Jeugdrecht - Universiteit Utrecht

Hoorcollege 1 deel 2 Jeugdrecht 

Jeugdbescherming: kinderen in de leeftijd van 0-18 jaar beschermen tegen schadelijke invloeden. 

Jeugdhulp: alle zorg voor minderjarigen, dus ook vrijwillige hulpverlening en jeugdbescherming. Jeugdbescherming is meest vergaande vorm om in te kunnen grijpen in het gezinsleven. 

Geschiedenis jeugdbescherming 

• Rond 1900: kinderwetten geïntroduceerd > strafrechtelijk ingrijpen bij kinderen (Strafrechtelijke Kinderwet) en systeem van kinderbescherming (Burgerlijke Kinderwet). Aan deze kinderwetten zijn betrekkelijk weinig wijzigingen doorgevoerd. 

• 1901: de Burgerlijke Kinderwet 

• 1921: introductie van de ondertoezichtstelling en de kinderrechter 

• Centrale maatregel in ons maatregelenpakket.  

• Tegelijkertijd d.m.v. dezelfde wet is het ambt van kinderrechter ontstaan.  

• 1956: uithuisplaatsing krijgt een zelfstandige plek in de wet 

• Tot 1956 werden kinderen ook wel uit huis geplaatst, maar vanaf 1956 kwamen er wettelijke vereisten en meer rechtswaarborgen voor betrokkenen tegen een uithuisplaatsing. 

• 2015: omvangrijke aanpassing van het maatregelenpakket 

• Sinds 1901 de eerste keer dat het maatregelenpakket echt ingrijpend is gewijzigd. 

1901: de Burgerlijke Kinderwet 

• Mensen hadden geen ongelimiteerde macht meer om te doen en laten wat ze willen als het gaat om verzorging en opvoeding van kinderen. Bepaalde schadelijke elementen die voorkwamen in gezinnen, werden niet meer gezien als de verantwoordelijkheid van het gezin. De overheid heeft een rol in die situaties waarin het kind ernstige schade dreigt op te lopen. Einde aan absolute vaderlijke macht (tweeledig): 

• Niet alleen vader, maar nu ook moeder bevoegd om beslissingen te maken. 

• Mogelijkheid om macht van ouders in te perken. Dit ging vrij rigoureus. 

• Twee kinderbeschermingsmaatregelen die leiden tot beëindiging van het gezag: 

• Ontheffing uit het gezag: ouder is ongeschikt of onmachtig om taak als opvoeder en verantwoordelijk voor opvoeding en verzorging van de minderjarige te dragen. Ouders kunnen dus wel hun best doen, maar ze zijn niet in staat een goed opvoedingsklimaat te bieden. Hierin ligt niet direct een verwijt besloten aan de ouders (verschil met ontzetting). 

• Ontzetting uit het gezag: grove verwaarlozing of slecht levensgedrag (plegen van ernstige strafbare feiten). Hierin ligt wel een verwijt besloten. Wel/niet opzettelijk gezorgd dat het kind schade oploopt. De ouder die ontzet was, verloor ook het actief kiesrecht (je hebt als persoon gefaald en je verantwoordelijkheden als ouder en volwassene onvoldoende waargemaakt). 

• Geen ouders over met gezag > voogdij of hulpverleningsinstelling 

1921: introductie van de ondertoezichtstelling en de kinderrechter 

• Rigide, alles-of-niets systeem 

• Niets tussen ontheffing of ontzetting uit het gezag. Grote gevolgen voor gezinnen: kinderen werden weggehaald en kwamen in beginsel niet meer terug.  

• Kinderen werden weggehaald bij ouders (definitief) 

• Behoefte aan een minder ingrijpende maatregel gericht op preventief, opbouwend werk in het gezin. Niet gelijk alle banden verbreken tussen ouder en kind. Toezicht door iemand die de bevoegdheid heeft om belangrijke beslissingen te nemen t.a.v. het kind (beslissingen moeten gehoorzaamd worden door ouders). 

• Dit wordt de ondertoezichtstelling 

• Nu dus 3 maatregelen: ontheffing, ontzetting en ondertoezichtstelling. 

• Ondertoezichtstelling is gezagsbeperkend (maar wat betekent dat in de praktijk?): ouders moeten luisteren naar gezinsvoogd, maar ouders hebben op papier nog wel gezag). Gezag kan door dwingende aanwijzingen in de praktijk worden beperkt (bijv. Kind naar bepaald soort school, ouders of kind moeten een bepaalde behandeling ondergaan). 

• De wettelijke vereisten zijn zeer ruim: ‘bedreiging met de zedelijke of lichamelijke ondergang’ 

• Deze wettelijke definitie is nog steeds hetzelfde. Er is sprake van open normen, binnen die open norm moeten professionals zelf de afweging maken of de maatregel wel/niet noodzakelijk is. 

• De ondertoezichtstelling groeit uit tot de kern van het maatregelenpakket 

• En wordt veel vaker toegepast dan beoogd (onder andere in combinatie met een uithuisplaatsing). 

• Doel was terughoudende toepassing. In veel gevallen werd de maatregel gewoon opgelegd. 

• Introductie van het ambt kinderrechter 

• Zowel voor jeugdbeschermingszaken als jeugdstrafzaken 

• De kinderrechter is veelal een ‘actieve’ rechter: 

• Weinig terughoudendheid bij het opleggen van de maatregelen (vaak een ondertoezichtstelling). 

