Constitutioneel Recht - B1 - Recht - UvA - Oefententamen 2011 (3)

Vragen

Casus ‘dubbele nationaliteit’

Mevrouw Groen is lid van de Tweede Kamer voor de partij ‘Hop Nederland!’. Hoewel zij op de 21e plaats van de kandidatenlijst stond, is zij door een persoonlijke campagne toch verkozen in de tien leden tellende fractie. In de media heeft Groen vooral de aandacht getrokken door haar scherpe afwijzing van een dubbele nationaliteit. Nederlanders die ook onderdaan zijn van een vreemde staat, zouden volgens haar geen kiesrecht voor de Tweede Kamer mogen hebben. Tijdens de behandeling van een wetsvoorstel tot wijziging van de Wegenverkeerswet ziet zij haar kans schoon: ze dient een amendement in dat een wijziging van artikel B1 van de Kieswet voorstelt. Haar voorstel om Nederlanders met een dubbele nationaliteit het kiesrecht te ontnemen, valt echter niet zo goed. De minister die het wetsvoorstel verdedigt noemt het amendement ‘ontoelaatbaar’ en ‘onaanvaardbaar’. Uitsluiting van het kiesrecht zou vooral onrechtvaardig zijn tegenover mensen die geen afstand kunnen doen van hun tweede nationaliteit, omdat de wet van het tweede vaderland dat verbiedt. Ook de fractie van ‘Hop Nederland!’ is gevoelig voor dit argument. Groen besluit daarom haar amendement af te zwakken. Volgens het gewijzigde amendement wordt aan artikel B1 van de Kieswet een derde lid toegevoegd:

'3. Bij algemene maatregel van bestuur kunnen Nederlanders worden uitgezonderd die tevens onderdaan zijn van een andere staat’.

Vraag 1A

Wie besluit over de ‘ontoelaatbaarheid’ van een amendement? Hoe zal het besluit ten aanzien van het amendement van mevrouw Groen moeten luiden? (max 4 punten)

Vraag 1B

Wat kunnen de gevolgen zijn als een amendement dat door de regering ‘onaanvaardbaar’ is genoemd, toch door de Tweede Kamer wordt aanvaard Noem twee verschillende gevolgen. (max 6 punten)

Vraag 2

Kon de fractie van ‘Hop Nederland!’ mevrouw Groen verplichten haar amendement te wijzigen? (max 4 punten)

Vraag 2B

Stel dat mevrouw Groen tijdens het debat in de Tweede Kamer beledigende uitspraken doet over allochtone Nederlanders. Is het mogelijk dat zij daarvoor door de strafrechter wordt veroordeeld? Welke andere maatregelen kunnen tegen haar worden genomen? (max 6 punten)

Vraag 3A

Geef aan wie een hoofdelijke stemming over het amendement kunnen afdwingen. (max 4 punten)

Vraag 3B

Stel dat het amendement bij hoofdelijke stemming is aanvaard. Bereken het laagste aantal Kamerleden dat voor het amendement moet hebben gestemd (max 6 punten)

Vraag 4A

Laat de voorgestelde wijziging van de Kieswet toe dat de bevoegdheid om uitzonderingen te maken wordt overgedragen aan de minister van Binnenlandse Zaken? (max 5 punten)

Vraag 4B

Is de voorgestelde wijziging van de Kieswet in overeenstemming met de Grondwet? (max 5 punten)

Vraag 5

De raad van Bellingwedde trekt zich de verspreiding van het gedachtegoed van mevrouw Groen nogal aan. De raad neemt daarom in de APV de volgende bepaling op: ‘Het is verboden in of in de buurt van de gemeente Bellingwedde een poster op te plakken waarop mede het logo van de partij Hop Nederland! voorkomt.’ De tegenstanders van deze nieuwe bepaling hamerden er in de raadsvergadering op dat het voorstel onder meer in strijd zou zijn met de vrijheid van meningsuiting. Leg uit dat deze bepaling zowel de zijgrens (max 2 punten), als de ondergrens (max 4 punten), als de bovengrens (max 4 punten) van de gemeentelijke verordenende bevoegdheid overschrijdt.

