Week 7, hoorcollege 1: grondrechten

Grondrechten

Voorbeeld 1. Meneer van Ooijen, radicaal evangelist met 16 kinderen zet op zijn dakpannen ‘Jezus redt’. De gemeente wil dat niet hebben. Er speelt godsdienstvrijheid tegenover het welstandsbeleid van de gemeente.

Voorbeeld 2. Rosti Rostelli, een hypnotiseur, wil optreden in Rijssen, een streng Christelijke gemeente. Zij willen echter geen provocerend gedrag in de zaal die hij wil huren van de gemeente. Er speelt vrijheid van meningsuiting tegenover het standpunt van de gemeente die zegt ‘Grondrechten gelden tussen de overheid en de burger, ik ben nu geen overheid, wij verhuren gewoon een zaal’

Voorbeeld 3. Facebook, Microsoft, Google et cetera. Gelden de grondrechten ook tegenover deze bedrijven? (Gelden ze hetzelfde als tegenover de overheid?)

Het ontstaan van de grondrechten

De theoretische ontwikkeling van de grondrechten is begonnen met Locke, Life, liberty en property.

Een grondrecht lijkt universeel en logisch, voor iedereen te gelden maar ze zijn pas vrij laat ‘ontdekt’. Hoe moeten deze grondrechten worden gefundeerd?

Locke, een contractsfilosoof zegt; “Mensen zijn redelijke wezens. Ze willen bescherming. De staat is opgericht om life, liberty en property te beschermen en dus ook ter afbakening van het overheidsgezag’

Er is een verschil tussen wanneer de grondrechten ontstonden en wanneer deze werden opgenomen in de wet.

In 1215 kwam er in Engeland de Magna Carta; De adel dwong de machthebbers tot meer politieke vrijheid en godsdienstvrijheid.

In 1679, ook in Engeland, de Habeas Corpus Act; Dit was tégen willekeurige vrijheidsberoving. De koning sloot tegenstanders willekeurig zonder proces op. Dit is nog steeds geldend recht.

In 1776 kwam in de VS de Declaration of Independence: Er kwamen individuele grondrechten, onvervreemdbare rechten. Life, liberty and persuit of happiness

In 1789 de Déclaration des Droit de l’Homme et du Citoyen: Dit was ook een onafhankelijkheidsverklaring met ongeveer de zelfde grondrechten.

In 1798 de Staatsregeling Bataafsche volk: Dit was de eerste keer dat in dit gebied allerlei grondrechten werden geformuleerd.

In 1815 de Grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden. Er kwamen veel grondrechten in voor.

Latere belangrijke grondwetten van Nederland waren overigens, 1840, 1848, 1983 et cetera. De grondwet van 1983 was een volledige herziening.

Leer van de bijzondere beperkingen 

Alleen die beperkingen van een grondrecht zijn toegestaan die in de grondwetsbepaling zelf nadrukkelijk zijn aangegeven. 

De wettelijke regeling moet bovendien als doel hebben om het grondrecht te beperken; 

• Voor decentrale overheden geldt bijvoorbeeld dat artikel 149 Gemeentewet geen voldoende wettelijke basis biedt. Dit is slechts een bevoegdheid om verordeningen te maken en niet specifiek geschreven om grondrechten te beperken, dit was niet nadrukkelijk het doel.

Algemene beperkingen

Bijvoorbeeld: Boer in het zuiden van NL en hij zag op zijn terein Maria verschijnen. Dat is een wonder en dus moet hij zijn stal ombouwen tot een bedevaartskapel. Het bestemmingsplan zei dat het een stal was, de boer zei dat dit in strijd was met zijn vrijheid van godsdienst; hoe moet je hier mee omgaan?  Algemene beperkingen, niet specifiek bedoelt om het grondrecht te beperken maar het neveneffect is wel dat de uitoefening van het grondrecht beperkingen ondergaat. 

Redelijke uitleg van grondrecht; logische oplossing is via de reikwijdte; dit heet het leerstuk van de redelijke uitleg van grondrechten. De vrijheid van een grondrecht gaat niet zo ver dat je een grondrecht altijd kan inroepen, dit moet redelijk zijn. 

Bijvoorbeeld: artikel 1 Grondwet; discriminatieverbod, geen beperkingsgronden (geen gronden wanneer je wel uitzonderingen mag maken) geen leer van de bijzondere beperkingen. Bij algemene beperkingen moet je de reikwijdte gaan interpreteren; er zijn nooit gelijke gevallen dus ook geen veprlichting tot gelijke gevallen? moet je altijd dezelfde uitkomst hebben of dezelfde procedure om gelijkheid te creëren? Algemene beperkingen zijn uitgebannen en wordt nu de leer van de redelijke uitleg genoemd. Het is niet geheel duidelijk waar de grenzen van de redelijke uitleg liggen. 

Positieve verplichtingen

Een gevangenisdirecteur weiger vergaderfaciliteiten te verstrekken aan een vereniging van gedentineerden.

Schending van vrijheid van vergadering als hij dit niet doet? HR zei: Ja de vrijheid van vergadering betekent dat iemand ook daadwerkelijk de mogelijkheid moet hebben om te kunnen vergaderen en dit geldt tevens voor gedetineerden. De bijzondere omstandigheid doet zich voor dat in detentie het lastiger is om te kunnen vergaderen. De HR zei hier dat de gevangenis moet faciliteren dat er daadwerkelijk kan worden vergadert; Postieve verplichting wordt dit genoemd. Dit zijn verplichtingen voor de overheid om ACTIEF te handelen, een DOEN zodat burgers haar rechten kunnen waar maken.

