HC Staatsrecht 1 Week 4

Onderwerpen deze week:

1. Organen van de gemeente en provincie
2. Monisme en dualisme
3. De gekozen burgemeester
4. Autonomie en medebewind
5. Decentralisatie en deconcentratie
6. Staatsvormen

1.

A) Het gemeentebestuur;

Opmerking 1: De gemeente is de rechtspersoon en het gemeentebestuur zijn de organen van deze rechtspersoon. Naar privaatrecht handelt de rechtspersoon; bijvoorbeeld de gemeente Groningen. Publiekrechtelijk handelen de organen; bestuursorganen. De bevoegdheden berusten nooit bij de gemeente maar bij de orgaan van de gemeente. Het is niet de gemeente die vergunning verleent maar het college van B&W.

Opmerking 2: met het gemeentebestuur bedoel je niet steeds hetzelfde orgaan, het is een verzamelbegrip voor het bevoegde publiekrechtelijke gemeentelijke orgaan. (de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester; 3 belangrijkste)

De drie belangrijkste organen:

1. De gemeenteraad

-maakt de regels; de lokale volksvertegenwoordiging à maakt verordeningen

-taken: Controleren en wetgeven

2. Het college van B&W

– (dagelijks) bestuur

3. De burgemeester

-onafhankelijk voorzitter

- ook: rijksorgaan (amtsinstructie)

B) Het provinciebestuur

1. Provinciale staten (PS)
   • De provinciale volksvertegenwoordiging
   • Taken: controleren en wetgeving
2. Gedeputeerde state

• (Dagelijks) bestuur
• bestaat uit de gedeputeerden en de commissaris van de koning

4. De commissaris van de koning (cdk)

• onafhankelijk voorzitter
• ook: Rijksorgaan (ambtsinstructie)

Raad / PS

Artikel 125 GW; Hoofd van de gemeente/provincie

Sterke democratische legitimatie want worden direct samengesteld door verkiezingen

Artikel 129 GW; Samenstelling op basis van vierjaarlijkse verkiezingen

• (Nederlander) à artikel 130 GW; alleen de gemeenteraad kiezen of lid hier van zijn kan ook toekomen aan ingezetenen die geen Nederlander zijn. (geldt niet voor provinciale staten omdat deze weer de eerste kamer samenstellen)
• Ingezetene (kiesrecht voor de gemeente Groningen moet je wel in groningen wonen)
• 18 jaar of ouder
• niet zijn uitgesloten van het kiesrecht

Incompabiliteiten (13 gemw, 13 provw); taken die je niet kan vervullen tegelijktijdig met rol in de gemeenteraad en provinciale staten.

 Zie dit artikel.

Aantal zetels volksvertegenwoordiging hangt af van het aantal ingezetenen

Raad: tussen e 9 en de 45 (Art. 8 Gemw.)

Schiermonnikoog heeft bijvoorbeeld maar 9, Amsterdam bijvoorbeeld 45. Hangt dus af van aantal inwoners.

PS: tussen 39 en 55 leen (art. 8 Provw.)

Zij hebben dan ook bepaalde privileges; raadsleden/leden PS hebben een met Kamerleden vergelijkbare rechtspositie.
-  vrij mandaat (artikel 129 lid 6 GW) ; de leden stellen zonder last. Vrij eigen stem uit te brengen. (27 gemw, 27 provw)

- Parlementaire onschendbaarheid (art. 22 Gemw, 22 Provw.)

B&W / GS

Samengesteld orgaan

Burgemeester/CDK is lid en voorzitter (34 Provw, 34 Gemw)

Wethouders door de raad benoemd (35 Gemw), Gedeputeerden door PS (35 Provw)

Scheiding van functies: incompabiliteit;

Wethouders mogen geen lid van de raad zijn, gedeputeerden geen lid van PS (Artikel 36b Gemw, 35c provw)

aantal wethouders/gedupteerden hangt af van het aantal raadsleden / leden PS (36 Gemw, 35a Provw); lastig artikel, niet zeer belangrijk maar komt er op neer dat er veel wetshouders kunnen zijn.

Belangrijk: collegialiteitsbeginsel (artikel 160 en 169 gemw, 158 en 167 provw); hoe moet je omgaan binnen het college; gemeentewet als voorbeeld, als je kijkt naar artikel 160 het college is in ieder geval bevoegd om het dagelijks bestuur te vormen; dit is een collectieve beslissing; verantwoordingsplicht artikel 169; het college en alle leden afzonderlijk zijn verantwoordelijk voor het bestuur. De beslissing wordt door het gehele college genomen en elk lid (ook niet op jouw specialiteit) dient verantwoording te kunnen afleggen. Dit is een verschil op landelijk niveau; provincie-gemeente. Burgemeester ook lid van college b&w en kan je ook aanspreken.

