Inleiding

School absenteïsme heeft verschillende oorzaken. Ouderlijke en familie problemen, het onderwijs, de omgeving en persoonlijke of psychologische zaken spelen een rol bij school absenteïsme. Dit maakt dat het een ingewikkeld probleem is. School absenteïsme heeft nadelige gevolgen voor de leerling en is de hoofdvoorspeller van vroegtijdige schoolverlating. Vroegtijdige schoolverlating verhoogt de kans op gezondheidsproblemen en economische problemen in de volwassenheid. Met dit onderzoek wordt geprobeerd een beter beeld te krijgen van de manier waarop de risicofactoren gerelateerd zijn aan school absenteïsme.

Problematisch absenteïsme is nog niet goed gedefinieerd, maar vaak worden spijbelen en schoolweigering gezien als problematisch. Bij spijbelen gaat het om externaliserende problemen en bij schoolweigering om internaliserende problemen. In dit onderzoek wordt het absenteïsme als problematisch gezien wanneer:

• er in de laatste twee weken minstens een kwart van de lessen is gemist
• er voor minstens 2 weken veel moeilijkheden zijn ervaren om op school aanwezig te zijn, met significante interferentie van de dagelijkse routine van het kind of de familie
• een kind meer dan tien dagen afwezig is geweest in een periode van vijftien weken

Er wordt bij deze definitie niks gezegd over de oorzaak van het absenteïsme.

De risicofactoren

Het individu

Vaak wordt absenteïsme veroorzaakt door ziekte. Kinderen met problematisch school absenteïsme hebben vaker last van angststoornissen, affectieve stoornissen, gedragsstoornissen, middelenmisbruik, of een combinatie hiervan. Echter voldoen de meeste problematische gevallen van school absenteïsme niet aan een psychiatrische diagnose.

School

Scholen waar het absentiebeleid niet consistent wordt gehandhaafd zijn gerelateerd aan meer school absenteïsme. Met schoolklimaat en verbondenheid wordt bedoeld dat leerlingen zich geaccepteerd, gewaardeerd, gerespecteerd en veilig voelen op school. Bij scholen met een slechter schoolklimaat en lagere verbondenheid, komt school absenteïsme vaker voor. Daarnaast zijn geweld op school en pesten ook risico factoren. Ook is gebleken dat de grootte van de school, het educatie programma en de leraar-leerling relatie van invloed kunnen zijn op absenteïsme.

Familie

Binnen de familie hangen conflicten, scheidingen in families, ouderlijke psychiatrische ziekte, ouderlijk alcoholisme, slechte behandeling en slechte ouderlijke supervisie samen met school absenteïsme. De structuur en relaties van de familie, ouderlijke problemen, en de betrokkenheid van ouders bij schoolzaken zijn dus allemaal gerelateerd aan de mate van absenteïsme.

Leeftijdsgenoten en samenleving

Een gebrek aan of afwezigheid van buitenschoolse en competitieve activiteiten met leeftijdsgenoten zijn risicofactoren voor absenteïsme. Voor agressieve jeugd is het ook een risicofactor om zich bij een agressieve groep aan te sluiten. Ook de buurt waarin het kind opgroeit, speelt een rol. Zo kunnen geweld, slechte scholen en slechte behandeling in de buurt een negatief effect hebben.

Het onderzoek

De eerste hypothese in dit onderzoek is dat symptomen van internaliserende en externaliserende problemen en familie en school gerelateerde factoren een directe invloed hebben op absenteïsme. Verder is er de hypothese dat contextuele factoren een indirect effect hebben. Verwacht wordt dat de hoofdfactor externaliserende problemen zijn. Daarna worden internaliserende problemen als factor verwacht. Vervolgens wordt er geprobeerd een model te maken met de factoren die van invloed zijn op school absenteïsme.

Methode van het onderzoek

865 adolescenten van twee middelbare scholen hebben deelgenomen aan het onderzoek. De deelnemers hebben op school vragenlijsten ingevuld. De docenten hebben de afwezigheid van de leerlingen aangegeven. De vragenlijst om angst symptomen te meten was de Screen for Child Anxiety Related Emotional Disorders. Daarnaast is depressie gemeten met de Mood en Feeling Questionnaire. Met de IOWA Personality screen zijn de leerlingen getest op persoonlijkheidsproblemen. Externaliserende problemen zijn getest met de Strengt hand Difficulties Questionnaire. Ook is er gevraagd naar middelenmisbruik en factoren die met school te maken hebben. Demografische en gezondheidsgegevens zijn ook verzameld.

Resultaten van het onderzoek

Internaliserende en externaliserende problemen waren significant gerelateerd aan school absenteïsme. Het zelfde gold voor gezondheid gerelateerde factoren. Een onveilig gevoel en een disrespectvolle behandeling op school hadden bij school gerelateerde factoren een significante relatie met absenteïsme. Socio-demografisch factoren, zoals vriendschappen en beroepsstatus van de ouders, bleken allemaal een significante associatie te hebben met school absenteïsme met uitzondering van geslacht en opleidingsniveau van de vader.

Het model van school absenteïsme

In het model zijn verschillende onderdelen verdeeld over vier factoren. Factor een is educatie van de ouders, deze bevat het opleidingsniveau van de ouders. Een hoge score hierop houdt een laag opleidingsniveau in. Factor twee bevat familie, werk en gezondheid. De derde factor is persoonlijkheidskenmerken genoemd. Hieronder vallen ook interpersoonlijke problemen. De laatste factor bevatte de school omgeving. Absenteïsme werd naast externaliserende problemen ook significant voorspeld door de factoren familie werk en gezondheid en school omgeving. Daarnaast zijn er indirecte effecten op absenteïsme van persoonlijkheidskenmerken, school omgeving en familie werk en gezondheid. Deze factoren met indirecte effecten voorspellen exernaliserende problemen significant. Alleen ouders educatie heeft hier geen significant voorspellende waarde bij. Internaliserende problemen bleken geen significante voorspeller te zijn van school absenteïsme.

Discussie

De hypothese dat internaliserende problemen ook een groot effect hebben bleek niet te kloppen. Dit zou kunnen komen door de hoge correlatie tussen externaliserende en internaliserende problemen. Ook kunnen protectieve factoren een rol hebben gespeeld. In plaats van internaliserende problemen stond de factor familie werk en gezondheid op plaats twee van sterkte predictor na externaliserende problemen.

Conclusies uit het onderzoek

Uit dit onderzoek is gebleken dat alle gemeten risicofactoren ook daadwerkelijk risicofactoren zijn. Omdat er veel relevante risicofactoren zijn is het van belang dat er bij school absenteïsme naar het hele plaatje rondom een leerling wordt gekeken. Externaliserende problemen en de factor familie werk en gezondheid kwamen in dit onderzoek naar buiten als de beste voorspellers. Ook heeft dit onderzoek het belang van gezamenlijk testen van risicofactoren laten zien. Om het probleem van school absenteïsme op te kunnen lossen zal zowel naar risico als protectieve factoren gekeken moeten worden.