Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

A Standpunten en verschillende meningen

Meningsverschillen

Mensen hebben nogal eens meningsverschillen. Er is sprake van een meningsverschil als er een standpunt is dat niet gedeeld wordt door verschillende mensen. Ook is er sprake van een meningsverschil wanneer een partij twijfelt aan het standpunt van de andere partij. Er komt vaak een discussie tot overeenstemming is bereikt tussen de partijen. Voor een discussie zijn altijd minimaal twee partijen nodig. In een discussie verkondigt een partij eens standpunt, waarbij de andere partij dit standpunt in twijfel trekt, of verwerpt. Wanneer iemand expliciet zijn mening verkondigt doet hij dit door kritiek op het standpunt duidelijk onder woorden te brengen. Soms wordt een mening impliciet gegeven. Dit is het geval wanneer slechts een partij aan het woord komt, in bijvoorbeeld een brief.

Standpunten

De kwestie waarover een discussie gaat is de inzet van het verschil van mening. Deze kwestie wordt worden weergegeven als propositie. Tegenover de propositie kun je positief, negatief of neutraal staan. Wanneer iemand positief tegenover de propositie staat dan rechtvaardigt hij deze. De spreker heeft een verdedigingsplicht binnen de discussie. Wanneer iemand negatief tegenover de propositie staat dan moet hij deze ontkrachten. De spreker heft dan een ontkrachtplicht. Wanneer iemand neutraal tegenover de propositie staat, dan neemt deze persoon geen standpunt in. Deze persoon heeft dan ook geen verplichting tot argumenteren. Proposities waarover standpunten kunnen worden ingenomen variëren wat betreft onderwerp, kracht en reikwijdte. De kracht is de mate van zekerheid die de spreker gebruikt. De spreker kan heel zeker zijn, maar ook iets voorzichtig veronderstellen. Met reikwijdte wordt bedoeld dat een propositie over specifieke dingen kan gaan, maar ook over algemenere dingen. Een standpunt kan betrekking hebben op meer dan 1 propositie wanneer de onderwerpen dicht bij elkaar liggen. Dit kan worden gedaan door een verbinding te maken met woorden als “en”, “of.” en “maar”. Standpunten kunnen positief of negatief geformuleerd worden. Bij een positieve formulering is het standpunt vaan moeilijk te onderscheiden van de propositie. Bij een negatieve formulering is het niet altijd duidelijk waar de grens ligt tussen een negatief standpunt en twijfel.

Meningen

Er zijn verschillende typen meningen. Er zijn twee dimensies: over hoeveel proposities verschilt men van mening, en hoeveel standpunten worden er in genomen? Wanneer men van mening verschilt over één propositie, dan spreek je van een enkelvoudig meningsverschil. Wanneer men over meer dan één propositie van mening verschilt, dan is sprake van een meervoudig meningsverschil. Wanneer men slechts 1 standpunt inneemt of twijfelt is sprake van een niet-gemengd standpunt. Van een gemengde discussie is sprake wanneer tegengestelde standpunten worden ingenomen ten opzichte van dezelfde propositie. Ter verduidelijking hiervan het onderstaande voorbeeld:

In discussies wordt niet altijd even duidelijk verwezen naar standpunten. Voorbeelden van duidelijke en minder duidelijke verwijzingen zijn:

Duidelijk: mijn standpunt is, ik vind, mijns inziens, wij zijn van mening dat dus, …etc

Minder duidelijk: kortom, het zit zo, het is onzin dat, zoals ik het zie…etc

Onduidelijk: men zou moeten, het feit dat, je mag, alles overwegend…etc

Twijfel uitdrukken gaat vaak impliciet. Enkele voorbeelden van twijfel zijn: ik weet niet of, het zou zo kunnen zijn dat, ik moet er nog eens over nadenken of ik vind dat…etc

