In dit artikel worden de grondwettelijke en verdragsrechtelijke artikelen van bescherming van het recht op privacy genoemd. Jurisprudentie omtrent dit onderwerp wordt besproken en geanalyseerd. Tenslotte wordt een overzicht gegeven met een kritische blik op de rechterlijke uitspraken.

In dit artikel worden de grondwettelijke en verdragsrechtelijke artikelen van bescherming van het recht op privacy genoemd. Jurisprudentie omtrent dit onderwerp wordt besproken en geanalyseerd. Tenslotte wordt een overzicht gegeven met een kritische blik op de rechterlijke uitspraken.

Inleiding

Het recht op privacy is ten eerst in het EVRM opgenomen, wel te verstaan artikel 8 het recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven. Daarnaast is ook artikel 17 van het IVBPR gemoeid met het recht op privacy. Tenslotte biedt artikel 10 (complementair artikelen 11-13) van de Grondwet een algemeen recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.

Definitie van het recht op privacy in de Straatsburg-jurisprudentie

Het Europees Hof voor de rechten van de mens heeft in meerdere zaken uitgemaakt uitdrukkelijk geen uitputtende definitie te willen geven van het recht op privacy. In de zaak P.G. en J.H. tegen het Verenigd Koninkrijk stelt het Hof dat van geval tot geval uitgemaakt dient te worden of er een schending van het recht op privacy aan de orde is. Wel kan uit deze ‘case-law’ worden opgemaakt dat het recht op privacy een streven biedt aan het individu om zijn leven naar eigen vrijheid in te richten en geen ongewenste inmenging van de overheid aan te pas mag komen. In de Niemietz-zaak zegt het Hof dat het zelfs onmogelijk en onnodig is een definitie van het begrip privacy te geven. Wel stelt het Hof dat het recht op privacy echter niet te eng mag worden gedefinieerd waarbij mensen in zijn geheel vrij zijn om (ook zakelijke) relaties aan te gaan zonder beperking van de overheid.

Drie betwiste uitspraken

In de zaak Lüdi tegen Zwitserland (15 juni 1992) is het Hof met betrekking tot het recht op privacy met de ‘reasonable expectation of privacy’-doctrine gekomen. Uit deze doctrine volgt, dat wanneer een betrokkene bezig of van plan is een strafbaar feit te plegen, er minder snel sprake is van een inbreuk op zijn privacy. Betrokkene mocht hierbij namelijk verwachten dat er door een undercover agent opsporingsmiddelen ingezet zouden kunnen worden tegen hem. In de zaak Halford v. the United Kingdom werd duidelijk dat het Hof deze doctrine in praktijk ook daadwerkelijk toepaste. Hierbij werd de ‘reasonable expectation’ van het recht op privacy van een werknemer ten opzichte van haar werkgever getoetst. Een uitbreiding van de omvang van het recht op privacy kwam naar voren in de zaak P.G. en J.H. tegen het Verenigd Koninkrijk. Naast de ‘reasonable expectation of privacy’-doctrine is in laatstgenoemde zaak uitgemaakt dat een inbreuk op het recht op privacy als bedoeld in artikel 8 EVRM ook aan de orde is wanneer er systematisch gegevens over een persoon wordt verzameld en opgeslagen. Dit is zowel het geval wanneer desbetreffende persoon zich op het privéterrein als publiek terrein begeeft op het moment dat te gegevens worden verzameld. Een inbreuk op het recht op privacy moet noodzakelijk zijn ter realisering van een van de doelen uit het tweede lid van artikel 8 EVRM.

Ontwikkeling van de ‘reasonable expectation’ of privacy

Nergens in de Amerikaanse constitutie of andere wettelijke regelingen is een nadrukkelijke bescherming te vinden van het recht op privacy en de voorwaarden waarmee dit recht beperkt mag worden. Deels hierom is de ‘reasonable expectation of privacy’-doctrine ontwikkeld in de Katz-zaak door rechter Harlan. Deze reasonable expectation stelt dat er pas een te beschermen recht op privacy is wanneer er aan twee voorwaarden is voldaan: een persoon heeft duidelijk gemaakt dat hij bescherming wenst en de samenleving vindt dat er door deze persoon een aanspraak mag worden gemaakt op dit recht. In de zaak United States versus White uit 1971 kwamen overeenkomsten naar voren met de uitspraak in de Lüdi-zaak. Hierbij kan de door een persoon naar redelijkheid te verwachten inbreuk op een recht op privacy afhangen van de illegale activiteiten waarmee desbetreffende persoon bezig is of van plan is uit te voeren. Hierop had dezelfde rechter Harlan een dissenting opinion en verzette zich hiertegen door te stellen dat de focus niet op wetsovertreders moet liggen maar op het beschermen van de privacy van de maatschappij in zijn algemeenheid.

‘Reasonable expectation’ of privacy nader bekeken

De hiervoor beschreven reasonable expectation of privacy doctrine is een beperking van het recht op privacy. Er dient te worden gekeken in welke situaties of plaatsen er een beroep op privacy kan worden gedaan. Ook de activiteiten van de persoon zijn van belang en de in de samenleving te verwachten recht op privacy. Met name de plaats waarbij de betrokkene privacy mag verwachten is in de Nederlandse jurisprudentie verder uitgelegd. Het observeren met behulp van technische middelen van een verdachte in een besloten ruimte wordt gezien als een inbreuk van privacy. In een woning moet logischerwijs privacy worden gerespecteerd, maar ook in een gesloten auto (tenzij deze niet op slot is) en de kleedkamer van het personeel van de Bijenkorf.

Geldt het recht op privacy ook voor ‘criminelen’?

In de Lüdi-zaak is, zoals reeds vermeld, uitgemaakt dat personen betrokken bij de uitvoering van illegale praktijken mogen verwachten dat er een inbreuk van privacy kan plaats vinden. In Nederland is dit niet het geval. Uitgangspunt is dat wanneer een persoon een strafbaar feit pleegt of van plan is te plegen, deze nog steeds recht op privacy heeft. Echter, in de Zeearend zaak zijn er langdurige telefoontaps en observaties uitgevoerd waarbij dus een inbreuk op privacy aan de orde was. De uitspraak van de rechtbank luidde niet niet-ontvankelijkheid, want zij was van mening dat de verdachte het aan zichzelf te wijten had dat de opsporingsmethoden werden ingezet. Om deze reden werd er alleen bij de bepaling van de strafmaat in acht genomen dat er een inbreuk op de privacy van de betrokkene was.

Tot slot

Het recht op privacy komt naar voren in artikelen uit de Grondwet, het IVBPR en het EVRM. Dit recht moet ruim worden geïnterpreteerd. Het EHRM heeft nooit een uitputtende definitie gegeven aan privacy, maar uit analyse van de case-law komt naar voren dat een individu het recht heeft om zijn leven naar vrijheid in te richten zonder veel ongewenste inmenging. Overheden moeten bepaalde opsporingsmethoden achterwege laten en de burger recht op privacy verlenen. Slechts beperking van dit recht kan aan lid 2 van artikel 8 EVRM worden ontleend. Hiermee worden hopelijk uitspraken in de zaken Lüdi, Halford en P.G. en J.H. ietwat genuanceerd.