Inleiding: waar gaat dit artikel over?

Op grond van artikel 1:94 lid 2 Sub a BW kan een uitsluitingsclausule worden verbonden aan een uiterste wilsbeschikking of aan een gift. De regels omtrent de uitleg van deze uitsluitingsclausule zullen hier worden besproken.

Wat geschiedt er in gevallen van testamentaire beschikkingen?

Wanneer het gaat om een testamentaire beschikking (artikel 4:46 BW), welke een eenzijdige rechtshandeling inhoudt, mag er slechts in hele beperkte mate rekening gehouden worden met daden of verklaringen die buiten de tekst van de uiterste wilsbeschikking vallen. Zo oordeelde de HR in het geval van HR 17 november 2000 dat 'daden of verklaringen van de erflater buiten de uiterste wil mogen slechts dan voor de uitleg van een uiterste wilsbeschikking worden gebruikt indien deze zonder die verklaringen geen duidelijke zin heeft'.

Wat geschiedt er in gevallen van giften?

Indien het gaat om een 'gift' zoals omschreven in artikel 7:186 BW, dan wordt zowel de schenking in de zin van artikel 7:175 BW begrepen als de gift die geen schenking is (het gaat hier bijvoorbeeld om een koop tegen een te lage prijs waarbij een bevoordeling is beoogd ter hoogte van het verschild van de koopprijs en de prijs van het goed in het economisch verkeer). Hoe dient een uitsluitingsclausule bij een gift te worden uitgelegd? Een voorbeeld hiervan vormt de uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden. Hier ging het om een huwelijk tussen twee partijen die gehuwd waren van 1981 tot 1998 in wettelijke gemeenschap van goederen. In 1995 verkocht en leverde de moeder van de man haar woning aan haar kinderen. Deze kinderen waren de man en zij broer. In geschil s hier of het aandeel van de man in de woning deel uitmaakt van de huwelijksgemeenschap waarin partijen gehuwd zijn geweest en of de vrouw van de man daarom aanspraak kan maken op een kwart van de verkoopopbrengst van de woning. De man stelt dat zijn moeder bij de schenking duidelijk heeft gemaakt dat het geschonken bedrag niet in de huwelijksgemeenschap mag vallen. Het Hof overweegt dat nu de vrouw niet is betrokken bij de totstandkoming van de notariële akte en op de inhoud en formulering geen invloed had, terwijl de bedoeling van de partijen voor haar niet kenbaar was, de uitleg van de uitsluitingsclausule naar objectieve maatstaven dient te geschieden. De bedoeling moet dus kenbaar worden uit de bewoordingen van de akte, gelezen in hun context.

Hoe worden contractuele bepalingen uitgelegd?

Het gaat er bij de uitleg van contractuele bepaling steeds om in welke relatie de uitleg plaatsvindt. Indien het gaat om een uitleg tussen partijen dan is het gebruikelijk de Haviltex-formule toe te passen. Hierbij is de norm dat de vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding tussen partijen is geregeld, niet kan worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van bepalingen van het contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Echter in casu gaat het om de uitleg in relatie tot een derde, namelijk de echtgenote van een van de contractspartijen. Hierbij is het zo dat de argumenten voor een uitleg van een geschrift naar objectieve maatstaven belangrijker is wanneer de overeenkomst naar haar aard meer is bestemd de rechtspositie te beïnvloeden van derden die de bedoeling van de contracterende partijen uit die overeenkomst en eventueel daarbij behorende toelichting niet kunnen kennen en het voor de opstellers aantal van die derden groter is. Indien een derde dus niet betrokken is bij de totstandkoming van een contract dan kan de Haviltex-formule niet worden toegepast. De derde kan immers geen relevante wil of bedoeling bij het contract hebben gehad. Bij uitleg richting derde echter kan de Haviltex-formule wel enigszins van belang zijn. Bij een cao-norm is dit niet het geval omdat deze jegens een groot aantal derden geldt, hoewel de derde dus wel uitleg van de norm verlangen. Bij een contract waar een klein aantal derden te maken hebben en uitleg richting de derde van belang is, kan een afgezwakte vorm van de Haviltex uitleg toepassing vinden.