Deze samenvatting is gebaseerd op collegejaar 2012-2013. Bekijk hier ons huidige aanbod.

College 6

Schizofrenie
Schizofrenie is een complexe neurologische ontwikkelingsstoornis. Er is sprake van een grote genetische factor en een complexe interactie met de omgeving. Schizofrenie heeft een prevalentie van ongeveer 1%. Schizofrenie leidt vaak tot beperkingen en gebreken.

Het hebben van een psychose hoeft niet te betekenen dat iemand schizofrenie heeft. Een psychose kan een gevolg zijn van de ziekte schizofrenie, maar er kunnen ook allerlei andere oorzaken zijn voor het ontstaan van een psychose. Een psychose kan bijvoorbeeld ook een gevolg zijn van een trauma of ontstaan als gevolg van een narcose of medicijngebruik. Ook kan een psychose ontstaan als gevolg van allerlei lichamelijke klachten, zoals een darmbloeding. Niet in al deze situaties hoeft er een antipsychotisch middel voorgeschreven te worden, maar er moet eerst gekeken worden waar de psychose vandaan komt. In het geval van een delirium krijgt men vaak wel antipsychotica toegediend, omdat men vaak zo onrustig is dat dit de enige manier is om iemand rustig te krijgen.

Bij mensen met schizofrenie vindt er in korte tijd veel verandering plaats in de hersenen. Er treden zowel structurele als functionele veranderingen op. Deze veranderingen zijn nadelig. Het gaat in de loop der jaren vaak steeds slechter met mensen met schizofrenie. Er treedt dus degeneratie op met de jaren. De oorzaak van deze verslechtering is vaak moeilijk te achterhalen, omdat de meeste mensen met schizofrenie al jarenlang medicijnen gebruiken. Het is dan moeilijk om erachter te komen of de verslechtering door het lange medicijngebruik komt, of bijvoorbeeld door de terugkerende aanvallen van psychoses.

Antipsychotica worden gebruikt voor het behandelen van psychoses en om de stemming te stabiliseren. Antipsychotica hebben veel bijwerkingen. Antipsychotica worden tegenwoordig ook vaak voor andere doeleinden gebruikt. Het is de vraag of dit goed of slecht is. Antipsychotica worden bijvoorbeeld gebruikt als slaapmiddel. Ze hebben namelijk een rustgevende werking. Mensen met slaapproblemen worden rustig van antipsychotica en raken snel ‘van de wereld’. Het slaappatroon wordt echter ook verstoord door het gebruik van antipsychotica als slaapmiddel. Vooral de diepe slaap is bij mensen met schizofrenie verstoord. Mensen die antipsychotica als slaapmiddel gebruiken worden vaak niet uitgerust wakker. Ook worden antipsychotica tegenwoordig vaak voorgeschreven aan mensen met Gilles de la Tourette. Door de rustgevende werking van deze medicijnen zullen mensen met Gilles de la Tourette minder tics hebben. Zij zeggen bijvoorbeeld minder vaak ‘ongepaste’ woorden. Ook worden antipsychotica gebruikt voor het behandelen van gedragsproblemen, bijvoorbeeld bij dementie of mentale retardatie. Hierbij speelt de rustgevende werking van antipsychotica weer een grote rol. Antipsychotica worden tegenwoordig ook gebruikt om persoonlijkheidsstoornissen te behandelen, zoals de Borderline persoonlijkheidsstoornis. Antipsychotica hebben nauwelijks invloed op de cognitieve symptomen van schizofrenie.

Er zijn vier groepen symptomen van schizofrenie te onderscheiden. Onder de positieve symptomen worden hallucinaties, wanen, agitatie en een gedesorganiseerde denkstijl verstaan. Voorbeelden van negatieve symptomen zijn introversie, afasie en een laag gevoel van eigenwaarde. Onder de cognitieve symptomen worden een slecht geheugen, aandachtsproblemen en een verminderde capaciteit van het executief functioneren verstaan. Voorbeelden van affectieve symptomen zijn depressieve symptomen, euforische symptomen en het hebben van suïcidale gedachten.

Neurotransmitters
Neuronen zijn gespecialiseerde cellen in de hersenen die berichten ontvangen en versturen door middel van neurotransmitters. Neurotransmitters passeren lacunes (‘synapsen’) tussen neuronen en hechten zich aan receptoren. Medicijnen kunnen de stemming of het gedrag van een persoon veranderen door receptoren te blokkeren of juist te activeren.