B Argumenteren en discussiëren

Discussies

Een discussie kan op meerder manieren eindigen. Een discussie kan worden opgelost of beslecht. Wanneer in een discussie wordt opgelost, herziet één partij zijn mening. Deze geeft toe en verandert van positie ten opzichte van de propositie. Wanneer wordt beslecht wordt het discussiepunt op de een of andere manier uit de wereld geholpen. Dit kan op een beschaafde manier, door bijvoorbeeld een derde partij erbij te halen. Ook kan het op een onbeschaafde manier, door bijvoorbeeld te gaan slaan. Voor het oplossen van het verschil in mening is een argumentatieve discussie nodig: door middel van argumentatie vaststellen in hoeverre een standpunt verdedigbaar is. Er komt een oplossing als beide partijen door rationele afwegingen tot dezelfde mening komen. Een informatieve discussie is gericht op het op de hoogte stellen van zaken tussen partijen. Vaak lopen informatieve en argumentatieve discussies door elkaar heen. In een discussie is de protagonist de persoon die het standpunt verdedigt. De antagonist valt aan.

Het ideaalmodel van een discussie

In een discussie zijn 4 fasen. De eerste fase is de confrontatiefase. Daarin wordt geconstateerd dat er een verschil is van mening, en wat dit verschil is. De tweede fase is de openingsfase, waarin wordt besloten dat de partijen het meningsverschil willen oplossen. Tevens maken ze afspraken over hoe de discussie zal gaan verlopen en wat de rolverdeling zal zijn. In de derde fase, de argumentatiefase, houdt de protagonist zijn betoog om zijn standpunt te verdedigen. De antagonist geeft hier kritiek op. De laatste fase is de afsluitingsfase. De partijen stellen hier vast in hoeverre het verschil van mening is opgelost, en in het voordeel van wie. Dit model is het ideaalmodel. In de praktijk is de opening meestal kort, en de afsluiting expliciet. Aan dit ideaalmodel wordt lang niet altijd gehouden.

Het betoog

De argumentatiefase wordt vaak gezien als de “eigenlijke” discussie. Het betoog in deze fase bestaat uit het geheel van alle argumentaties die ter verdediging van het standpunt worden aangedragen. Bij niet gemende verschillen van mening wordt één betoog gehouden. De antagonist twijfelt, maar neemt zelf geen standpunt in. Bij een gemend verschil van mening nemen de beide partijen een standpunt in.

C De presentatie van argumentatie

Indicatie van standpunt en argumentatie

In een discussie wordt de propositie (stelling waar de discussie over gaat) gerechtvaardigd of ontkracht door de spreker/schrijver. Alle uitspraken die de argumentatie vormen, hebben altijd een bepaald verband met het standpunt. Het standpunt is bijna nooit een uitspraak die bij voorbaat al vast staat. Het is niet altijd even makkelijk om het standpunt direct te vinden. Voorbeelden van indicatoren voor standpunten zijn: “volgens ons”, “ik vind”, maar ook “ik hoop je te overtuigen van”. Bij de indicatie van argumentatie ligt het iets anders. Hier wordt van te voren of achteraf soms aangegeven dat het ging om argumentatie. Voorbeelden van indicatoren voor argumentatie zijn: “daarom”, “aangezien”, “dus”, “vandaar”. Indicatoren van argumentatie worden ook vaak gebruikt om een standpunt aan te geven. Er zijn twee vormen van het presenteren van standpunt en argumentatie:

Terugwijzende presentatie: standpunt, voegwoord, argumentatie.

Vooruitwijzende presentatie: argumentatie, voegwoord, standpunt.

Indicatieproblemen

Een indicator van argumentatie ontbreekt vaak of is onduidelijk. Normaal gesproken worden standpunten en argumentaties impliciet, door de context waarin ze worden gebracht. Problemen met interpretatie ontstaan in een onbepaalde context, waarin verheldering niet aanwezig is. De situatie of de culturele context waarin dingen worden gezegd of gedaan kunnen ook veel verklaren. Specifieke achtergrondkennis is dan vaak ook handig.

