De positieve interpretatie van het opportuniteitsbeginsel

De afgelopen decennia zijn voor de strafrechtspraak stormachtig verlopen. De wetten zijn grotendeels onveranderd gebleven, maar in de jurisprudentie zijn bepaalde leerstukken sterk aangepast.

In de voorganger van ons wetboek, het Wetboek van Strafvordering van 1838, waren het opportuniteitsbeginsel en het legaliteitsbeginsel nog niet opgenomen. Volgens het legaliteitsbeginsel moet in principe elk bewijsbaar strafbaar feit worden vervolgd, en volgens het opportuniteitsbeginsel kan juist van vervolging worden afgezien vanwege het algemene belang. Omdat de wetgever niet duidelijk was over deze beginselen, kwam er veel discussie. De praktijk leek uit te gaan van het opportuniteitsbeginsel.

Toen het opportuniteitsbeginsel eindelijk werd opgenomen in art. 167 en 242 van het Wetboek van Strafvordering, was hij alsnog voor twee soorten uitleg vatbaar. Enerzijds kan het worden opgevat alsof het Openbaar Ministerie in beginsel alle haalvare strafzaken moet vervolgen en daar slechts in uitzonderlijke gevallen van af kan zien. Maar anderszijds kan het ook worden opgevat alsof het algemeen belang het belangrijkst is, en dat vanuit daar moet worden gekozen voor vervolging of niet. De eerste opvatting, dus 'vervolgen, tenzij', is de negatieve interpretatie van het oppurtuniteitsbeginsel. De tweede, 'niet-vervolgen, tenzij', de positieve. Uit de wetshistorie volgen voor beide interpretaties argumenten, maar ze zijn sterker voor de negatieve interpretatie. 

Toch verschoof vanaf de jaren zeventig de koers langzaam van een negatieve naar een positieve interpretatie. Een positieve interpretatie biedt namelijk meer mogelijkheden tot het maken van keuzes en het leggen van accenten. De inzet van strafrecht kan met de positieve interpretatie afhankelijk worden van de maatschappelijke behoefte, wat zorgt voor meer flexibiliteit in de politiek. 

Inmiddels staat de positieve interpretatie van het opportuniteitsbeginsel onder druk, nationaal en internationaal. De Nederlandse samenleving wordt minder tolerant. Er is vraag naar straffen, niet naar gedogen. En internationaal komt er veel druk uit Europa. De EU dwingt de lidstaten steeds meer om tegen criminaliteit op te treden en Europese bepalingen zien meer toe op het legaliteitsbeginsel dan op het opportuniteitsbeginsel. Het gevaar als Nederland bezwijkt onder deze druk, is dat het Openbaar Ministerie meer aanklager wordt en minder magistraat, en dat is onwenselijk.