Vraag 6

Een belangenvereniging voor ouderenzorg wendt zich tot u met het verzoek om juridisch advies. De toestanden in de ouderenzorg zijn schrikbarend slecht. Het huidige kabinet is tot grote schrik van de belangenvereniging voornemens om nog meer te bezuinigen. Zoals het er nu naar uitziet zal de zorg per inwoner in verpleegtehuizen wegens de bezuinigingen vanaf 2011 alleen maar nog slechter worden.

Vraag 6A

De belangenvereniging vraagt zich af of het zin heeft om zich in een procedure tegen de Staat te beroepen op artikel 12 IVESCR. Wat is uw advies? (max 5 punten)

Vraag 6B

De belangenvereniging vraagt zich ook af of een beroep op een ongeschreven regel van volkerenrecht, namelijk dat een ieder recht heeft op gezondheidszorg, kansrijk is? Wat is uw advies? (max 5 punten)

Vraag 7

U bent voorzitter van de meervoudige kamer van de sector Bestuursrecht van de rechtbank Amsterdam. Na de zitting trekt u zich samen met uw collega’s terug in raadkamer om te beraadslagen over de aan uw college voorgelegde zaak. In raadkamer vragen u en uw collega’s zich af of het Nederlandse vergunningstelsel voor kansspelen in overeenstemming is met het vrije verkeer van diensten, zoals vastgelegd in art. 56 VWEU, omdat de relevante EU-verordening niet duidelijk is. De jongste rechter Ineke stelt resoluut dat de rechtbank hierover geen beslissing mag nemen zonder een prejudiciële vraag te stellen en het antwoord daarop af te wachten, waarna de oudste rechter Harry stelt dat er van zo’n verplichting helemaal geen sprake is.

Vraag 7A

Wie heeft er gelijk, Ineke of Harry? (max 5 punten)

Vraag 7B

In Nederland wordt beweerd dat het EU-recht ruimere doorwerking kent dan het overige internationale recht. Is deze bewering juist? Zo ja, leg uit waarom en zo neen, leg uit waarom niet. (max 5 punten)

Vraag 8A

Een burgemeester vindt dat de gemeenteraad een verordening heeft aangenomen die in strijd is met het algemeen belang Wat moet die burgemeester doen? (max 5 punten)

Vraag 8B

Is de burgemeester aan de gemeenteraad verantwoording schuldig voor het onder a bedoelde handelen? (max 5 punten)

Vraag 9

Artikel 6 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) geeft in bepaalde gevallen recht op een eerlijk proces bij ‘een onafhankelijk en onpartijdig gerecht’. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft in het verleden geoordeeld over zowel de onafhankelijkheid als de onpartijdigheid van de rechtsprekende afdeling van de Nederlandse Raad van State.

Vraag 9A

Alexander Hamilton/Publius betoogt in de Federalist paper no. 78 dat rechterlijke toetsing van wetten aan de Amerikaanse Constitutie bij uitstek verenigbaar is met het idee van democratie. Leg dat uit. (max 6 punten)

Vraag 9B

Geef twee argumenten tegen invoering van toetsing van formele wetten aan de Grondwet in het Nederlandse rechtssyteem. (max 4 punten)

Vraag 10A

Geef aan welke twee aspecten van onpartijdigheid het EHRM bij een dergelijke beoordeling onderscheidt en leg het verschil tussen beide uit. (max 5 punten)

Vraag 10B

Wat moet de nationale rechter doen indien hij van mening is dat een bepaling uit onze Grondwet in strijd is met een ieder verbindende verdragsbepaling, zoals artikel 6 EVRM? (max 5 punten)

Antwoordindicatie

Vraag 1A

De beslissing of een amendement ontoelaatbaar is, wordt door de Tweede Kamer genomen (artikel 97, tweede lid, RvOTK). Een amendement is onder meer ‘ontoelaatbaar’ wanneer tussen de materie van het amendement en die van het wetsvoorstel geen rechtstreeks verband bestaat (artikel 97, eerste lid, RvOTK). In casu heeft het wetsvoorstel betrekking op een wijziging van de Wegenverkeerswet en het amendement op de Kieswet.