Interpretatie

Bij de interpretatie van een betoog moet goed worden opgelet. Vooral bij zinnen met “omdat”. Er zijn zinnen die een argumentatie of standpunt aanduiden, terwijl het eigenlijk een verklaring, uitleg of toelichting is op iets. Bij twijfel is het beste om de uitspraak op te vatten als een argumentatie. Dit heet de maximaal argumentatieve interpretatie.

D Verzwegen argumenten en standpunten

Verzwegen elementen in een betoog

Het komt vaak voor dat in een betoog onderdelen worden weggelaten. Impliciet aanwezig zijn verzwegen standpunten en argumenten. Dingen die vanzelfsprekend lijken worden vaak verzwegen. Verzwegen argumenten en standpunten behoren tot indirect taalgebruik: via een omweg zeggen wat je bedoelt. Verzwegen elementen kunnen leiden tot onduidelijkheden. Om dit te voorkomen moet iedereen zich houden aan het communicatiebeginsel. Hierbij moeten de deelnemers tijdens communicatie hun bijdrage zo goed mogelijk afstemmen op het doel. Men moet duidelijk, eerlijk, efficiënt en ter zake zijn. Deze regels zijn altijd geldend wanneer taalhandelingen worden uitgevoerd. Voor elke soort taalhandeling zijn preciezere regels met betrekking tot het communicatiebeginsel. Dat gebeurt door specifieke correctheidsvoorwaarden. Hierin staat geformuleerd waaraan de uitvoering van de betreffende taalhandeling moet voldoen. Er is een onderscheid tussen voorbereidende voorwaarden en oprechtheidvoorwaarden. De voorbereidende voorwaarden geven aan waar de spreker of schrijver van moet uitgaan om zich te houden aan efficiëntie. Hij moet een zinvolle, niet overbodige overtuigingspoging doen. Hij moet het verdedigende standpunt niet bij voorbaat aanvaarden. Uitspraken die in de argumentatie gedaan zijn aanvaarden en de argumentatie als aanvaardbare ontkrachting of rechtvaardiging beschouwen als propositie waarop het standpunt betrekking heeft. De oprechtheidvoorwaarden: eerlijk zijn, zonder misleiding een overtuigingspoging doen. Daarnaast ook het aanvaardbaar beschouwen van het eigen standpunt en de eigen uitspraken van argumentatie. Tenslotte moet de argumentatie voor of tegen de propositie aanvaardbaar ontkrachten/rechtvaardigen .

Overtreden van het communicatiebeginsel

Problemen ontstaan als men het communicatiebeginsel overtreedt. Het is in de praktijk lastig om evidente overtredingen aan te wijzen, zonder een poging te doen deze overtreding te rechtvaardigen. Bij het indirect meedelen van iets overtreedt men de regel van duidelijkheid.

Met iets indirect zeggen heeft iemand altijd een bedoeling.

Het expliciteren van verzwegen elementen

In een betoog geeft een spreker niet altijd even duidelijk aan wat zijn standpunt is. Via argumenten of indirecte taalhandelingen is dit echter wel te achterhalen door luisteraars. Hierbij gebruikt men logica als hulpmiddel. Men moet dan eerst vaststellen wat een logische conclusie is/zou zijn, en dan het standpunt kiezen dat in de buurt ligt bij wat bekend is voor de luisteraar. In een betoog worden ook wel eens argumenten verzwegen. Aan de hand van logica en het communicatiebeginsel zijn deze argumenten ook te achterhalen. Argumenten worden vaak niet expliciet verwoord, maar wel indirect aangeduid. Argumentaties waarin een argument wordt verzwegen zijn vaak ongeldig. Bij verzwegen elementen in een betoog moet uitgegaan worden van een onbepaalde context.

