Sinds 2015 is de Jeugdwet het wettelijke en de beleidskader van het Nederlandse Jeugdzorgstelsel, deze samenvatting gaat over de belangrijkste aspecten van dit nieuwe stelsel. 

Wat is de Jeugdwet 2015?

Sinds 2015 heeft deze wet de 'Wet op de Jeugdzorg' vervangen, waarbij de decentralisatie van de Jeugdzorg een belangrijk aspect is; sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de organisatie en het functioneren van jeugdhulp, kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering. Dit zou moeten bijdragen aan de toegankelijkheid en vroege signalering van problematiek gelinkt aan Jeugdzorg. 

Wat houdt de integrale aanpak in?

Veel verschillende instellingen, disciplines en hulpverleners werken samen in de keten Jeugdzorg. Omdat het om een hoge standaard en goede kwaliteit van de zorg vraagt is een multidisciplinaire integrale aanpak noodzakelijk. 

Hoe wordt het onderscheid gemaakt tussen preventie en jeugdhulp?

Deze wet maakt een verdeling tussen preventie en jeugdhulp. Daarnaast zijn kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering ook verantwoordelijkheden van de gemeentes in Nederland. Preventie wordt in de Jeugdwet gedefinieerd als: "op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met of met een risico op psychische problemen en stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking van de ouders met of met een risico op opvoedingsproblemen." De preventie wordt voornamelijk gedaan door gebruik van opvoedingsondersteuning bij de ouders. 

Als preventie niet genoeg is, wordt jeugdhulp ingeschakeld. De definitie van jeugdhulp bestaat uit 3 onderdelen:

1. Het ondersteunen van jeugdigen en ouders bij het verminderen, stabiliseren, behandelen en opheffen van of omgaan met de gevolgen van psychische stoornissen, psychosociale problemen, gedragsproblemen of een verstandelijke beperking van de jeugdige, opvoedingsproblemen van de ouder of adoptie gerelateerde problemen.
2. Het zorgt voor een bevordering van het maatschappelijke verkeer en het zelfstandig functioneren met psychische, sociale of lichamelijke problematiek.
3. Het ondersteunt bij persoonlijke verzorging, gericht op het opheffen van een tekort aan zelfredzaamheid bij een verstandelijke, psychische of lichamelijke beperking, bij jeugdigen onder de 18 jaar. 

Deze jeugdhulp heeft gemeenten ondergebracht in Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) en wijkteams. De wijkteams hebben een belangrijke rol om de primaire zorg te verbeteren en fragmentatie van zorg te verminderen. Wijkteams ondersteunen bij complexere problematiek gericht op het gebruik van eerste- en tweedelijnszorg. Verder hebben lokale wijkteams ook meer contact met inwoners van een gemeente en daardoor een belangrijke rol bij de preventie en signalering. 

Wat houdt de jeugdbeschermingsketen in?

Wat is Veilig Thuis?

Dit is een combinatie van het Advies- en meldpunt Kindermishandeling en Steunpunt Huiselijk Geweld. Dit is gedaan om voor professionals en burgers één plek te creëren voor vragen of meldingen van geweld in gezinssituaties. 

Door de centralisatie van Jeugdzorg, zijn gemeenten verantwoordelijk voor Veilig Thuis locaties. Iedereen kan bellen met Veilig Thuis voor vragen om advies, of een melding van kindermishandeling te doen. Wanneer Veilig Thuis over een vraag/advies zijn bedenkingen en ernstige zorgen heeft kan dit worden omgezet in een melding. 

Veilig thuis bespreekt elke melding in een triage: een intercollegiaal of multidisciplinair overleg. Daarin wordt een besluit genomen over de ernst van de melding, de vervolgstappen en wie er verantwoordelijkheid heeft voor deze stappen. De vaakst voorkomende vervolgstappen zijn:

1. Overdracht van de zaak naar betrokken hulpverlening;
2. De toeleiding naar zorg;
3. Starten van een onderzoek door Veilig Thuis.

Het doel van een onderzoek is kijken of er daadwerkelijk sprake is van kindermishandeling en welke vervolgstappen er nodig zijn. 

Wat is de Raad voor de Kinderbescherming?

