Nederlandstalige Samenvatting bij het artikel: Decreased cortical representation of genital somatosensory field after childhood sexual abuse - Heim et. al. (2013)

Introductie

Ongunstige omstandigheden in de kindertijd zorgen voor een verhoogd risico op het ontwikkelen van verscheidene psychiatrische stoornissen en medische ziektes op latere leeftijd. Een klinisch gevolg van seksueel misbruik in de kindertijd is de ontwikkeling van seksuele disfunctie. Voorbeelden hiervan zijn anorgasmie, geen plezier in seksualiteit ervaren en/of chronische genitale pijn of pijn in het bekken in de volwassenheid. Verschillende onderzoeken stellen dat het menselijk brein plastisch (= corticale-/neurale plasticiteit) is. Dit houdt in dat het brein zich als een reactie op bepaalde (levens)gebeurtenissen aan de omgeving aanpast. Er kan sprake zijn van ofwel een vergroting ofwel een verkleining van corticale gebieden en hierbij geldt dat gebeurtenissen die niet goed zijn voor de ontwikkeling voor krimping van corticale gebieden kunnen zorgen en dat verrijkende gebeurtenissen voor vergroting van corticale gebieden kunnen zorgen. In het geval van krimping van corticale gebieden betekent dit dat het brein de schadelijke effecten van de negatieve ervaringen probeert te beperken en het zichzelf hier op deze manier tegen probeert te beschermen. Dit is het geval bij seksueel misbruik in de kindertijd. In dit onderzoek is de corticale dikte door middel van MRI geanalyseerd.

Methoden

Participanten

Aan dit onderzoek deden 51 gezonde Afrikaans-Amerikaanse-, blanke- en overige vrouwen mee. Onder hen waren er vrouwen met en zonder een voorgeschiedenis van misbruik en/of verwaarlozing voor de puberteit en met en zonder een depressie. Alle vrouwen hadden een normale menstruatiecyclus, hadden geen medische ziektes en gebruikten geen medicatie. Vrouwen met een voorgeschiedenis gekenmerkt door een psychose, bipolaire stoornis, middelenmisbruik, of alcoholmisbruik werden uitgesloten voor dit onderzoek.

Klinische beoordeling

De Kindertijd Trauma Vragenlijst (CTQ) werd in dit onderzoek gebruikt om blootstelling aan kindermishandeling in kaart te brengen. De CTQ is een vorm van zelfrapportage die emotioneel-, seksueel- en lichamelijk misbruik en emotionele- en fysieke verwaarlozing beoordeelt. Deze vijf subschalen hebben ieder vijf items en een positieve score voor een categorie betekent dat gebeurtenissen het vaakst als ‘waar’ zijn beantwoord. Hieruit bleek dat er bij 28 vrouwen sprake was van gematigde tot ernstige mishandeling en dat er bij 23 vrouwen sprake van geen tot weinig mishandeling.

Er is tevens gebruikgemaakt van een semigestructureerd klinisch interview om de beginleeftijd en de duur in kaart te brengen en deze correleerde hoog met de CTQ. Om de huidige geestelijke gezondheid in kaart te brengen, werd het Gestructureerd Klinisch Interview voor DSM-IV-TR afgenomen. Hieruit bleek dat twaalf vrouwen tijdens het onderzoek depressief waren en dat negen vrouwen aan de post-traumatische stressstoornis leden.

MRI: er werd gebruikgemaakt van een 3D-MRI techniek.

Corticale dikte analyse: er werd ook een analyse van corticale dikte uitgevoerd.

Statistische analyse: corticale dikte werd in de statistische analyse als afhankelijke variabele gebruikt ten opzichte van de totale CTQ score als onafhankelijke variabele. Verder werd er ook gekeken naar de leeftijd bij het begin van het misbruik/de mishandeling en naar de duur hiervan.

Resultaten

Uit de regressieanalyse tussen corticale dikte ten opzichte van de totale CTQ score bleek dat er sprake was van corticale krimping bij mensen die moeilijkheden uit de jeugd hadden gerapporteerd. Waar dit het best te zien was, was in de laterale somatosensorische cortex in de linkerhemisfeer. Dit gebied staat in connectie met de vrouwelijke clitoris, het genitale gebied en het gebied rondom de mond. Hetzelfde gold voor de anterieure cingulate gyrus, de precuneus en de gyrus parahippocampalis(ookwel zeepaardwinding genoemd). Dit zijn corticale gebieden die een rol spelen bij emotieregulatie, zelfbewustzijn en het coderen van herinneringen.

Voor de rechterhersenhelft waren de effecten minder duidelijk. Wel bleek er een maximum in zowel het laterale gebied van de rechter motorcortex, als in de gyrus parahippocampalis en in het middengebied van de posterieure cingulate cortex. Uit een aparte analyse voor het effect van ervaringen met seksueel misbruik op corticale krimping bleek dat er sprake was van krimping van de somatosensorische cortex. Dit gebied staat in verband met de vrouwelijke clitoris en met het gebied daar omheen in de linker hemisfeer. Verder bleek de gyrus parahippocampalis in beide hemisferen aangedaan door seksueel misbruik.