E De argumentatiestructuur van het betoog

Argumentatiestructuren

Er zijn vier soorten argumentatiestructuren: enkelvoudig, meervoudig, nevenschikkend samengesteld en ondergeschikt samengesteld. De laatste drie zijn complexe argumentaties. Dat wil zeggen dat ze meervoudig en nevenschikkend zijn. Enkelvoudige argumentatie is volledig expliciet en bestaat uit twee uitspraken. In de praktijk blijkt vaak 1 uitspraak expliciet en 1 impliciet te zijn. Een voorbeeld: “Kees zeurt, want kees is een man. (verzwegen: alle mannen zeuren)”. Meervoudige argumentatie is complex. Een standpunt heeft meerdere onafhankelijke argumenten. Er zijn meerdere alternatieve verdedigingen voor een zelfde standpunt. Voorbeeld: “Marieke zegt dat ze mijn moeder vorige week in de dierentuin heeft gezien. Den Haag heeft geen dierentuin. Mijn moeder was vorige week niet in Den Haag. Mijn moeder is vier jaar geleden overleden.”. Indicatoren voor meervoudige argumentatie zijn: overigens, trouwens, nog afgezien van, in 1^e plaats, niet te vergeten dat.

Een nevenschikkend samengestelde argumentatie is ook complex. Er is sprake van een samenhangend betoog van argumentaties die onderling samenhangen en voldoende zijn als verdediging van het standpunt. De argumenten zijn onderling afhankelijk. Voorbeeld: “We moesten uit eten, want we hadden niets meer in huis, en de winkels waren al dicht.”. Indicatoren voor nevenschikkende argumentatie zijn: daarbij komt dat, daarnaast, een reden om, sterker nog, zelfs, alsmede. Als laatste vorm is er onderschikkend samengestelde argumentatie. Deze is complex. Bij deze vorm geeft men steeds een argumentatie voor een argumentatie. Het is trapsgewijs. Het vorige argument wordt ondersteund met een nieuw argument tot het niet meer nodig lijkt. Je hebt standpunt en argument, dan substandpunt en subargument, dan subsubstandpunt en subsubargument en ga zo maar door. Een voorbeeld: Bvb. Ik kan je niet helpen, want ik heb geen tijd, omdat ik voor een tentamen moet leren, want..daardoor..omdat..(ga zo maar door). Indicatoren onderschikkend samengesteld: want, omdat, want, immers, want gezien het feit dat, immers omdat.

Complexiteit

Een argumentatie kan meer of minder complex zijn. Dit is afhankelijk van de onderlinge relaties van argumenten binnen een betoog en het aantal enkelvoudige argumentaties.

De argumentatiestructuur binnen een betoog is afhankelijk van het verschil in mening (enkelvoudig, meervoudig, gemengd of niet gemengd) en van reacties waar in het betoog wordt op gereageerd/geanticipeerd (door argumentatie op argumentatie ontstaat er onderschikkend samengestelde argumentatie). Bij meervoudige argumentatie is vaak een te grote hoeveelheid aan argumenten. Dit om te voorkomen dat de argumentatiepoging mislukt. Ook speelt hier de mate van aanvaardbaarheid een rol, omdat niet alle argumenten even relevant of aanvaardbaar zijn. Bij onderschikkend samengestelde argumentatie kan ook sprake zijn van hoe relevant de argumenten zijn. De spreker gebruikt deze vorm wanneer hij twijfelt aan de sterkte van zijn betoog en met extra argumenten overtuigender wil overkomen.

Analyse van argumentaties

Meervoudige en nevenschikkende argumentaties zijn soms moeilijk uit elkaar te halen. Bij meervoudige argumentatie zijn de argumenten echt los van elkaar, ze hebben niets met elkaar te maken. Bij nevenschikkend is één argument niet voldoende, maar alle argumenten samen moeten als voldoende kunnen gelden. Bij meervoudige argumentatie zijn er meerdere argumentatielijnen die apart van elkaar voldoende kunnen zijn. Bij nevenschikkend is dat niet het geval, wanneer er één argument wegvalt, valt de hele argumentatie uit elkaar. Wanneer het echt onduidelijk is welke vorm er gebruikt wordt, moet men uitgaan van de meervoudige argumentatie, deze is het meest algemeen. Dit heeft maximaal argumentatieve analyse.

