Hoorcollege week 4

Deelneming betekend een uitbreiding van de strafrechtelijke aansprakelijkheid net als het geval is bij poging.

Deelneming: algemeen kenmerken
Drie vuistregels

1. Wat is de concrete bijdrage?
2. Opzet: er moet sprake zijn van dubbele opzet, zowel op het gronddelict als op deelneming
3. Accessoriteit: de deelneming moet te herleiden zijn tot het gronddelict. Dit betekend dat een poging tot deelneming niet strafbaar is. In art. 460 is dit beschreven.

Algemene deelnemingsvormen
De verschillende deelnemingsvormen overlappen elkaar niet maar zijn wel allen strafbaar.

• medeplegen
• medeplichtigheid
• uitlokken
• doen plegen

Medeplegen
Bewuste, nauwe en volledige samenwerking.
HR Wormerveerse brandstichting: verweer slechts medeplichtigheid. De verweerder had alleen een bosje brandend stro aangegeven. Eis werd afgewezen. Beide zijn medeplegers, de rollen zijn inwisselbaar.
HR Containter-diefstal: het is niet noodzakelijk dat je er als medepleger bij bent, je kunt je mannetjes het werk laat doen. Dit is ook medeplegen, zeker in het licht van van tevoren gemaakte afspraken.
Hoe meer contact en afspraken vooraf hoe minder vereist is dat men het tijdens de uitvoering samen doet.

HR Nijmeegse scooter: gezamenlijk plan heeft een dubbele functie. Hoe kan hier sprake zijn van medeplegen? Volgens de AG gaat het om:

1. Valt het strafbare feit wel onder het samenwerkingsverband?
2. Is het opzet daarop gericht?

De Hoge raad stelt dat samenwerking reeds eerder ontstaan is. Met betrekking tot de volstrekte inwisselbaarheid maakt de HR in dit arrest een correctie, deze is niet noodzakelijk meer.

In geval van gijzeling in een auto is er sprake van wederrechtelijke vrijheidsbeneming waardoor er al snel sprake is van medepleging. (HR Gijzeling in auto)
Echter in geval van vernieling en medepleging levert alleen het aanwezig zijn + instemmen + niet distantieren geen bewuste en volledige samenwerking op. De regel 'je was er bij en je bent erbij' gaat niet op. (HR vlinderbom)

Medeplichtigheid
De bijdrage die je levert is behulpzaam zijn. Ook in gevallen van een zorgplicht kan nalaten strafbaar zijn. Een zorgplicht is meestal gekoppeld aan een bepaalde kwaliteit bijv een verpleegster, ouders of werkgever. Voorbeeld: een beveiliger van een museum knijpt even een oogje dicht wanneer er dieven een schilderij weghalen. Tevens in geval van opzet op assistentie en opzet op het gronddelict kan sprake zijn van medeplichtigheid.
In geval van de bijdrage gaat het om enige effectiviteit, er hoeft geen sprake te zijn van condition sine qua non. Samenwerking is niet noodzakelijk, je hoeft elkaar niet eens te kennen. Er is al sprake van medeplichtigheid wanneer je een ladder gebruiken die iemand neer heeft gezet maar je die persoon niet kent. Je ziet dat de HR probeert de medeplichtigheid op te rekken ten opzichte van medeplegen.

Doen plegen: kenmerken
De 'doen pleger' bewerkstelligt het delict. De feitelijke uitvoerder is straffeloos. Het gaat hier om 'HR Melk en water praktijken' bijvoorbeeld in geval van:

• dwaling
• geweld (gedwongen worden door geweld)
• ontbreken van een bepaalde kwaliteit

Uitlokken: kenmerken
Het initiatief ligt bij de uitlokken. De uitlokkingsmiddelen zijn: giften, beloften, misbruik van gezag, geweld, bedreiging, misleiding, gelegenheid, middelen, inlichtingen. Deze laatste drie zijn er later bijgekomen. Samenwerking is niet noodzakelijk, dit is een parallel met medepleging. De uitlokker moet opzet hebben op het gebruik van uitlokkingsmiddelen (opzet op deelneming) en op het gronddelict. Ingeval van uiteenlopende opzet: kwalificatie naar delict waarop het opzet van de uitlokker was gericht (art. 47 lid 2).

