Hoorcollege 3: Aandacht en Mentale Belasting - Toegepaste Cognitieve Psychologie (TCP UU)

Wanneer wordt een taak moeilijk gevonden? Als het veel aandacht kost! Maar wanneer kost iets veel aandacht? Als veel of complexe informatie moet worden verwerkt.

Moeilijkheid is dus de mate waarin een taak mentale inspanning kost.

Er zijn verschillende aandachtstheorieën:

1. Bottleneck modellen

Input kan tegelijk binnenkomen, maar het kan niet allemaal tegelijk verwerkt worden. Informatieverwerking is dus serieel.

Psychological Refractory Period (PRP): de periode waarin het eerste proces nog helemaal ‘afgehandeld’ moet worden voordat het tweede proces verwerkt kan worden.

Als je kennis hebt over een stimulus kan de refractoire periode verkort worden. Ook oefening en compatibiliteit kunnen dit doen.

2. Resource modellen (Kahneman)

Je kunt processen parallel uitvoeren zolang er maar voldoende capaciteit beschikbaar is. Wordt ook wel de single resource theorie genoemd. Beschikbare capaciteit is flexibel en varieert met:

• Individu
• Taakmoeilijkheid
• Situatie (omgevingsfactoren
  
  • Alertheid (arousal)

Dus: een taak die veel aandacht kost heeft als gevolg dat de mentale belasting toeneemt.

Waarom en hoe meten we mentale belasting?

Door mentale belasting te meten hoop je:

• Fouten te voorkomen
  • Genoeg capaciteit om de taak uit te voeren?
  • Genoeg capaciteit over om nog een taak erbij te doen (noodsituaties)?
• Taak aan te passen om fouten te voorkomen

Aan dit figuur kan je zien dat een toename in mentale belasting een voorbode kan zijn voor het instorten van de prestatie, met alle gevolgen van dien!

Maar hoe meet je mentale belasting? Door naar prestatie als functie van de moeilijkheid van de taak te kijken (zie bovenstaand figuur). Dit kan je doen aan de hand van een:

1. Enkeltaakparadigma – hoe goed bestuurt de piloot een vliegtuig

Nadelen:

• Alleen gevoelig wanneer limiet van de mentale capaciteit is bereikt
• Meet niet of prestatie gelijk blijft door meer inspanning
• Vertelt niet hoeveel capaciteit nog beschikbaar is (restcapaciteit)

Restcapaciteit meet je met behulp van een tweede taak: de dubbeltaak

2. Dubbeltaak

De moeilijkheid van de taak wordt gevarieerd.

Als er fouten gemaakt worden in de tweede taak zit je aal het limiet van de beschikbare capaciteit

Nadelen:

• Tweede taak kan slecht gekozen zijn
• Tweede taak is niet altijd haalbaar/praktisch

3. Fysiologische maten – voor bijvoorbeeld arousal, effort, aandacht en moeilijkheid door middel van bijvoorbeeld hartslag of EEG.

Nog een voorbeeld: pupilgrootte als maat voor moeilijkheid, maar ook als maat voor iets wat de aandacht trekt.

Nadelen:

• Het fysiologisch respons kan door meerdere dingen veroorzaakt worden
• De fysiologische maten zijn vaak niet 1 op 1 te linken met de overige maten, zoals in dit voorbeeld:

Een voordeel is wel dat fysiologische maten objectief zijn.

4. Subjectieve maten – bijvoorbeeld de SWAT en de NASA-TLX

Ook subjectieve maten (hoe ervaart iemand dit) zijn belangrijk.

Nadelen:

• Als je deze maten tijdens de taak ondervraagd, dan onderbreek je de taak. Maar als je het erna doet dan wordt het lastig om de ervaring in dat specifieke moment te ondervragen.
• Net zoals de fysiologische maten, is de relatie niet 1 op 1:

Daarom is vaak een combinatie van verschillende meet methodes de beste oplossing om een compleet beeld te krijgen.

Belangrijk om te onthouden:

• Twee mensen die dezelfde taak uitvoeren kunnen dezelfde prestatie leveren, maar de een heeft nog capaciteit over voor een extra taak en de ander niet.
• Prestatie kan gelijk blijven ook al neemt mentale belasting en subjectieve werkdruk toe.
• Werkdruk voorspelt soms beter de toekomstige dan de huidige prestatie.
• Slechte prestatie hoeft niet gerelateerd te zijn aan te hoge werkbelasting

Performance-resource function (PRF):

1= beginner, 3=veel meer geoefend.

Data limited= maakt niet uit als je er extra aandacht aan besteedt, je zal er niet beter in worden.

Schematisch weergeven:

Shiffrin & Schneider onderscheidde automatic vs controlled attention:

Automatic processing: geen aandacht nodig, kan parallel, moeilijk om te veranderen of te vergeten, insensitief voor mentale belasting, gaat snel. Voorbeelden: lopen, autorijden, alfabet opzeggen.

Controlled processing: aandacht nodig, serieel, makkelijk om te verandere, sensitief voor mentale belasting, langzaam. Voorbeelden: lopen met hakken over kiezels, autorijden in de bergen, alfabet achterstevoren opzeggen.

Met een dubbeltaak kun je meten of een taak geautomatiseerd is.

Met de performance operating curve (POC-curve) kan je meten of het doen van twee taken elkaar beïnvloeden.

Optimum is wanneer de taken elkaar helemaal niet zouden beïnvloeden. De cost of concurrence is de ‘prijs’ die je betaald voor alleen het feit dat er een extra taak bijkomt. Het middelste groene punt is als je evenveel aandacht besteed aan beide taken, en de bias zegt iets over de voorkeur voor 1 van beide taken.

Deze relatie geldt echter niet altijd. Als de tweede taak niet alle restcapaciteit wegneemt, zit je dichtbij het optimum omdat je beide taken kan doen zonder dat ze elkaar beïnvloeden.

De volgende vragen kun je met een dubbeltaakparadigma beantwoorden:

1. Hoeveel restcapaciteit heeft een individu over (workload)?

   --> Dit meet je door de moeilijkheid van de primaire taak de manipuleren.  Als de prestatie van de tweede taak afneemt bij moeilijkere                  versies van de eerste taak, weet je dat je aan je limiet van restcapaciteit zit.  

2. In hoeverre is een taak geautomatiseerd?

   --> Als de prestatie van de eerste taak afneemt bij het toevoegen van een tweede taak, is er nog verbetering in de automatisering                          mogelijk. Je manipuleert de moeilijkheid van de tweede taak.

3. Hoe hangt de prestatie op twee taken af van de hoeveelheid aandacht die naar de taken uitgaat?

    --> Dit beantwoord je met de POC curve.

Onderbelasting is ook mogelijk, bijvoorbeeld als je in slaap valt tijdens het autorijden door een tekort aan prikkels. Oplossingen kunnen zijn: pauze, afleiding (kan ook gevaarlijk zijn)

Vragen? Laat het vooral hieronder weten en ik probeer ze te beantwoorden!

Vond je deze samenvatting interessant en wil je op de hoogte blijven van mijn nieuwe bijdragen? Volg dan snel mijn Worldsupporter account! Dit kan door rechts naast deze samenvatting op '+ Follow' te klikken! Wordt erg gewaardeerd :)