Vraag 1B

Het gehele kabinet kan zijn ontslag aanbieden.De verantwoordelijke minister of staatssecretaris kan zijn ontslag aanbieden. De regering kan het wetsvoorstel intrekken op grond van artikel 86 Grw.

Vraag 2A

Nee. Uit artikel 96, lid 1 RvO TK en art. 98 RvO TK volgt dat het recht amendementen voor te stellen en te wijzigen een recht is van individuele Kamerleden. De leden van de Tweede Kamer zijn bovendien juridisch onafhankelijk van hun fractie. Dit blijkt uit artikel 67, lid 3 van de Grondwet. mevrouw Groen moet er wel rekening mee houden dat zij uit de fractie kan worden gezet. In dat geval zal zij praktisch geen toekomst meer hebben binnen de partij ‘Hop Nederland!’. Een Kamerlid dat zijn fractie verlaat of daaruit wordt gezet, is echter niet verplicht zijn zetel op te geven.

Vraag 2B

Strafrechtelijk kan zij niet worden vervolgd, zo volgt uit artikel 71 van de Grondwet. Het is uitsluitend aan de voorzitter van de Tweede Kamer om met de hem ter beschikking staande middelen de orde in de vergadering te bewaren. Zo kan de voorzitter mevrouw Groen het woord ontnemen (art. 59 RvOTK) of de rest van de dag uitsluiten van de vergadering (art. 60 RvOTK).

Vraag 3A

Ieder lid van de Tweede Kamer kan dit afdwingen krachtens artikel 67, vierde lid, Grondwet en artikel 70, eerste lid, RvOTK.

Vraag 3B

De Kamer besluit bij meerderheid van stemmen, maar een hoofdelijke stemming is alleen geldig wanneer het quorum aanwezig is. Ervan uitgaande dat 150 leden zitting hebben in de Tweede Kamer is het quorum 76 leden. Een meerderheid daarvan is 39 leden. Zie artikel 70, lid 5 jo. artikel 49 RvOTK en artikel 67, eerste en tweede lid, van de Grondwet.

Vraag 4A

Nee. Het nieuwe artikel B1, derde lid, zegt dat de uitzonderingen kunnen worden gemaakt ‘bij algemene maatregel van bestuur’. Een amvb wordt bij koninklijk besluit, dus door de regering, vastgesteld. De formulering van het nieuwe derde lid staat de regering niet toe de bevoegdheid tot het maken van uitzonderingen te subdelegeren aan een afzonderlijke minister. Dan had er moeten staan ‘bij of krachtens algemene maatregel van bestuur. Zie HR Vuurwerk

Vraag 4B

Nee. De artikelen 4 en 54 van de Grondwet staan geen uitzonderingen op het kiesrecht toe die bij amvb worden omschreven. De uitzonderingen moeten ‘bij de wet’ worden bepaald.

Vraag 5

Zijgrens: de verordenende bevoegdheid van de raad heeft alleen betrekking op het grondgebied van de eigen gemeente en strekt zich niet uit tot gemeenten ‘in de buurt van de gemeente Bellingwedde’. Bovengrens: verordeningen mogen niet in strijd zijn met hogere regels, zoals de Grondwet. De tegenstanders wijzen terecht op de vrijheid van meningsuiting in artikel 7 Grondwet, dat de clausule bevat ‘behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’. Deze clausule laat geen ruimte voor lagere regels dan een wet. Ondergrens: de verordening is te ruim geformuleerd, nu deze geen onderscheid maakt tussen het opplakken van affiches aan de openbare weg en het opplakken in de eigen woning. Laatstgenoemde gedragingen missen elk karakter van openbaarheid en vallen buiten de gemeentelijke huishouding. Zie HR Wilnisser Visser.