Mandaat (vgl. 168 Gemw, 166 Provw); gemeentewet voorbeeld: mogelijkheid een ander te machtigen.  

Burgermeester /CdK

1. Burgermeester is voorzitter van de Raad (geen lid) / PS (geen lid) (9 provw, 9 gemw)

2. Voorzitter B&W (wel lid) / Gedupteerde staten (wel lid)

3. afzonderlijk bestuursorgaaan

Benoeming bij KB (dus door de regering) voor 6 jaar (artikel 61 Provw, 61 Gemw).

Gezicht naar buiten, Vertegenwoordigen de gemeente (maar niet het hoofd; het hoofd is de gemeente raad/provinciale staten.)

Burgemeester; steeds meer bevoegdheden op het terrein van openbare orde en veiligheid  (denk bijvoorbeeld aan Abutale als burgemeester en uitzetting politicus uit Rotterdam)

CdK: rol als rijksorgaan (zie ambtsinstructie (achterin de wet) , 182 Provw/ zie lid 182 lid 5 Provw; artikel 179)

2.

Monisme en dualisme

à  Sinds 2002: duale verhoudingen ; zowel op provincie en gemeente niveau; op gemeente niveau: verhouding tussen college b&w en gemeenteraad

• machtenscheidingsmodel
• positie van wethouders/ gedeputeerden

Dualisme houdt in dat er sprake is van twee organen die volledig onafhankelijk van elkaar zijn; zij hebben hun eigen positie; zijn nevengeschikt organen (de 1 is niet de baas van de ander) à eigenlijk een machtenscheidingsmodel. Goed te zien aan de positie van de wethouders, deze mag niet tegelijkertijd lid zijn van de gemeenteraad.

Vóór 2002: de monistische verhoudingen.

• democratiemodel (Raad/PS aan het hoofd)

Monisme: model van boven- en onderschikking waarbij het ondergeschikte organen qua samenstelling, taken en bevoegdheden van het bovengeschikte model afhankelijk is.

De wethouder MOEST hier zelfs lid van de raad zijn

Om in 2002 tot een wijziging te komen, wou men niet een grondwetswijziging anders ging heir te veel tijd overheen. Er is geen letter aan de GW gewijzigd en dat is het probleem namelijk artikel 125 lid 1 GW; Gemeenteraad staat aan hoofd gemeente en provinciale staten aan hoofd gemeente. Dit is toch monisme? Er is maar 1 de baas en de ander niet. Dualisme moest worden doorgevoerd zonder wijziging GW. Dit is opgelost door een nieuwe definiëring;

Is de provinciewet/gemeentewet niet in strijd met de GW; eigenlijk loopt het wel tegen de grens aan.

De gekozen burgemeester?

GW-wijziging; ligt klaar; deze stelt voor om artikel 131 van de GW te schrappen; daar staat namelijk kroonbenoeming van burgemeester ; dit deconstutionalisering van de aanstellingswijze van de burgemeester (commissaris staat ook in dit artikel maar gaat deze wijziging niet om). Er gaat slechts iets uit en er komt niet iets voor terug. Het idee dat hier achter zit; als we het er uit halen dan kunnen we daarna beslissen hoe we het wel willen regelen; gaat minder tijd overheen dat de grondwet wijzigen.

Wat dan?

Optie 1: De door de bevolking gekozen burgemeester (verkiezingen)

Optie 2: De door de raad benoemde burgemeester

Keuze heeft consequenties voor de  verhouding tot de raad en tot de wethouders

Aanstellingswijze moet passen bij het (voorgestane) takenpakket van de burgemester.

Autonomie en medebewind

Omschrijving Autonomie en Medebewind; artikel 124 GW

- Autonomie (Artikel 124 lid 1 GW) = het recht om op eigen initiatief (zonder dat je er een opdracht toe krijgt) en naar eigen inzicht de eigen aangelegenheden (de eigen huishouding) vorm te geven d.m.v. regeling of bestuur

- Medebewind (Artikel 124 lid 2 GW) = de verplichte medewerking aan de uitvoering van op een hoger niveau vastgesteld beleid d.m.v. regeling of bestuur

“gevorderd” zie artikel.

De definitie van artikel 124 lid 2 GW is “onhandig” belangrijkste element is het meewerken aan rijksbeleid en dat staat er niet in. De wetgever voert op centraal niveau een bepaald beleid en schakelt hierbij organen in. Het gaat om een beleid specifieke hogere regeling; dit is zeer belangrijk omdat artikel 135 van de Gemeentewet zegt; de gemeenteraad benoemt … Dit lijkt op medebewind. Er is echter sprake van autonomie: HOOFDREGEL: als de gemeentewet als organiekewet medewerking vordert is dit autonomie à artikel 124 lid 1 GW geldt hier à artikel 108 Gemeentewet!!