F De deugdelijkheid van argumentatie

Het beoordelen van betogen

Aan een betoog kan van alles mis zijn: bijvoorbeeld tegenstrijdigheden, onjuistheden in argumenten en andere tekortkomingen. Gebreken moeten altijd worden opgespoord, om vast te stellen of een argument goed genoeg is verdedigd. Je moet argumentaties ontleden.

Er zijn twee mogelijke inconsistenties: logische inconsistentie en pragmatische inconsistentie. Logische consistentie houdt in dat argumenten met elkaar in strijd zijn, waardoor ze niet allemaal tegelijk waar kunnen zijn. Pragmatische inconsistentie wil zeggen dat logisch gesproken de argumenten niet met elkaar in strijd zijn, maar in de praktijk hebben ze strijdige consequenties.

Elk argument moet beoordeeld worden op in hoeverre hij het standpunt rechtvaardigt of ontkracht. Om deugdelijk te zijn moeten uitspraken aanvaardbaar zijn: feitelijke dingen, die je makkelijk kunt aanvaarden of nazoeken zijn makkelijk te aanvaarden. Morele oordelen of principes zijn lastiger. De deugdelijkheid van argumentaties is ook afhankelijk van hoe argumentaties toegepast worden in argumentatieschema’s. Ze worden namelijk op een specifieke manier met elkaar in verband gebracht. Zie de drie argumentatietypen in het kopje “argumentatietypen” hieronder. Als een redenering ongeldig is, is de argumentatie niet aanvaardbaar.

Modus ponens: Als P, dan Q… P… dus Q
Modus tollens: Als P, dan Q… niet Q, dus niet P.

Argumentatietypen

Argumentatie gebaseerd op kentekenrelatie.
Het standpunt wordt verdedigd door een bepaald kenmerk, symptoom of kenteken te noemen van dat/diegene wat in het standpunt wordt beweerd. Het ene houdt ongeveer het andere in.

Voor X geldt Y. Voor X geldt Z. Z is kenmerkend voor Y.
Te herkennen aan: kenmerken voor, karakteristiek, is eigen, typerend, zijn…etc.

Argumentatie gebaseerd op vergelijkingsrelatie.
Het standpunt wordt verdedigd door duidelijk te maken dat wat in standpunt gezegd wordt, overeenkomt met iets wat in argumentatie genoemd wordt. Het een komt ongeveer op het ander neer. Een analogie is een figuurlijke vergelijking.

Voor X geldt Y. Voor X geldt Z. Z is vergelijkbaar met X.
Te herkennen aan: vergelijkend, komt overeen met, correspondeert aan, is verwant aan, doet denken aan, hetzelfde, ook, evenmin, ook niet, net zo etc.

Argumentatie gebaseerd op causale relatie.
Het standpunt wordt verdedigd door een oorzakelijk verband (causale relatie) te leggen tussen het standpunt en het argument. Het een leidt tot het ander.

Voor X geldt Y. Want voor X geldt Z en Z lijdt tot Y.
Pragmatische argumentatie: is de omgekeerde variant van een causale relatie. Het is een subtype van argumentatie waarbij in het argument naar een gevolg wordt verwezen van wat er in het standpunt is genoemd. Bijvoorbeeld gunstige of negatieve effecten/consequenties van iets. Te herkennen aan: heeft tot gevolg dat, leidt tot, eindigt, wordt, dan, anders, daardoor etc.

G Drogredenen (1)

Discussieregels en drogredenen

Bij de oplossing van een meningsverschil kunnen discussianten dit bemoeilijken of verhinderen. Dit hoeft niet altijd met kwade bedoeling zijn. Door het gebruiken van drogredenen bemoeilijkt men de discussie al. Men overtreedt dan de discussieregels. Drogredenen zijn niet altijd even duidelijk of goed te herkennen.

Er zijn 10 regels voor argumentatieve discussies. Vijf worden besproken in dit hoofdstuk. Vijf worden besproken in het volgende hoofdstuk. Deze tien regels zijn voorwaarden voor het oplossen van meningsverschillen, maar geen garantie.