Vraag 6A

Of artikel 12 inroepbaar is voor de rechter, hangt af van de vraag of artikel 12 IVESCR al dan niet een ieder verbindend is in de zin van artikel 93 Grw. Alleen als artikel 12 een ieder verbindend is, kan de rechter Nederlandse regels die bezuinigingen voorschrijven op grond van artikel 94 Grw. buiten toepassing laten. Over de vraag wanneer een verdragsbepaling als een ieder verbindend kan worden gekwalificeerd, heeft de HR zich uitgelaten in arrest Coll. Acties Spoorwegen. Criterium is of de verdragsbepaling een opdracht tot wetgeving bevat dan wel zonder meer als objectief recht kan functioneren. Volgens dit criterium lijkt artikel 12 IVESCR niet een ieder verbindend, omdat sociale grondrechten in beginsel door wetgeving moeten worden uitgewerkt.

Vraag 6B

Arrest Decembermoorden: de rechter mag binnen het Koninkrijk geldende voorschriften niet toetsen aan ongeschreven internationaal recht. De tekst van artikel 94 Grondwet wordt mede op grond van de parlementaire geschiedenis beperkt uitgelegd.

Vraag 7A

Nee, zij zijn niet verplicht om een prejudiciële vraag te stellen, maar ze zouden het gelet op artikel 267 VWEU-verdrag wel kunnen doen.

Vraag 7B

Door de uitspraak van de ABRvS in Metten geldt in elk geval voor Nederland dat niet alleen rechtstreeks werkende, maar ook niet-rechtstreeks werkende bepalingen van EU recht voorrang hebben boven strijdig nationaal recht. Voor het EG-recht is niet bepalend of een bepaling een ieder verbindend is. Voor bepalingen van internationaal recht is dit onderscheid wel van belang.

Vraag 8A

De verordening kan bij koninklijk besluit op deze grond worden vernietigd (alsmede wegens strijd met het recht). Dit blijkt uit artikel 132, lid 4 Grondwet, artikel 10: 35 Awb en artikel 268 Gemeentewet. De burgemeester moet de verordening daarom binnen twee dagen door tussenkomst van GS een mededeling doen aan de minister die het aangaat en de raad hiervan op de hoogte stellen. Zie artikel 273, eerste lid, GemW.

Vraag 8B

Ja, op grond van artikel 180 Gemeentewet. De burgemeester is verantwoordelijk voor ‘het door hem gevoerde bestuur’. Artikel 273, eerste lid, GemW draagt alleen de burgemeester op de minister te informeren. Het onder a bedoelde handelen is dus bestuur van de burgemeester en niet van bijvoorbeeld het College van B&W.

Vraag 9A

“The power of the people” zoals neergelegd in de Constitutie vormt het fundament waarop rechters hun beslissingen moeten baseren; de in de Constitutie neergelegde bepalingen reguleren de beslissingsruimte van rechters bij een dergelijke toetsing.

Vraag 9B

Argumenten tegen toetsing van formele wetten zijn onder meer:

• de wetgevende macht wordt grotendeels door het volk gekozen en de niet gekozen rechter moet de wil van de volksvertegenwoording respecteren (Sovereiginity of Parliament);

• de rechter kan formele wetten al toetsen aan verdragen zoals het EVRM; voor de bescherming van grondrechten is het niet nodig daarnaast nog toetsing aan de Grondwet in te voeren;

• het is slecht voor de rechtszekerheid wanneer een wet bij nader inzien niet geldig is, omdat de rechter achteraf tot de conclusie komt dat de wet in strijd is met de Grondwet.

• In Nederland is de traditie dat de rechter zich terughoudend opstelt ten aanzien van politieke vraagstukken (vgl. Harmonisatiewetarrest).

Vraag 10A

Subjectieve vs. objectieve onpartijdigheid; persoonlijke belang rechters respectievelijk structurele waarborgen inrichting en organisatie ter voorkoming van schijn van partijdigheid/vooringenomenheid.

Vraag 10B

Wettelijke voorschriften’ uit art. 94 Gw omvat ook de Grondwet; dit artikel moet worden gezien als een toetsingsgebod; de rechter moet de Grondwetsbepaling in zo’n geval ‘buiten toepassing laten’.