Alle mensen die als professional in de zorgsector werken, krijgen te maken met geheimhouding, aangezien er een sfeer van vertrouwelijkheid nodig is binnen de zorg. Cliënten moeten zich ten alle tijden vrij voelen zich te uiten een de vertrouwelijke band met de zorgprofessional is hiervoor essentieel. Toch zijn er verschillende momenten waarop een professional in de zorg mag afwijken van het beroepsgeheim:

• Door wettelijke verplichting

• Bij toestemming van de cliënt

• Wanneer de professional conflicterende plichten ervaart

• Bij meldrecht

Bovenstaanden worden in dit artikel uitgebreid besproken.

Samenwerking

Mensen die als professional in de zorg werken, werken steeds vaker in samenwerkingsverband. Dit komt omdat veel problematiek binnen de zorg multidimensionaall is, waardoor zorgprofessionals vanuit verschillende disciplines wenselijk zijn. In een samenwerking moeten ook cliëntgegevens worden uitgewisseld. Hierbij gelden logischerwijs privacyregels.

Menselijke waardigheid

Menselijke waardigheid zorgt enerzijds voor bescherming van mensen, anderzijds leidt het tot persoonlijke autonomie en recht op eigen keuzes. Er kan onder zorgprofessionals echter een probleem ontstaan wanneer het recht op eigen keuze van de cliënt conflicteert met het beschermingsbeginsel. Hiertussen moet de professional naar een balans zoeken, waarbij het per cliënt verschilt welk belang zwaarder weegt.

Om de persoonlijke autonomie van de cliënt te beschermen, zijn verschillende regels opgesteld, bijvoorbeeld in de beroepscodes van de zorgprofessionals. Als hoofdregel geldt dat de professional de cliënt om toestemming van verspreiding van persoonsinformatie moet vragen. In de praktijk wordt echter vaak aangenomen dat informatie in casusoverleggen gedeeld mag worden, en het achteraf informeren van de cliënt voldoende is.

Schenden van de geheimhouding

Zorgprofessionals hebben een zwijgplicht. Daarnaats zijn er zorgprofessionals die ook te maken hebben met het verschoningsrecht. Deze professionals hebben het recht om niet te hoeven getuigen. Bij het onterecht schenden van het beroepsgeheim moeten zorgprofessionals zich vaak verantwoorden voor de rechter. Dit kan onder andere leiden tot een waarschuwing of boete.

Wanneer mag het beroepsgeheim worden geschonden?

Er zijn een aantal zorgdisciplines die zijn uitgezonderd van het vragen van toestemming van de cliënt bij het delen van informatie. Dit geldt bijvoorbeeld voor rechtstreeks betrokken zorgverleners in de psychiatrie. Er mag echter alleen noodzakelijke informatie worden vrijgegeven. In de praktijk wordt deze regel vaak ruim geïnterpreteerd. Let wel: de informatie mag alleen zonder toestemming gedeeld worden met andere direct betrokken zorgverleners, en niet zomaar met elke andere persoon.

Toestemmming van de cliënt

Wanneer een cliënt toestemming geeft, mag een zorgprofessional de geheimhoudingsplicht schenden. Vaak geven cliënten toestemming wanneer het doel van het delen van de informatie duidelijk is. Soms hebben cliënten bedenktijd nodig, het is dan ook belangrijk deze te geven. Wanneer de cliënt toestemming heeft gegeven tot het delen van informatie, betekent dit niet dat de zorgprofessional verplicht is de informatie ook daadwerkelijk te delen.

Wettelijke verplichting

Wanneer er een wettelijke verplichting wordt gegeven om informatie te verstrekken, is de zorgprofessional verplicht dit ook daadwerkelijk te doen.

Conflict van plichten

Het kan voorkomen dat de cliënt geen toestemming verleent, maar de zorgprofessional ernstige problematiek kan voorkomen door het beroepsgeheim te doorbreken. Er is dan sprake van een conflict van plichten. Er moet dan wel alles aan gedaan zijn de cliënt te bewegen tot het verlenen van toestemming en de zorgverlener moet in gewetensnood verkeren. Ook mag er geen andere manier zijn om de problematiek op te lossen, moet er sprake zijn van mogelijke ernstige scade voor de cliënt of voor een ander en moet het bijna zeker zijn dat het doorbreken van het zwijgrecht leidt tot het voorkomen van die schade.

In het geval van levensgevaar voor kinderen is het zelfs verplicht dat een zorgprofessional de zwijgplicht doorbreekt. Dit geldt ook voor huiselijk geweld met gevaar voor lichamelijk letsel of in het ergste geval levensgevaar.

Het goed hulpverlenersschap houdt in dat een professional zonder moeite voor toestemming van de ciënt een melding kan maken bij derden. De zorgprofessional moet dan wel hele duidelijke signalen hebben dat de cliënt niet openstaat voor een gesprek in het kader van informatiedeling.

Meldrecht

Het meldrecht ligt tussen het wettelijke verplichting en een conflict van plichten in: de zorgprofessional heeft het recht informatie te melden. Er zijn verschillende momenten waarop er sprake is van meldrecht (in plaats van meldplicht), bijvoorbeeld bij kindermishandeling. Bij kinderen wordt het meldrecht sowieso ruimer geinterpreteerd dan bij volwassenen.

Advisering

Een belangrijke reden voor het handhaven van de geheimhoudingsplicht is vrije toegang tot zorg; mensen moeten zich ten alle tijden vrij voelen zich te te uiten bij een zorgprofessional. Op deze manier worden ook sneller moeilijke en/of vervelende dingen bespreekbaar gemaakt. Dit leidt daarom tot een vergroting van de veiligheid. Zelfs bij uitzonderingsgevallen moet de geheimhoudingsplicht niet zomaar opzij worden gezet. Wanneer het beroepsgeheim toch moet worden doorbroken, moet de zorgprofessional dit altijd goed kunnen onderbouwen.