Theorie van de positieve verplichtingen; per grondrecht geldt

1. Plicht tot het vermijden van inbreuken;
2. Plicht tot het bieden van bescherming tegen inbreuken door particulieren;
3. Plicht om burgers in staat te stellen daadwerkelijk gebruik te maken van hun rechten.

Het Europees Hof voor de rechten van de Mens (ehrm; in straatsburg) verbindt veel positieve veprlichtingen aan de klassieke grondrechten in het EVRM in tegen stelling tot de Nederlandse rechter. Volgens het EHRM staat er meer in de grondrechten dan men denkt; dit volgt uit de ingewezen positieve verplichtingen. 

Soorten grondrechten

Er zijn nationale en internationale grondrechten.

De schrik van de wereldoorlogen zorgde ervoor at er verdragen kwamen met veel grondrechten.

In 1948 kwam er zo de Universele verklaring voor de rechten van de mens van de Verenigde Naties. Dit was geen verdrag en dus ook niet bindend. Het is wel belangrijk.

In 1950 kwam daarop het EVRM, dit kwam van de Raad van Europa, een ieder verbindende verdragsbepaling. Op grond van art. 93, 94 Gw kunnen deze worden ingeroepen door burgers. Wetten in formele zin kunnen aan het EVRM worden getoetst.,

In 1966 kwam daarop het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten

En zo waren er nog meer belangrijke verdragen.

Er is een verschil tussen klassieke en sociale grondrechten. Een klassiek grondrecht is als de burger beschermd wordt tegenover de overheid. Die mag iets NIET doen. het worden ook wel vrijheidsrechten genoemd. Dat de overheid iets niet mag doen is echter wel wat kort door de bocht. Je moet immers wel mogelijkheden hebben om vrijheid te hebben. Zo moet de overheid bijvoorbeeld bij een demonstratie zorgen dat de demonstranten zijn beschermd tegenover tegenstanders.

Sociale grondrechten zeggen dat de overheid moet handelen. Zo moet werkgelegenheid, milieu, zorg et cetera worden gestimuleerd.

Grondrechten kunnen horizontaal en verticaal gelden. In principe geldt een grondrecht verticaal. Dat is dan de relatie tussen hoog en laag en dus de verhouding tussen overheid en burger. Dit is ook de bedoeling waarmee een grondrecht is beschreven.

Er bestaat ook een werking tussen burgers onderling, de horizontale gelding die ook wel derden-werking wordt genoemd. Voor 93 kon deze derden-werking indirect werken. Daarna werd de horizontale werking meer erkend. Horizontale werking wordt per geval bij de rechter bepaald.,

Waar staan grondrechten

Grondrechten staan beschreven in de grondrecht, voornamelijk in het eerste hoofdstuk. Veel van deze grondrechten worden verder uitgewerkt in nadere wetten. Verder kun je ze vinden in het EVRM en in de nadere protocollen van het EVRM. Veel van de grondrechten worden zowel in het EVRM als in de grondwet genoemd.

Beperkingensystematiek

Het is belangrijk om na te gaan of de aantasting in het recht gerechtvaardigd is. Voor de Grondwet en het EVRM is er een ander systeem.

Voor de grondwet geldt dat de wetgever de taak heeft te kijken of de beperking gerechtvaardigd is. Dat valt op te maken uit het woordje ‘Behoudens’. Er is dus een groot vertrouwen in de wetgever.

Er moet een specifieke grondslag zijn voor de beperking van een grondrecht. Een verordenende bevoegdheid is op zich niet voldoende.

In de grondwet zijn er vooral competentievoorschriften, weinig inhoudelijke grenzen. Ook is er een toetsingsverbod. Waarmee ook niets beperkt kan worden. Daarnaast wordt er ook door de grondwet amper een bevoegdheid beperkt.

In het EVRM staat vaak in het tweede lid van het artikel de uitzonderingen op het grondrecht. Er is dus al meer verteld over de inhoud. Er zijn echter wel veel doelcriteria. Het is een ruime opsomming die erg ruim wordt geformuleerd.

Op grond van artikel 8 lid 2 moet de beperking zijn voorzien bij de wet. Het woordje wet kan in dit verband als recht worden gelezen. Inhoudelijk gezien moet je het dus kunnen kennen. Het gedrag van de overheid moet daarmee dus voorzienbaar zijn.

De beperking moet daarmee ook noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. De beperking moet dus echt nodig zijn. ‘Is het voordeel van de inbreuk wel groot genoeg t.o.v. de nadelen’

Reikwijdte en beperking

Wanneer er wordt gekeken naar een gedraging waarbij beroep wordt gedaan op grondrechten moeten een aantal vragen worden gesteld.

De eerste vraag is; Valt een gedraging onder de reikwijdte van het grondrecht?

• Wordt de gedraging door het grondrecht beschermd?

• Is er sprake van een beperking van het grondrecht?

Zo ja? Wordt voldaan aan de beperkingssystematiek.

Positieve verplichtingen

Effectuering van vrijheidsrechten kan juist om overheidshandelen vragen?

“ Als A wil betogen moet A dat veilig kunnen doen”

In beginsel zou de overheid niet moeten mogen ingrijpen bij het handelen van A.

Speelt ook een rol bij horizontale werking van grondrechten (EVRM)

De staat heeft de verplichting ervoor te zorgen dat in horizontale verhoudingen het grondrecht geeffectueerd kan worden.

Zijn grondrechten er dan ook voor ambtenaren? Zij zijn immers ook deels een overheidsorgaan..

Ja, maar in de ambtenarenwet staan beperkingen voor zover dat nodig is voor een goede vervulling van het ambt. In voor- en nadeel van de ambtenaar.

En voor gedetineerden?

Ja, art. 15 zegt alleen dat dat wel enigszins beperkt is.