Bzijondere deelnemingsvormen

• deelneming criminele organisatie
• openlijke geweldpleging

Deelneming aan criminele organisatie
Bijdrage: aandeel/ondersteunen van gedragingen die strekken tot verwenzelijking van een misdadig oogmerk. Het moet gaan om het oogmerkt tot het verwezenlijken van een misdaad art. 140. Het gaat erom dat jij gedragingen ondersteund die misdaad als oogmerk hebben.
Opzet moet gericht zijn op het oogmerk van de criminele organisatie, niet op het gronddelict. Met betrekking tot de samenwerking moet je behoren tot het duurzame samenwekringsverband van de organisatie. Bijv bijwonen van vergaderingen of overmaken van maandelijkse bijdrage.

Openlijke geweldpleging
Openlijk in vereniging geweld plegen. De bijdrage moet significant zijn, de enkele aanwezigheid is onvoldoende. Ingeval van opzet moet er sprake zijn van openlijke geweldpleging. De samenwerking moet 'in vereniging' zijn, dit is een lichte graad van samenwerkings opzet. Voor deelneming aan een criminele organisatie moet de samenwerking veel nauwer en langer zijn. Ingeval van opelijke geweldpleging kan je gewoon iemand op straat ontmoeten en op dat moment afspreken dat jullie even een voorbijganger in elkaar slaan.

Werkgroep week 4

Doen plegen art. 47 lid 1 sub 1 Sr
Een middelijke dader gebruikt een onmiddelijke dader als willoos werktuig. De onmiddelijk dader is straffeloos. De middelijk dader zal de ander bewust bewegen tot iets, hier heb je opzet op. Ook moet er opzet zijn op het misdrijf.
Accesoriteit: poging tot deelneming is niet strafbaar. Deelneming tot poging wel (poging is al strafbaar gesteld op zichzelf.

Medeplegen art. 47 lid 1 sub 1 Sr

• bewuste nauwe samenwerking 
• gezamelijke uitvoering                 
• lijfelijke aanwezigheid bij het delict is niet vereist (HR container diefstal)
• niet distantieren voldoende?

Niet distanteren kan een aanwijzing zijn van medeplegen (HR Vlinderbom, HR grijzeling in auto) kijk naar de aard van het delict + de feiten. Gaat het bijvoorbeeld over een ernstig delict zoals vrijheidsberoving (HR gijzeling in auto) of vernieling zoals in HR vlinderbom dan is er snel sprake van medepleging.

Dubbel opzet op zowel deelneming als op het delict (muv geobjectiveerde bestanddelen)

Enkel aanwezig zijn is niet direct medeplegen. HR vlinderbom in geval van vernieling en medepleging levert alleen het aanwezig zijn + instemmen + niet distantieren geen bewuste en volledige samenwerking op.

Uitlokken art. 47 lid 1 sub 2 Sr

• limitatief opgesomde middelen
• wilsbesluit wordt gewekt. De dader was dit aanvankelijk niet van plan maar wordt overgehaald.
• de uitgelokte gedraging moet strafbaar zijn

Dubbel opzet, het gaat hier om: een ander bewegen tot plegen en het beoogde/gepleegde delict.

wat als de uitgelokte zich niet houdt aan wat de uitlokker voor ogen had?
kwalificatie: beoogd delict + onbedoelde gevolgen. Let op: voldoende niet voorzienbaar art. 46A Sr. De straf volgt uit de kwalificatie.

Mislukt uitlokking is strafbaar gesteld art. 46A Sr. Bijv je lokt iemand uit tot geweldpleging en de uitgelokt vermoord iemand dan is de uitlokking mislukt.