Dopamine is een neurotransmitter die een belangrijke rol speelt bij schizofrenie. Vooral in de werking van de banen die naar de prefrontale cortex lopen is iets mis bij mensen met schizofrenie. Dopamine systemen spelen een rol bij beloning en versterking. Ook speelt dopamine een belangrijke rol bij plezier en aversie. Zo komt er dopamine vrij voordat men een gevoel van plezier heeft. Dopamine speelt ook een rol bij smaak en motivatie.
Zowel een laag als een hoog niveau van dopamine leiden tot symptomen. Een hoog dopamine niveau leidt tot negatieve symptomen. Een laag dopamine niveau leidt tot positieve symptomen. Het corticale gebied wordt bij mensen met schizofrenie minder geactiveerd. Dit komt door een verlaagd dopamine niveau. Dit lage dopamine niveau veroorzaakt de negatieve symptomen bij mensen met schizofrenie. Mensen met schizofrenie hebben vaak een hoog dopamine niveau in het limbische systeem. Deze hoge niveaus veroorzaken de positieve symptomen. Mensen met schizofrenie hebben vaak ook een ander dopamine niveau in het striatale gebied. Een laag dopamine niveau in het striatale gebiedt leidt tot ‘stroef’ gedrag. Dit gedrag wordt ook wel vergeleken met ‘Parkinson-achtige symptomen’.

Glutamaat is een andere neurotransmitter die een belangrijke rol speelt bij schizofrenie. Glutamaat werkt exciterend. Hierdoor wordt je heel ‘snel’. Mensen met schizofrenie zijn vaak verward en kunnen niet meer congruent nadenken. Je kunt glutamaat blokkeren met ketamine. Een bijwerking van ketamine is het krijgen van hallucinaties. Dit is niet hetzelfde als het krijgen van een psychose.

Behandeling
Er zijn twee soorten medicijnen voor het behandelen van schizofrenie: klassieke middelen en atypische middelen. De werking en effectiviteit van deze middelen is ongeveer hetzelfde, maar de bijwerkingen zijn heel anders.

Bij schizofrenie is therapietrouw (‘compliance’) erg belangrijk. Aan de ene kant willen patiënten met schizofrenie nooit meer een psychose krijgen, maar aan de andere kant willen zij ook geen last meer hebben van de bijwerkingen van de antipsychotica. Dit kan therapietrouw tot een probleem maken. Ook acceptatie van de diagnose door de patiënt zelf en door zijn/haar omgeving is van invloed op de therapietrouw van mensen met schizofrenie. Om de ziekte schizofrenie te kunnen accepteren is het belangrijk dat je goed weet wat de ziekte inhoudt, en dat je dit ook aan anderen uit kunt leggen. Naast acceptatie van de ziekte is het belangrijk dat er geen ‘acute effecten’ ontstaan. Je rekent als patiënt op de bekende bijwerkingen, maar als er ineens een andere bijwerking optreedt (zoals haaruitval) kan dit een negatief effect hebben op de therapietrouw.

Uit onderzoek blijkt dat de helft van de patiënten met schizofrenie binnen een jaar stopt met medicatie. Tegenwoordig wordt therapietrouw over een periode van twee jaar gemeten.

Hoe snel een medicijn kan binden aan de receptor en hoe sterk deze binding is, wordt de ‘affiniteit’ genoemd. Hoe hoger de affiniteit, hoe beter een medicijn werkt. Een middel met een hoge affiniteit kan in een lagere dosering worden gegeven dan een middel met een lage affiniteit, omdat de werking van een middel met een hoge affiniteit sterker zal zijn.

Met medicijnen kun je wel de symptomen van schizofrenie behandelen, maar niet de ziekte zelf. Het gebruik van medicijnen is effectief gebleken in het verbeteren van de kwaliteit van leven bij mensen met schizofrenie. Antipsychotica spelen een centrale rol in het behandelen van psychoses. Het algemene doel van antipsychotica is mensen rustig maken. Hierdoor kun je een patiënt rustig krijgen. Antipsychotica zijn pas effectief wanneer zij worden geïntegreerd met een bredere behandeling. Naast medicatie is het bijvoorbeeld ook belangrijk dat een patiënt psycho-educatie, sociale vaardigheidstraining en/of cognitieve therapie krijgt.