De RvdK is landelijk georganiseerd en valt onder het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Gemeenten moeten de toegang naar de RvdK organiseren. Het RvdK voert beschermingsonderzoeken uit. Veilig Thuis, instellingen, gemeenten en de RvdK zelf kunnen een Verzoek tot Onderzoek (VTO) indienen bij de RvdK. Alleen in acute, dreigende situaties kunnen anderen een VTO indienen bij de RvdK. Sinds 2015 worden deze VTO's eerst gelezen door adviesteams. Wanneer er een beschermingsonderzoek wordt gestart moet dit volgens de principes en richtlijnen van de RvdK en het Protocol Beschermingszaken. 

Wat is een beschermingsonderzoek?

Het belang van het kind staat voorop. Binnen het multidisciplinair overleg wordt er een onderzoeksplan opgesteld. De gezinssituatie van het kind wordt onderzocht door gesprekken met naasten. Het onderzoek sluit met een rapport over de ontwikkeling, opvoedsituatie, risico- en beschermende factoren en andere relevante informatie van derden. 

Op basis van dit onderzoek verzoekt de RvdK de Kinderrechter tot het uitspreken van een kinderbeschermingsmaatregel. Wanneer dit niet nodig is, wordt het kind/gezin teruggestuurd naar de gemeente. Wanneer er dan alsnog ernstige zorgen zijn kan de burgermeester de Kinderrechter verzoeken het alsnog uit te spreken. 

Wat doet een Kinderrechter?

Is de enige die een kinderbeschermingsmaatregel kan uitspreken. Hierbij maakt de rechter gebruik van het rapport. Een kind vanaf 12 jaar wordt apart verhoord door de Kinderrechter. De Kinderrechter kan verschillende beschermingsmaatregelen uitspreken:

• Een ondertoezichtstelling (OTS) met of zonder uithuisplaatsing en kan het gezag van ouders daarbij ook beëindigd worden. Er wordt dan een gezinsvoogd aangewezen die adviezen geeft aan ouders, die dit moeten opvolgen.
  • De duur van een OTS is maximaal 1 jaar.
  • Dit wordt uitgesproken wanneer wordt verwacht dan in een bepaald termijn de ouders weer de zorg op zich kunnen nemen.
  • Tot dat het kind nog geen 18 is, kan de OTS elk jaar met een jaar verlengd worden.
  • Een OTS kan ook uitgesproken worden tijdens een zwangerschap.
• Het gezag van ouders beëindigen, wanneer de ouder het gezag misbruikt of wanneer de ontwikkeling van een minderjarig kind ernstig wordt bedreigd en de ouder niet de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding kan dragen. Er wordt dan een voogd toegewezen. 
• Gezag van ouders gedeeltelijk te schorsen. Wanneer bijvoorbeeld medische behandeling van het kind noodzakelijk is, maar de ouders hier geen toestemming voor geven. 
  • Deze maatregel kan maximaal 3 maanden duren, maar kan ook omgezet worden naar het beëindigen van het ouderlijk gezag.

Wat doen gecertificeerde instellingen?

Gemeenten zijn verantwoordelijk, maar voeren de taken niet zelf uit. Kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering worden door deze instellingen uitgevoerd. Wanneer de Kinderrechter uitspraak heeft gedaan wordt de zaak met voogd overgegeven aan een bepaalde instelling zodat de gezinsvoogd de werkzaamheden kan starten. 

Wat is de rol van politie en Openbaar Ministerie (OM)?

Er zijn richtlijnen voor de samenwerking tussen Veilig Thuis en de politie om de kans op een veilig thuis voor kinderen te vergroten. Bij een triage vraagt de politie altijd informatie op, maar kan de politie ook gevraagd worden om de veiligheid van het kind te vergroten, bijvoorbeeld bij seksuele mishandeling, fysieke verwaarlozing, besnijdenis en gedwongen huwelijken. 

Ook kan de politie zelf meldingen doen bij Veilig Thuis. De politie heeft ook een signaleringsmethodiek (ProKid) waarmee risicovolle opgroeisituaties voor kinderen onder de 12 jaar in kaart worden gebracht. 

Het OM kan een verzoek indienen bij de Kinderrechter om een kinderbeschermingsmaatregel uit te spreken. Dit kan als aanvulling op, of in plaats van een straf in het jeugdstrafrecht of wanneer ouders gedetineerd zijn. Ook is het OM betrokken bij de strafrechtelijke aanpak van kindermishandeling.