Medeplichtigheid art. 48 Sr
Medeplichtingen zijn in het wetboek van strafrecht geen daders dit blijkt uit artikel 48, zij vallen niet onder artikel 47 Sr mbt daders

• behulpzaam zijn bij/tot (hij neemt niet het initiatief)
• middelen moeten toereikend zijn
• ondergeschikt aan dader
• alleen in geval van misdrijven (art. 52 sr)

Dubbel opzet, het gaat om opzet op deelneming. De opzet mag uiteenlopen ten opzichte van het  gepleegd delict, mits voldoende verband. Er moet een eis zijn van voldoende verband. Straf bestaat uit 2/3 van het maximum voltooid delict omdat medeplichtingen niet gezien worden als dader. De kwalificatie is het gepleegde delict (art. 48). De straf is het beoogde delict + de onbedoelde gevolgen en wordt met 1/3 verminderd.

Hoorcollege week 5 

Rechtvaardigingsgronden
Dogmatiek van de strafuitsluitingsgronden
Aan de elementen wederrechtelijkheid en schuld moet altijd voldaan zijn wil er spraken zijn van een strafbaar feit. De rechtvaardigingsgrond is de tegenhanger van de wederrechtelijkheid. De schulduitsluitingsgrond is de tegenhanger van schuld.

Overzicht strafuitsluitingsgronden

1. Ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39)dit is een schulduitsluitingsgrond en heeft geen tegenhanger, geen rechtvaardigingsgrond.
2. Noodtoestand en relatieve overmacht (art. 40) zowel een rechtvaardigingsgrond (noodtoestand) als een schulduitsluitingsgrond (relatieve overmacht). In artikel 40 vindt je dus zowel een rechtvaardigings- als een schulduitsluitingsgrond. Als een element tegelijkertijd een bestanddeel is dan wordt het opgenomen in de tenlastelegging en richt de rechtvaardigingsgrond zich tegen dat bestandeel, dan volgt er vrijspraak. Bij overtredingen zul je nooit wederrechtelijkheid als bestandeel aantreffen.
3. Noodweer en noodweerexces (art. 41 lid 1 en lid 2). Noodweer is de rechtvaardigingsgrond (lid 1) en noodweerexces de schuluitsluitingsgrond (lid 2). Deze twee vormen vallen samen. Soms lukt het niet met een rechtvaardingsgrond maar kan je je nog wel beroepen op een schulduitsluitingsgrond.
4. Wetelijk voorschrift (art. 42) is een rechtvaardigingsgrond en heeft geen wettelijke tegenhanger in de vorm van een schulduitsluitingsgrond.
5. (onbevoegd) ambtelijke bevel (art. 43 lid 1 en 2). Het ambtelijk bevel is een rechtvaardigingsgrond (lid 1), het onbevoegd gegeven ambtelijk bevel is een schulduitsluitingsgrond (lid 2).
6. Restcategorie: ontbreken van materiele wederrechtelijkheid dit is een rechtvaardigingsgrond en de afwezigheid van alles schuld (AVAS) dit is een schulduitsluitingsgrond. Dit zijn ongeschreven strafuitsluitingsgronden.

De schulduitsluitingsgrond geldt alleen voor de desbetreffende persoon dus een eventuele deelnemer profiteerd hier niet van. In geval van een rechtvaardigingsgrond is het feit in zijn geheel niet meer strafbaar dus ook niet voor een eventuele deelnemer.

Wederrechtelijkheid
Wederrechtelijkheid is altijd een element en leidt in dat geval tot ontslag van alle rechtsvervolging (OVAR). Ook kan er sprake zijn van wederrechtelijkheid als bestanddeel in dat geval is de wederrechtelijkheid opgenomen in de tenlastelegging en kan er vrijspraak volgen. Volgens de Hulu betekend wederrechtelijkheid strijd met objectief recht. Soms zit de wederrechtelijkheid al ingebakken in het delict bijv bij mishandeling art. 300 Sr.

