Materieel Strafrecht hoorcollege 7 - UL Rechten B2 - Deelneming

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Weblecture A: Deelnemingsvormen
• Weblecture B: Medeplegen
• Weblecture C: Medeplichtigheid

Weblecture A - Deelnemingsvormen

Bij deelneming is er sprake van een strafbaar feit waarbij méér dan een persoon betrokken is. Dit was bijvoorbeeld het geval in de Nijmeegse scooter-zaak. Het ging daar om de vraag wie de bestuurder van de scooter was en wie er achterop zat. De verdachten wezen elkaar aan als bestuurder. De vraag 'wie deed wat' is een vraag die steeds terugkomt bij het leerstuk van de deelneming.

De vormen van deelneming worden genoemd in art. 47 en 48 Sr.: Doen plegen, medeplegen, uitlokken en medeplichtigheid. In bepaalde delictsomschrijvingen in het bijzondere deel van het Wetboek van Strafrecht staan echter nog andere specifieke deelnemingsvormen genoemd.

Van niet alle deelnemingsvormen is er een wettelijke omschrijving, uitlokking staat in art. 47 lid 1 onder 2 en medeplichtigheid in art. 49 lid 4. Bij uitlokking gaat het erom te onthouden dat de uitgelokte geen willoos persoon is. Dit betekent dat hij ook strafbaar is. De uitlokker is de middelijke dader, de uitgelokte is de onmiddelijke dader. Het verschil met medeplichtigheid is dat de medeplichtige daar niet de 'kwade geest' achter het misdrijf is.

De invulling van de doen plegen en medeplegen is overgelaten aan de rechtspraak en wetenschap. Medeplegen lijkt het meest op plegen; de betrokkenen hebben daar een min of meer gelijk aandeel in het plegen. Bij doen plegen is van deze gelijkwaardigheid zeker geen sprake. De pleger is daar een willoos werktuig in de hand van de doen-pleger. Degene die daar het strafbare feit verricht is niet strafbaar. Een voorbeeld hiervan is te vinden in het Melk en water-arrest.

De vormen van deelneming die in art. 47 genoemd zijn worden strafwaardiger geacht dan de deelnemingsvorm van art. 48 (medeplichtigheid). Dit blijkt uit de frase 'daders van een strafbaar feit' in art. 47. De plegers van een deelnemingsvorm worden in dat artikel dus op een lijn gesteld met 'echte' plegers. Bij medeplichtigheid wordt het woord 'daders' niet gebruikt. Dit is een belangrijk onderscheid, want voor daders geldt het in de wet voorziene strafmaximum. Medeplichtigen zijn echter geen dader, wat betekent dat het strafmaximum met een derde verminderd wordt. Het feit dat medeplichtigheid minder strafwaardig geacht wordt blijkt ook uit het feit dat er bij medeplichtigheid sprake moet zijn van een misdrijf, en niet van een strafbaar feit.

De rechtvaardiging van het strafbaar stellen van deelnemingsvormen

In de literatuur zijn er twee opvattingen te vinden. De eerste gaat uit van de gedachte dat het plegen van strafbare feiten door meerdere personen in het algemeen de criminaliteit bevordert. Mensen die het alleen te risicovol vinden, gaan dan immers samenwerken totdat ze het wel durven. Dit moet voorkomen worden. Daarnaast is er de tweede rechtvaardiging, die ervan uitgaat dat strafbare feiten die door meerdere personen gepleegd worden een grotere dreiging met zich meebrengen. Denk bijvoorbeeld aan een inbraak door meerdere personen.

Gemeenschappelijke vereisten voor het bewijzen van deelneming

Het eerste vereiste is accessoriteit. Dit houdt in dat de deelneming gericht moet zijn op een strafbaar feit, in de juridische procedure het tenlastegelegde strafbare feit.

Daarnaast is dubbel opzet vereist. Er moet opzet zijn op de deelnemingshandeling én opzet op het grondfeit. Dit laatste is uiteraard alleen mogelijk als er sprake is van een doleus delict.

Weblecture B - Medeplegen

Hier is geen wettelijke definitie van. Uit de wetsgeschiedenis blijkt echter dat het gaat om een opzettelijke, intense samenwerking waarin de verhouding tussen de medeplegers relatief gelijkwaardig is. De Hoge Raad heeft het over een 'nauwe en bewuste samenwerking'. De medepleger moet een bijdrage leveren die van voldoende intellectueel en materieel gewicht is. De bijdrage moet wezenlijk zijn, maar hoeft niet onmisbaar te zijn.

Nauwe en bewuste samenwerking

Van 'nauwe samenwerking' is sprake indien er sprake is van een gezamenlijke uitvoering van het strafbare feit. Het hoeft niet zo te zijn dat alle medeplegers alle elementen van de delictsomschrijving zelf fysiek vervullen. Er kan bijvoorbeeld een taakverdeling afgesproken zijn of spontaan ontstaan. Het hoeft niet vast te staan wie precies wat gedaan heeft. In het overzichtsarrest wordt een aantal Medeplegen relevante gezichtspunten genoemd: de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling en de verschillende aanwezigheid van de verschillende personen. Volgens de Hoge Raad moet er niet teveel betekenis toegekend worden aan het feit dat medeplegers zich wel of niet duidelijk distantiëren tijdens het medeplegen.

Voor wat betreft de 'bewuste samenwerking' moet er sprake zijn van opzet op de samenwerking en opzet op het gronddelict (bij doleuze delicten). De mogelijkheid van passief medeplegen is in de rechtspraak niet aanvaard.

Weblecture C - Medeplichtigheid

Medeplichtigheid is minder strafwaardig omdat de medeplichtige geen substantiële bijdrage aan het strafbare feit levert. Uit art. 49 lid 4 blijkt dat de medeplichtige het door een ander begane misdrijf gemakkelijk gemaakt of bevorderd moet hebben. Er is simultane of consecutieve (voorafgaande) medeplichtigheid mogelijk. In de praktijk worden ze echter niet zo sterk van elkaar gescheiden: vaak loopt de ene vorm in de andere vorm over.

De bijdrage van de medeplichtige hoeft geen grote of fysieke bijdrage te zijn. Er kan ook sprake zijn van morele ondersteuning. Zelfs als het effect van de bijdrage van de medeplichtige nihil is, kan medeplichtigheid aangenomen worden. Bijvoorbeeld als je een vuurwapen geleverd hebt wat uiteindelijk helemaal niet gebruikt is bij het misdrijf. 

Ook hier geldt het vereiste van dubbel opzet: op de deelnemingsgedraging en op het gronddelict. Voor dit laatste kan opzet op een deel van het grondfeit voldoende zijn, mits de opzet op dat deel voldoende verband houdt met het gronddelict. Dit omdat de opzet bij medeplichtigheid wat verder verwijderd is van het gronddelict dan bijvoorbeeld bij medeplegen.

Passieve medeplichtigheid wordt alleen aanvaard als er een rechtsplicht is geschonden, bijvoorbeeld een zorgplicht om medische hulp in te schakelen.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5.Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? 

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.