De vrijheidsregel
De discussianten mogen niet elkaar beletten om twijfel of standpunten naar voren te brengen in een discussie. Dit gebeurt in de confrontatiefase van de discussie. Beide partijen (protagonist en antagonist) kunnen zich hier schuldig aan maken.

Drogredenen die beperkingen stellen aan een standpunt of aan twijfel zijn:

• Een standpunt taboe verklaren.

• Een standpunt heilig verklaren.

• Aantasten in de vrijheid van handelen van de tegenpartij. Hieronder vallen de argumentum ad baculum, argumentum ad misericordiam en argumentum ad hominem:
  - Argumentum ad baculum: dreigen.
  -Argumentum ad misericordiam: een beroep doen op het medelijden van de tegenpartij of luisteraars.
  - Argumentum ad hominem: een persoonlijke aanval naar de tegenpartij. Dit kan direct (abusive) door iemand zwart te maken. Dit kan indirect (circumstantial) door iemands motieven zwart te maken. Of dit kan door “tu quoque”: tegenstrijdigheden tussen daad en woord van degene die iets zegt.

De verdedigingsplichtregel

Een discussiant is verplicht zijn standpunt te verdedigen. Dit gebeurt in de openingsfase van de discussie door de protagonist. Hiertoe behoren:

• Verschuiven van bewijslast: in een niet-gemende discussie moet de antagonist aantonen dat het standpunt van de protagonist onjuist is. In een gemende discussie moet alleen de tegenpartij moet zijn standpunt verdedigen.

• Ontduiken van bewijslast: een standpunt als vanzelfsprekend presenteren, het persoonlijk instaan voor de waarheid/juistheid van het standpunt en het standpunt immuniseren voor kritiek.
  In een discussie moet de verdediging beginnen met het standpunt dat het makkelijkst te verdedigen is (billijkheidbeginsel). Het presumptiebeginsel houdt in dat alle partijen moeten deelnemen, niet slechts één partij.

De standpuntsregel
 

In een discussie moet de aanval van de tegenpartij betrekking hebben op het standpunt dat door de verdedigende partij naar voren is gebracht. Onder de standpuntsregel valt de drogreden van de stroman, deze is opgedeeld in twee categorieën.

• Drogreden van de stroman: iemand een fictief standpunt in de schoenen schuiven. Onder dit gedeelte van deze drogreden vallen: het met nadruk je tegengestelde standpunt naar voren brengen, het maken van een fictieve tegenstander, of het verwijzen naar opvattingen van de groep waarbij iemand hoort.

• Drogreden van de stroman: het standpunt van iemand vertekenen. Hierbij worden standpunten uit hun context gehaald, zaken gesimplificeerd en zaken worden overdreven.

De relevantieregel

In een discussie mag je slechts je standpunt verdedigen door argumentatie naar voren te brengen die enkel betrekking heeft op je standpunt. Dit gebeurt door de protagonist in de argumentatiefase. Hiertoe behoren de volgende drogredeneringen:

• Ignoratio elenchi / irrelevante argumentatie: de argumentatie slaat niet op het standpunt dat ter discussie slaat.

• Non-argumentatie: het standpunt wordt niet door middel van argumentatie verdedigd maar door onder andere retorische vragen. Hieronder vallen de pathetische en de ethische drogredenen:

• De pathetische drogredenen: op het gevoel van het publiek spelen.

• Ethische drogredenen/argumentum ad verecundium: het schermen met de eigen kwaliteiten.

De verzwegen-argumentregel

In een discussie mag men zich niet zich aan de verantwoordelijkheden onttrekken die men heeft wat betreft de eigen verzwegen argumenten. Ook mag men niet de tegenpartij ten onrechte verzwegen argumenten toeschrijven. Dit gebeurt door beide in de argumentatie fase. De volgende drogredenen horen hierbij:

• Drogreden van het opblazen van wat verzwegen is: dit gebeurt door de antagonist. Hierbij wordt een argument ingevuld dat verder gaat dan waar de protagonist aan gehouden kan worden.