Overmacht - rechtvaardigende vorm
Vormen van overmacht

1. absolute overmacht (vis absoluta) Dik pak sneeuw waardoor je de deur niet uit kunt. Je bent als het ware een willoos object
2. 'psychische' overmacht (volgende week)
3. noodtoestand ('theory of lesser evels') afweging maken

Opticien arrest
Dit is het klassieke arrest met betrekking tot overmacht. Het gaat om de maatschappelijke verplichting om hulpt te bieden. Deze verplichting staat hoger dan de wet.

Noodweer - noodweerexces
Beschermde rechtsgoederen: lijf, eerbaarheid, goed
art. 41 Sr voorwaarden:

• ogenblikkelijke (dreigende) aanval
• wederrechtelijke aanranding
• proportioneel (ligt besloten in 'noodzakelijk')
• subsidiariteit: geen minder zwaar middel is mogelijk, ligt besloten in 'geboden'
• Geen 'culpa in causa': je kan niet eerst uitlokken en vervolgens zeggen ik beroep mij op noodweer.

Meta Hofman arrest: proportionaliteit en subsidiariteit
Drie stappen met betrekking tot Garantenstellung
A geen ander middel beschikbaar (subsidiariteit)
B bij de proportionele toets speelt garantenstellung in algemene zin (van een politie mag je in deze situatie meer verwachten)
C ook binnen beroepscategorie onderscheiden naar bijvoorbeel opleiding

Culpa in causa in jurisprudentie
Als de verdachte de confrontatie zelf uitlokt dan is er culpa in causa en dus geen straffeloosheid. Dat is de uitkomt van het gezochte confrontatie arrest.

Tweetrapsredenering (HR niet betaalde taxirit)

1. is er een noodweersituatie? zo ja, in principe komt jou verzoek op noodweer toe
2. is er sprake van 'eigen schuld'? zo nee, geen beroep op noodweer

Je gaat eerst kijken of er sprake is van noodweer voordat je de 'eigen schuld' toetst.

Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel
art. 43 sr lid 1 en 2
Dit speelt voornamelijk in oorlogssituaties en is een afweging tussen

1. military duty to obey
2. no war crimes

Het uitgangspunt is dat je af mag gaan op het bevel van je meerdere

Werkgroep week 5

rechtvaardigingsgronden

Hoofdvragen art. 350 Sv
1. is het tenlastegelegde bewezen? nee -> vrijspraak
2. is het strafbaar op basis van de delictsomschrijving? nee -> OVAR
3. strafbaarheid
-is het feit strafbaar?  wederrechtelijkheid, leidt tot een rechtvaardiging. Er wordt objectief getoetst.
-is de verdachte strafbaar?  Is verdachte een verwijt/schuld te maken, leidt tot een schulduitsluiting. Er wordt subjectief getoetst.
4. straftoemeting
 

Rechtvaardigingsgronden

1. art. 40 Overmacht als noodtoestand
2. art. 41 Noodweer
-lijf, goed, eerbaarheid (lichamelijke integriteit) ook die van een ander
-ogenblikkelijke - het moet op het moment zijn dat je aangerand wordt
-wederrechtelijke aanranding - noodweer op noodweer is niet mogelijk. Noodweer is namelijk niet wederrechtelijk
-subsidiar
-proportioneel
Deze vloeien voort uit de woorden 'geboden door de noodzakelijke'.
3. art. 42 Wettelijk voorschrift
4. art. 43 (onbevoegd) ambtelijk bevel: een politieagent verteld jou door rood te rijden.

Culpa in causa
Je kijkt eerst naar noodweer en vervolgens naar Culpa in causa.

Drie situaties met betrekking tot culpa in causa

• gevallen waarin de dader opzoek is naar confrontatie (HR gezochten confrontatie)
• dader heeft zich voorbereid op een risicovolle situatie (HR bijlmer noodweer) -> geen culpa in causa
• restcategorie: HR niet betaalde taxirit -> geen culpa in causa

Alleen in de eerste situatie is er sprake van culpa in causa. Is het aan jou te wijten dat de situatie zich heeft voor gedaan.

In geval van noodweer mag je nooit naar gebeurtenissen in het verleden kijken als je culpa en causa beoordeeld mag je wel in het verleden kijken.