• Ten aanzien van de uitvoering van de maatregelen: kinderrechter bleef eindverantwoordelijk voor de manier waarop de hulpverlening tijdens de ondertoezichtstelling werd uitgevoerd. Rechter had regelmatig contact met het gezin (beetje als functie zoals die nu door gezinsvoogden wordt uitgeoefend). 

1956: uithuisplaatsing in de wet 

• Ondertoezichtstelling is gericht op versterken gezinsband, verbeteren van de thuissituatie. Dit lijkt te conflicteren met een uithuisplaatsing. 

• Na zijn introductie wordt de ondertoezichtstelling veelvuldig gecombineerd met een uithuisplaatsing. Gezinsvoogden konden zelfstandig de beslissing maken om kinderen weg te halen uit het gezin. Voor die gezinnen waren er maar weinig rechtsborgen tegen deze vorm van ingrijpen in het gezinsleven. 

• Dit veranderde in 1956: wettelijke vereisten voor uithuisplaatsing, onder bevoegdheid van een jurist (kinderrechter). 

• Een eigen wettelijke grond maakt de kinderrechter verantwoordelijk: ‘indien noodzakelijk in het belang van de opvoeding en verzorging’. 

• Hele ruim geformuleerde grond: wanneer is die noodzakelijkheid voldoende gebleken? 

• Op het gebied van wettelijke vereisten is niets veranderd. Vandaag zijn die vereisten nog steeds hetzelfde. 

2015: Wet herziening kinderbeschermingsmaatregelen 

• Voor het eerst sinds de Burgerlijke Kinderwet gaat het maatregelenpakket op de schop. 

• Aanpassing van de wettelijke vereisten voor de ondertoezichtstelling. Wettelijke gronden zien er heel anders uit dan voor 2015.  

• De ontheffing en ontzetting worden geschrapt en samengevoegd tot een gezagsbeëindigende maatregel > ‘maatregel van gezagsbeëindiging’  

• Een meer ‘kindgerichte’ formulering van de wet. Kijken naar het ontwikkelingsperspectief van het kind. Welke maatregel is dan gerechtvaardigd? 

Grondslagen van jeugdbescherming 

• Schadebeginsel als uitgangspunt 

• Er moet een reëel risico, ernstige schade zijn als er niet wordt ingegrepen. Schade moet je kunnen concretiseren.  

• Overheid als parents patriae (staat als opvoeder): ‘niet als gids voor goed ouderschap, maar achtervang in noodgevallen’. De overheid heeft pas een rol als het aantoonbaar slecht gaat met het kind. De overheid heeft als taak om de ondergrens te bepalen: wanneer is het van belang een maatregel te treffen? Terughoudendheid is het uitgangspunt. 

• Perfectionisme: de neiging om in de besluitvorming niet te kijken naar de ondergrens, maar toe te werken naar een bovengrens (kunnen we het zo goed mogelijk maken voor een kind? > is dus niet de opzet). 

• Preventionisme: doorschietende preventie. Neiging van professionals om het zekere voor het onzekere te nemen en daarbij bepaalde risico’s willen uitsluiten. Door zo snel in te willen grijpen, komt het schadebeginsel onder druk te gaan. Je verliest uit het oog dat het gaat om concrete schade. 

• Beschermingsgedachte als uitgangspunt 

• Preambule IVRK: het kind heeft op grond van zijn lichamelijke en geestelijke onrijpheid bijzondere bescherming en zorg nodig, met inbegrip van geëigende wettelijke bescherming, zowel vóór als na zijn geboorte. 

• Positieve verplichting voor de overheid om actief te handelen ter bescherming van de belangen van de minderjarige. 

• Ook ongeboren kinderen hebben recht op een zekere mate van bescherming (maar de vraag in welke gevallen en hoe is zeer complex). Er is nog geen onderscheid te maken tussen kind en ouder. Beperkte mogelijkheid om moeder bij te sturen.  

• Belang van het kind 

• Als het belang van het kind in de praktijk niet voldoende wordt geconcretiseerd, heeft het niet zoveel waarde. 

• 3 IVRK 

•  

• 3 IVRK: belangen van kind spelen grote rol. 

• Krijgt invulling door middel van overige rechten in het IVRK (holistische benadering): andere artikelen zijn erop gericht om ook het belang van het kind te vervullen. 

• Microniveau: in iedere zaak afzonderlijk moet afhankelijk van de specifieke positie van het kind en de omstandigheden van het geval worden geconcretiseerd > wat is er aan de hand? Welke belangen van het kind spelen in dit geval? 

• Kinderbescherming: 

• Concretisering bedreiging en doelstelling 

• Anders is niet duidelijk wat er precies aan de hand is en hoe er gewerkt moet worden. 

• Inschatting effect op het kind (micro en macroniveau). 

• Micro: weeg je als professional wel mee hoe ingrijpend het is voor een kind om bijvoorbeeld van ouders gescheiden te worden? 

• Macro: op het moment dat nieuwe wet/beleid wordt gemaakt, moet je overwegen of daar de groep kinderen als geheel mee gediend is. 

Kinderbeschermingsautoriteiten bevinden zich in een moeilijke positie: 

• Positieve verplichting om het kind te beschermen tegen geweld en schadelijke invloeden 

• Maar ‘te snel’ ingrijpen maakt inbreuk op de rechten van kind en ouders en is potentieel schadelijk voor het kind (vals positieven). 

• Negatieve verplichting om de rechten van het kind en ouders te respecteren en in beginsel zich niet met de opvoeding te bemoeien. 

• Maar ‘te laat’ ingrijpen heeft mogelijk grote gevolgen voor de ontwikkeling of welzijn van het kind (vals negatieven).