• Drogredenen van het loochenen van een verzwegen argument:dit gebeurt door de protagonist. Dit is het ontkennen dat je gebruik hebt gemaakt van een verzwegen argument.

H Drogredenen (2)

Afdoende verdediging

Er kan alleen sprake zijn van afdoende verdediging wanneer de argumenten van de tegenstander direct aanvaardbaar zijn, door het feit dat ze deel uit maken van gemeenschappelijke uitgangspunten, of als de argumenten op grond van redeneringen geldig zijn en duidelijk aanvaardbaar.

De uitgangspuntregel
 

Niemand mag ten onrechte iets als gemeenschappelijk uitgangspunt presenteren of ontkennen dat dit een gemeenschappelijk uitgangspunt is. Dit gebeurt in de argumentatiefase, door beide partijen.

• Ten onrechte ontkennen dat iets een gemeenschappelijk uitgangspunt is wordt door de antagonist gedaan.

• Iets ten onrechte als gemeenschappelijk uitgangspunt presenteren wordt door de protagonist gedaan vaak. Onder deze drogredenering horen de volgende punten: het misbruik maken van presupposities (iets waar je van uit gaat) bij een bewering, een meervoudige vraag stellen, of een cirkelredenering/petitio principii/begging the question (standpunt en argument komen op het zelfde neer, in alle drie de gevallen).
   

De argumentatieschemaregel

Een standpunt mag niet als voldoende verdedigd worden gezien als de verdediging niet plaats vindt, door middel van een geschikt argumentatieschema. Dit wordt door de protagonist gedaan in de argumentatiefase. Hiertoe behoren:

• Een ongeschikt argumentatieschema gebruiken. Hieronder vallen de argumentum ad populum: een kenteken relatie, populistische argumentatie (iedereen zegt dat..). en de argumentum ad consequentiam: causale relatie waarbij er wenselijke en onwenselijke gevolgen zijn, maar de nadruk ligt hier vaak op onwenselijke gevolgen.\

• Een argumentatieschema verkeerd toepassen. Hieronder vallen: het misbruik maken van een autoriteit (kentekenrelatie), de drogreden van de verkeerde analogie (vergelijkingsrelatie), het hellend vlak/slippery slope (causale relatie) waarbij iets van kwaad tot erger gaat.

Bij de post hoc ergo propter trek je een verkeerde conclusie/maak je een verkeerde causale relatie (Bvb: sinds ik hier werk gaat alles beter, kan geen toeval zijn). Tot slot de secundum quid, wat een overhaaste generalisatie (kenteken relatie) is.

De geldigheidsregel

Redeneringen die in argumentatie naar voren komen moeten geldig zijn, of één of meer van de verzwegen argumenten moeten door explicitering geldig gemaakt kunnen worden. Dit gebeurt door de protagonist in de argumentatiefase. Hieronder vallen:

• In een redenering noodzakelijke en voldoende voorwaarden door elkaar halen: het ontkennen van de antecedent of het bevestigen van de consequens. Ontkennen van de antecedent.

• In een redenering eigenschappen van delen en gehelen door elkaar halen: de divisiedrogreden (van algemeen naar bijzonder), de compositiedrogreden (van bijzonder naar algemeen).
   

De afsluitingsregel

Wanneer de verdediging van een standpunt mislukt, zal dit ertoe leiden dat de protagonist zijn standpunt intrekt. Wanneer er sprake is van een afdoende verdediging van het standpunt zal dit betekenen dat de antagonist zijn twijfel intrekt. Dit wordt door beiden gedaan in de afsluitingsfase.

• De protagonist handhaaft een standpunt dat niet afdoende verdedigd is, en concludeert dat zijn standpunt waar is, omdat het met succes verdedigd is.