VOORBEELD:

Drank en horecawet is een wet in formele zin; artikel 3; artikel 4 gemeenteraad wordt verplicht regels te maken over alcohol verstrekking, er wordt medewerking gevorderd door de gemeenteraad (medebewind)

VOORBEELD

Participatieplicht; artikel 7: college van b&w doet de volgende dingen om deze taken uit te voeren (medebewind)

Artikel 8; medebewind; medewerking gevorderd van de gemeenteraad.

Steeds als in een bijzondere wet wordt gevorderd dat een gemeenteraad nadere regels stelt à medebewind .

Vormen van decentralisatie

Provincies en gemeenten zijn voorbeelden van territoriale decentralisatie

Consequentie: de regels kunnen van gemeente tot gemeente en van provincie tot provincie verschillen (zowel in autonomie als in medebewind) (bijvoorbeeld wel een rolstoel kosteloos in de gemeente Groningen en niet in de gemeente Overijssel)

• Democratie v.s. gelijkheidsbeginsel ; dit zorgt voor strijd tussen aanhangers van de aanhangers van de lokale democratie en de aanhanger van het gelijkheidsbeginsel. Formeel geldt het gelijkheidsbeginsel hier niet want verschillende organen.

Hoe meer taken de gemeenten krijgen, hoe meer de regels van gemeente tot gemeente zullen verschillen.

Daarnaast: functionele decentralisatie; “gaat slecht over een bepaald onderwerp”

• Waterschappen (gaan maar over 1 ding namelijk de waterhuishouding; dit onderscheid zich met de gemeenten, die gaan in principe over alles!) (maar eigenlijk zijn waterschappen ook territoriaal gedecentraliseerd, NL kent 12 waterschappen)
• Openbare lichamen voor beroep  (accountants/advocaten)

Zelfstandigheid

Belangrijkste vraag bij decentralisatie: “hoe zelfstandig zijn de decentrale eenheden tegenover de andere overheden?”

Vuistregel: “decentraal wat kan, centraal wat moet” (“subsidiariteitsgedachte; zo dicht mogelijk bij de burger”) De gemeente is de eerste overheid het dichtst bij de burger. Je begint in principe bij de verdeling van de gemeente; zo dicht mogelijk bij de burger. Indien niet mogelijk, dan naar de provincie. Steeds hoger opschalen.

De “hogere “overheid kan in beginsel alleen ingrijpen in het handelen van de decentrale overheden voor zover de wet daarvoor expliciet bevoegdheden toekent. (uitvloeisel van decentralisatie)

• daarbij geldt dat bevoegdheden in autonomie beter beschermt worden dan bevoegdheden in medebewind

De normenhiërarchie brengt mee dat lagere regels niet in strijd mogen zijn met hogere regels.

Taak en Schaal

Met name gemeenten (gemeentebesturen) krijgen er de laatste jaren steeds meer taken en bevoegdheden (in mede bewind) bij.

De decentralisatieparadox: De gemeenten krijgen steeds meer taken omdat ze zo geschikt zijn om taken uit te voeren (dicht bij de burgers), dit leidt uiteindelijk tot het probleem dat ze zo veel taken krijgen dat zij niet meer geschikt zijn (te klein voor alle taken)

Oplossingen:

1. Samenwerking (wet gemeenschappelijke regelingen; regelt samenwerking)
2. Samenvoeging (fusie, herindeling)

Deconcentratie

Geografisch spreiden van rijksambtenaren (die onder het gezag van de minister vallen) en die rijksbevoegdheden uitoefenen.

Vb. Belastingdienst

 Belangrijk; het verschil tussen decentralisatie en deconcentratie.

Staatsvormen

Federatie en gedecentraliseerde eenheidsstaat (meest voorkomende staatsvormen)

• Federatie; ideaaltype

- macht van de delen groter dan in een eenheidsstaat, deelstaten hebben meer macht.

- In beginsel geldt een exclusieve verdeling (of de 1 heeft de bevoegdheid of de ander) van bevoegdheden over enerzijds geheel (de federatie) anderzijds de delen (landen, deelstaten etc.)

- Bevoegdheidsverdeling is grondwettelijk gewaarborgd

- Rechter bewaakt bevoegdheidsafbakening

• Gedecentraliseerde eenheidsstaat ( Nederland)

• Uiteindelijk heeft “het geheel” (de eenheidsstaat) het laatste woord; minder sterke bescherming van de delen
• Open huishouding; maar het rijk blijft bevoegd om het uit het takenpakket te halen en het zelf te gaan beslissen. Hogere overheid kan er dingen uithalen en er een uniforme regeling van maken
• Bestuurlijke bevoegdheidsafbakening (interbestuurlijk toezicht; door het rijk zelf)