkracht bij volwassenen.

Sociale gehechtheid

Hogere emotionele gehechtheid in de eigen familie bleek beschermend bij vrouwelijke studenten, maar niet bij mannelijke studenten. Veilige gehechtheid in ouder-kindrelaties bleek beschermend te zijn tegen negatieve effecten van seksueel misbruik.

Zelfvertrouwen

Een gevoel van eigenwaarde voorspelde subjectieve gezondheid onder vrouwelijke slachtoffers en bleek beschermend te zijn tegen interpersoonlijke problemen, seksueel zijn en het nemen van seksueel risicogedrag.

Individuele werkgelegenheid en sociaal-economische status (SES)

Een persoonlijke hoge SES bleek beschermend tegen psychopathologie. Verder werd de huidige betaalde arbeid positief geassocieerd met het gevoel van eigenwaarde, maar niet met psychopathologie.

Family factoren

Family sociale steun

Voor kinderen gold dat de steun van vader, ondersteuning van beide ouders en de emotionele steun van hulpverleners diende als een beschermende factor. Bij adolescenten bleek dat ouderlijke zorg, familie verbondenheid, opvoedingsondersteuning, ondersteuning verzorger en emotionele steun van hulpverleners diende als beschermende factor. Voor volwassenen gold dat familie steun, tevredenheid sociale steun, zorgzaamheid moeder, aard en kwaliteit familierelaties, vaderlijke steun kindertijd en steun van de partner bleken beschermende factoren te zijn.

Milieufactoren

Verschillende vormen van sociale ondersteuning op het niveau van de gemeenschap, zijn in verband gebracht met veerkracht. Tevredenheid van de sociale steun van de gemeenschap bleek een beschermende factor bij vrouwen die seksueel misbruikt zijn in hun kindertijd. Ook de aard en de kwaliteit van de relatie met leeftijdsgenoten in de adolescentie werd in verband gebracht met een veerkrachtige uitkomst op de leeftijd van 18.

Club betrokkenheid

Deelname aan clubactiviteiten werd geassocieerd met het minder terughalen van seksuele gebeurtenissen. Echter gold dit alleen voor degenen die een lager niveau van misbruik hebben ervaren, niet voor degenen die een hoog niveau van misbruik hebben ervaren.

Discussie

Onderzoek naar veerkracht in de nasleep van seksueel misbruik kan waardevol zijn, omdat het waardevolle informatie kan geven over beschermende factoren. Deze informatie kan gebruikt worden voor het ontwerpen van behandelingen en preventieprogramma’s tegen de nadelige gevolgen van seksueel misbruik. Er werd een sterk bewijs gevonden voor individuele factoren zoals onderwijs, interpersoonlijke en emotionele competentie, overtuigingen controle, active coping, optimisme, sociale gehechtheid en het aanwijzen van externe schuldigen. Bovendien is er aanzienlijk veel empirische bewijs voor zowel het belang van sociale ondersteuning van de familie als sociale ondersteuning op milieuniveau.

Kritische bevindingen en implicaties

• Veerkracht kan de ontwikkeling van de behandeling en preventieprogramma’s sturen
• De best ondersteunende beschermende factoren zijn onderwijs, interpersoonlijke en emotionele competentie, overtuigingen controle, active coping, optimisme, sociale gehechtheid, externe attributie van schuld, sociale steun van de familie en de bredere sociale omgeving
• Niveau van veerkracht onder deelnemers die seksueel misbruikt waren bleek tussen de 10 en 53 procent
• Preventieve en klinische interventies moeten gebruik maken van psychoeducatie en cognitieve strategieën. Dit moet aangepast worden aan het ontwikkelingsniveau van slachtoffers.
• Toekomstig onderzoek moet zich richten op de mechanismen die ten grondslag liggen aan een effectieve en gezonde aanpassing van seksueel misbruik. Dit zal ontworpen moeten worden in een longitudinale studie, aangezien veerkracht een dynamisch proces is met verschillende niveaus in verschillende contexten.