• De antagonist handhaaft twijfel aan een standpunt dat afdoende is verdedigt. Argumentum ad ignoriam: concluderen dat een standpunt waar is, omdat het tegengestelde niet met succes is verdedigd.
   

De taalgebruiksregel

De discussianten moeten formuleringen gebruiken die duidelijk zijn en niet dubbelzinnig. Ze moeten formuleringen van de tegenpartij zo juist mogelijk interpreteren. Dit wordt door beiden gedaan in alle discussiefasen.

• Misbruik maken van onduidelijkheid (onduidelijkheiddrogreden). Op tekstueel niveau kan sprake zijn van structurele onduidelijkheden. Op zinsniveau kan onduidelijk zijn wat de communicatieve strekking is: de inhoud kan onbepaald zijn, onbekend of vaag.

• Misbruik maken van dubbelzinnigheid (ambiguïteit): hierbij is sprake van semantische ambiguïteit (dubbele woordbetekenis) en syntactische ambiguïteit, waarbij de grammaticabetekenis dubbel kan zijn.

I Schriftelijk argumenteren

Het betoog

De redelijkheid van een betoog staat voor op, anders kan het betoog niet tot een oplossing in het meningsverschil leiden. Een redelijk betoog is een poging om iemand op een eerlijke en duidelijke manier van gedachten te laten veranderen. Ook in schriftelijke betogen moet men zich houden aan de spelregels van communicatie: je moet terzake zijn, je moet zo helder mogelijk zijn, je moet alle informatie geven die nodig is en niet onnodig uitweiden naar dingen die niet met het betoog te maken hebben. Bij een goede schriftelijke weergave breng je zowel het standpunt, als de argumenten duidelijk onder woorden.

De kwaliteit van het betoog

Een analytisch overzicht is het resultaat van een analyse van een betoog dat al af is. Een analytisch overzicht is ook handig bij het (her)schrijven van een betoog. In het analytisch overzicht staat wat het verschil van mening is, en hoe de argumentatiestructuur eruit ziet.

Het betoog moet ook kloppen. Het analytisch overzicht helpt daarbij om dat te controleren. Je kan kijken of er bijvoorbeeld geen drogredenen in staan, en inconsequenties. Bij het herschrijven van een betoog ga je fouten, onduidelijkheden en dergelijke verbeteren.

J Mondeling argumenteren

Argumentatieve discussies

Mondelinge argumentatie komt veel vaker voor dan schriftelijke. Het verschil tussen een gewoon gesprek of argumentatie is soms lastig te vinden. Een argumentatieve discussie is er voor het oplossen van een meningsverschil. Informatie of meningvormende discussie is er om elkaar op de hoogte te stellen of informatie door te geven. Bij de voorbereiding op een discussie kijk je naar zowel de eigen punten, als naar de mogelijke punten van de tegenstander. Tijdens de discussie is het van belang dat taalgebruik zo duidelijk mogelijk is, alles moet zo goed mogelijk worden uitgelegd, zodat er ook geen interpretatiefouten kunnen komen. Soms is het handig om samen eerst een afspraak te maken wat de definities zijn van bepaalde woorden, om verwarring te voorkomen. Precisering is dus om onduidelijkheden te voorkomen. De discussie kan pas beginnen als duidelijk is dat er een verschil van mening is, wat de punten zijn en welke posities de deelnemers innemen. Om een discussie goed te laten verlopen moet je aansluiten bij wat er op dat moment aan de orde is, dus doen wat er gevraagd wordt van je. Je moet je niet met teveel zaken tegelijk bezig houden. Er moet duidelijk worden wat de functie is van bepaalde discussiebijdragen. Je moet niet onnodig dingen gaan herhalen. En je moet het op een duidelijke manier afsluiten.

Het betoog

Je moet je standpunt duidelijk maken: waar gaat het over en over wie gaat het? Een betoog heeft een inleiding (waarbij je ook je standpunt vermeld), achtergrondinformatie, argumentatie en een samenvatting. Je moet bij discussies niet te formeel zijn. En schrijftaal vermijden, wanneer je gaat voorlezen.