Er bleek ook een effect van emotioneel misbruik op corticale krimping te zijn. Dit was te zien in de linker- en rechter precuneus en in de linker anterieure- en posterieure cingulate cortex.  Deze gebieden zijn belangrijk voor zelfreflectie, zelfbewustzijn en het eigen perspectief met betrekking tot het zelf. Bij eerder begin van het misbruik/de mishandeling werden er effecten van corticale krimping gevonden bij de rechter temporale stam (pole?), de linker paritaal kwab, de linker frontaal kwab en de rechter frontale stam. Deze gebieden zijn belangrijk bij het autobiografisch geheugen. Tot slot was er ook sprake van krimping van de anterieure cingulate cortex. Dit biedt een verklaring voor het verschijnsel dat mensen die misbruikt/mishandeld zijn in hun jeugd zich dit vaak achteraf niet meer kunnen herinneren. Voor de duur van het misbruik/de mishandeling werden er geen effecten gevonden.

Discussie

Uit dit onderzoek is gebleken dat misbruik/mishandeling in de jeugd voor plastische veranderingen/-aanpassingen in het brein zorgt. Vaak gaat het hierbij om corticale krimping en er lijkt voor elk gebied een specifiek effect te zijn als gevolg van een specifieke soort van mishandeling. Het gaat om een beschermingsmechanisme van het brein om overbodige- en onnodige stimuli uit het brein te kunnen filteren. Hier is al bewijs voor gevonden voor pijn- en persoonlijk relevante stimuli en voor mishandeling in de kindertijd wordt hier ook vanuit gegaan, alhoewel dit nog niet met alle zekerheid te zeggen is.

Verschillende mechanismen kunnen de veranderingen van de breinstructuren verklaren. De in dit onderzoek geobserveerde krimping van de primaire somatosensorische cortex zou het gevolg zijn van zowel top-down- als bottom-up mechanismen. Bij het top-down mechanisme speelt de cognitieve aanpassing een rol. Dit wordt uitgelegd aan de hand van een voorbeeld over pijnperceptie. Verschillende onderzoeken toonden aan dat door de aandacht af te leiden van de pijnlijke stimuli de aandacht voor het ervaren van de pijn en hiermee de activatie van de somatosensorische cortex werden verminderd. Gesteld wordt dat als dit zelfde mechanisme in werking treedt tijdens de ontwikkeling en vorming van de synapsen, zoals in de kindertijd het geval is, de uiteindelijke vorming van de synaptische verbindingen in de neocortex significant minder zullen zijn. Het bottom-up mechanisme gaat er vanuit dat lichamelijk- en seksueel misbruik tijdens de periode van synapsvorming kan leiden tot remming en dat hierdoor het aantal synapsen in de somatosensorische cortex zou kunnen worden verminderd.

Gebrekkige ontwikkeling van het genitale somatosensorische gebied in het brein zou op latere leeftijd tot verminderde seksuele perceptie en/of seksuele disfunctie kunnen leiden. Waarschijnlijk zullen vrouwen die in de kindertijd met seksueel misbruik te maken hebben gehad een lagere pijngrens hebben door de verminderde dikte van hun somatosensorische cortex. Hierdoor zullen zij meer genitale pijn en pijn in het bekken ervaren. In het geval van gebrekkige ontwikkeling van de precuneus en de cingulate cortex, die een rol spelen bij emotieregulatie, zal er waarschijnlijk sprake zijn van cognitieve vermijding en van remming van emotionele processen. Onderzoeken naar trauma’s uit de kindertijd toonden aan dat er in dit geval sprake was van een verminderd volume van de anterieure cingulate cortex, maar er werd hierbij geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende typen trauma’s.

Een alternatieve verklaring is dat mensen die in de kindertijd seksueel misbruikt zijn seksuele activiteit in de volwassenheid waarschijnlijk vaker zullen vermijden. Dit kan leiden tot een verminderde omvang van het somatosensorische corticale gebied. Emotioneel misbruik in de kindertijd zou ervoor zorgen dat deze kinderen later afwijzingsgevoelige volwassenen zouden worden die beoordelingsituaties uit de weg gaan en die op deze manier dit corticale gebied te weinig gebruiken, wat weer tot krimping van dit gebied zal leiden. Er was alleen geen longitudinale MRI- en gedragsdata in dit onderzoek waardoor deze hypothese niet getoetst kon worden. Een andere limitatie van dit onderzoek is dat er gebruik is gemaakt van retrospectieve zelfrapportage. Zaken als het vergeten van gebeurtenissen uit de kindertijd kunnen dan bias opleveren. Meta-analyse heeft echter uitgewezen dat dit eerder tot vals-negatieve- dan tot vals-positieve zelfrapportage zou lijden.