Tien jaar geleden trad het nieuwe Boek 4 van het BW in werking. De rol van de legitieme portie stelde na inwerkingtreding weinig meer voor bij aanwezigheid van een echtgenoot, geregistreerd partner of levensgezel.

Het meest traditionele argument voor het bestaan van de legitieme portie is de romeinse variant: het is de zedelijke plicht van ouders om (een gedeelte van) hun vermogen na te laten aan hun bloedverwanten. Echter in 1997 was de minister van Justitie van mening dat voor de afschaffing van de legitieme portie weinig steun bestond in de maatschappij.

Welke veranderingen zijn zichtbaar?

Hoe is dat tegenwoordig? Los van de mening van het volk zijn er wel een aantal objectieve veranderingen te zien:

1. Gezinssamenstellingen zijn steeds meer divers ;

2. De maatschappij individualiseert;

3. De maatschappij bevordert de mantelzorg: kinderen dienen voor hun ouders te zorgen;

4. In de ons omringende landen is de legitieme portie nog altijd volop in werking. De auteur meent dat de legitieme portie wat aan het wankelen is in deze tijd. Echter indien het afschaffen van de legitieme portie toch nog te rigoureus is, zal volgens de auteur een vereenvoudiging van de regeling wellicht een optie inhouden. De huidige legitieme regeling is immers erg complex.

Welke regelingen gelden er omtrent de legitieme portie?

Makingen en giften die de legitimaris van erflater heeft 'verkregen', dienen op zijn legitieme portie in mindering te worden gebracht. In praktijk is deze regeling ingewikkeld. Dit komt door de verschillende varianten die zijn in de wet zijn neergelegd waar weer uitzonderingen op gelden. Bovendien is het de vraag of de ingewikkelde regeling van de toerekening niet moet worden aangepast of misschien geheel moet komen te vervallen. Indien het komt te vervallen dan zou de legitieme portie weliswaar niet meer voldoen aan het beginsel van een verkrijging 'vrij en onbezwaard'. De regeling zou echter wel eenvoudiger worden.

In beginsel geldt dat de giften die voor berekening van de legitieme portie in aanmerking genomen worden binnen vijf jaar voor het overlijden moet zijn gerealiseerd. Hier ligt echter ook weer het probleem van de uitzonder op de regel. Artikel 4:67 BW bepaalt dat er vier uitzondering op deze regel zijn. Dit zijn 1. Giften die kennelijk gedaan en aanvaard zijn met het vooruitzicht dat daardoor legitimarissen worden benadeeld ( art. 4:67 sub a BW). 2. Oneigenlijke giften ( art. 4:67 sub b BW) 3. Giften van een voordeel, bestemd om pas na zijn overlijden ten volle te worden genoten ( art. 4:67 sub c BW) en 4. Giften door de erflater aan een afstammeling, mits deze of een afstammeling van hem legitimaris van de erflater is (art. 4:76 sub d BW). De auteur meent dat uitzondering 4 makkelijk tot misbruik kan leiden nu de afstammeling die zijn erfdeel of legaat verwerpt, niet onder deze uitzondering valt.

Wat is de mening van de auteur?

De uitzonderingen zijn volgens de auteur dus onpraktisch en ingewikkeld. Ten gevolge van de recessie kan de manier van het berekenen van de legitieme portie ook erg onredelijk uitpakken. Artikel 4:6 BW bepaalt immers dat de waarde van de nalatenschap moet worden bepaald zoals die was op het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater. In de tijden dat vermogensbestanddelen in waarde achteruitgaan, kan de legitimaris er relatief beter vanaf komen dan de erfgenaam. Zeker als de erfgenaam hoge afwikkelingskosten en hypotheekrente moet betalen. De auteur pleit daarom voor een wettelijke regeling die bepaalt dat:

1. De legitimaris ook meedeelt in alle kosten van de afwikkeling van de nalatenschap;

2. De legitimaris een vordering krijgt op het te verdelen saldo van de nalatenschap.