Materieel Strafrecht hoorcollege 3 - UL Rechten B2 - Wederrechtelijkheid en causaliteit

1. Welke onderwerpen worden behandeld in het hoorcollege?

• Wederrechtelijkheid
• Causaliteit

Wederrechtelijkheid

Normen vormen regels voor ons gedrag. er zijn sociale normen en rechtsnormen, voor dit vak zijn dat de strafrechtelijke normen. Het strafrecht strekt slechts over een beperkt aantal normen. Een gedraging in strijd met een rechtsnorm staat omschreven in een strafbaarstelling. Er is soms ook een wisselwerking tussen sociale normen en rechtsnormen.

Voordat de vraag naar wederrechtelijkheid aan de orde komt, moet voldaan zijn aan de voorwaarden voor strafbaarheid, namelijk menselijk gedrag dat voldoet aan een wettelijke delictsomschrijving. Dit levert een vooronderstelling van strafrechtelijke aansprakelijkheid op. Dit wordt ook wel 'formele wederrechtelijkheid' genoemd. Vervolgens komen dan de elementen wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid aan de orde. Onder omstandigheden kan er sprake zijn van formele wederrechtelijkheid, maar kunnen er redenen zijn om de gedraging toch niet strafbaar te achten. Dan ontbreekt de materiële wederrechtelijkheid: de wederrechtelijkheid als element. De Hoge Raad erkende dit in het Veearts-arrest. Dit is dus niet in de wet te vinden! Het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid werd zo een ongeschreven strafuitsluitingsgrond.

Sindsdien heeft de Hoge Raad deze oplossing echter nooit meer herhaald, omdat er kritiek kwam op deze uitspraak. De rechter zou teveel op de stoel van de wetgever zijn gaan zitten. Daarom wordt nu het ontbreken van wederrechtelijkheid aangenomen door een afbakening van de formele wederrechtelijkheid, of door het aannemen van een geschreven rechtvaardigingsgrond.

De afbakening van de formele wederrechtelijkheid gebeurt door de bestanddelen van de delictsomschrijving een erg strikte uitleg te geven. Bijvoorbeeld bij art. 138 Sr. Soms wordt ook een bestanddeel in de delictsomschrijving ingelezen. Ten derde wordt soms de kwalificatie van een delict gebruikt om het bereik van de strafbepaling in te perken, bijvoorbeeld bij witwassen uit eigen misdrijf.

Geschreven rechtvaardigingsgronden

In het algemeen deel van het WvSr staan verschillende strafuitsluitingsgronden. Een deel daarvan houdt verband met de materiële wederrechtelijheid, bijvoorbeeld overmacht, noodweer of wettelijk voorschrift. De andere strafuitsluitingsgronden zien op de verwijtbaarheid.

Wederrechtelijkheid als bestanddeel

De wederrechtelijkheid is dan een bestanddeel van de delictsomschrijving. Dan is materiële wederrechtelijkheid dus geen element meer. Het betekent dat men in strijd met het objectieve recht moet handelen. Dit is dus een zeer algemene definitie. (arrest Dreigbrief). Aannemers die een badkamer slopen alvorens een nieuwe te installeren vallen bijvoorbeeld niet onder de delictsomschrijving van vernieling.

Wanneer wederrechtelijkheid een element is, gaat het om de 3e vraag van art. 350 Sv. De aannemelijkheid van een rechtvaardigingsgrond leidt dan tot ontslag van alle rechtsvervolging. Wanneer wederrechtelijkheid een bestanddeel is, leidt het ontbreken ervan tot vrijspraak.

Causaliteit

Wanneer kan een causaal verband tussen een gedrag en een bepaald gevolg vastgesteld worden? Deze vraag speelt dus bij delicten die pas een delict zijn wanneer een bepaald gevolg ingetreden moet zijn. Dit zijn materiële delicten. Voor strafrechtelijke aansprakelijkheid is dan dus een causaal verband vereist. Het gaat bij causaliteit daarom om een keten van gebeurtenissen. De vraag 'wat is er gebeurd?' is een feitelijke, maar mogelijk ook een normatieve/juridische vraag. Er bestaan hierover meerdere denkrichtingen. Kan een causaal verband ook op basis van juridische argumenten vastgesteld worden, of gaat het puur om de feiten? Er bestaan daarom verschillende causaliteitstheorieën.

De conditio sine qua non-theorie: Het gaat er hier om dat de gedraging van verdachte in de keten van gebeurtenissen een noodzakelijke factor was om tot het gevolg te komen. Het probleem is hier echter dat elk gedrag dat binnen de keten van gebeurtenissen dan strafrechtelijk van belang zou zijn. Dit kan onbeperkt verder uitgewerkt worden.

De causa proxima-theorie: De gedraging van de verdachte is in de keten van gebeurtenissen de laatste factor geweest voor het intreden van het ten laste gelegde gevolg. Deze theorie is echter te beperkt.

De voorzienbaarheidstheorie: Was het in de keten van gebeurtenissen voorzienbaar dat de gedragingen van verdachte tot het gevolg geleid hebben? Dit kan subjectief (vanuit het oogpunt van de verdachte) of objectief (vanuit het oogpunt van de objectieve derde) zijn. Lange tijd was dit de heersende theorie in Nederland.

De heersende leer: de leer van de redelijke toerekening. Dit houdt in dat het gevolg redelijkerwijze toe te rekenen moet zijn aan de gedraging van de verdachte. Causaliteit wordt dan een meer juridisch concept. Het gaat dus niet meer primair om de feitelijke causaliteit. Er wordt dan dus vanuit het gevolg gekeken naar de daaraan voorafgaande gedragingen, in plaats van andersom. De condicio sine qua non geldt in beginsel nog wel als ondergrens van causaliteit.

Lastige situaties

Het causaliteitsvraagstuk kan in verschillende situaties erg lastig zijn. Bijvoorbeeld als er na een gedraging van de verdachte een medische complicatie of misser ingetreden is. Een operatie na een steekpartij bijvoorbeeld, waarbij cruciale fouten gemaakt worden. Of bijvoorbeeld een keuze van het slachtoffer om niet verder behandeld te willen worden.

Ook kan het onzeker zijn of het handelen van de verdachte wel een noodzakelijke factor in de keten van gebeurtenissen was. Dit kan een vraagstuk zijn als er sprake is van een breuk in de keten, of een mogelijke alternatieve keten.

Wat te doen bij een breuk in de keten van gebeurtenissen? Hier heeft de Hoge Raad een antwoord op gegeven in het arrest Shaken baby. Bij ommissiedelicten geldt dan de redelijke toerekening.

Over de problemen bij een alternatieve keten van gebeurtenissen heeft de Hoge Raad in het arrest Groninger HIV een uitspraak gedaan. De rechter mag aan zo'n alternatieve keten niet zomaar voorbij gaan. Uiteindelijk komt het dan aan op een waarschijnlijkheidsoordeel tussen de verschillende scenario's. Er hoeft dus geen absolute duidelijkheid over de 'echte' oorzaak te zijn.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden behalve de bovenstaande arresten, geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan over het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Er worden geen tentamenvragen behandeld.