Het vinden van de waarheid is altijd een lastige opgave, maar met betrekking tot misdaden is het bijna onmogelijk. Dit heeft onder ander te maken met het feit dat noch de dader noch het slachtoffer graag opscheppen over de misdaad. De consequenties die betrekking hebben op het vertellen van de waarheid zijn meestal niet in het voordeel van de dader. Toch is het belangrijk voor het herstellen van de sociale vrede dat er achterhaald wordt wat er precies gebeurd is, wie de dader is en waarom hij de misdaad gepleegd heeft. Rechtvaardigheid zal er voor zorgen dat de orde in de samenleving hersteld wordt. Daarnaast is er nog een reden waarom het achterhalen van de waarheid noodzakelijk is: strafrechtelijke sancties zijn de meest ernstige vorm van straffen en de maatschappij is het van groot belang dat de juiste mensen gestraft worden.

Het vinden van de waarheid is altijd een lastige opgave, maar met betrekking tot misdaden is het bijna onmogelijk. Dit heeft onder ander te maken met het feit dat noch de dader noch het slachtoffer graag opscheppen over de misdaad. De consequenties die betrekking hebben op het vertellen van de waarheid zijn meestal niet in het voordeel van de dader. Toch is het belangrijk voor het herstellen van de sociale vrede dat er achterhaald wordt wat er precies gebeurd is, wie de dader is en waarom hij de misdaad gepleegd heeft. Rechtvaardigheid zal er voor zorgen dat de orde in de samenleving hersteld wordt. Daarnaast is er nog een reden waarom het achterhalen van de waarheid noodzakelijk is: strafrechtelijke sancties zijn de meest ernstige vorm van straffen en de maatschappij is het van groot belang dat de juiste mensen gestraft worden.

Het hierboven geschetste dilemma verklaart waarom rechtssystemen zo’n moeite hebben om methodes te ontwikkelen die de waarheid in misdaadzaken naar boven kunnen brengen. Er zijn twee standaard methoden te onderscheiden. Ten eerste het hoor-en-wederhoor systeem waarbij beide partijen naar voren moeten komen met hun eigen verhaal over wat de waarheid is. Ten tweede het onderzoekssysteem waarbij een neutrale officier van justitie relevant bewijs verzamelt. Verdachte en getuige worden ondervraagd.

Hoor-en-wederhoor systeem

Het hoor-en-wederhoor systeem is gebaseerd op de theorie dat twee kanten van de waarheid samen de waarheid als geheel naar voren brengen, alsof de waarheid plotseling verschijnt tussen de spanning van de twee polen. Deze theorie berust op een aantal aannames: ten eerste presenteren beide partijen een deel van de waarheid, terwijl geen van beide de gehele waarheid heeft. Ten tweede heeft iedere partij een oprechte interesse in het boven water krijgen van de waarheid. Ten derde hebben beide partijen een gelijke kans om hun versie van de waarheid als waarheid te doen gelden. Echter niet al deze aannames kloppen altijd. Zo is er in een strafzaak vaak één van de partijen die er belangen bij heeft dat de waarheid niet gevonden wordt, deze partij zal dan ook proberen het proces van waarheidsvinding te frustreren. Ook kan er niet van uitgegaan worden dat beide partijen altijd de waarheid spreken waardoor het erg lastig wordt om via het systeem van hoor-en-wederhoor tot de waarheid te komen.

Een ander nadeel met betrekking tot deze methode heeft betrekking op de feiten die ten tijde van het proces bekend zijn.

Het is mogelijk dat de waarheid niet gevonden kan worden door de gelimiteerde tijd die aan het proces van waarheidsvinding verbonden is. Het waarheidsvinden kan niet eeuwig doorgaan. Het gevolg hiervan is dat een verhoor soms te vroeg of soms te laat plaatsvindt waardoor bijvoorbeeld getuigen nog niet gevonden zijn.

Onderzoekssysteem

Ook het onderzoekssysteem waarbij dus een professionele derde partij ingeschakeld wordt om de waarheid te achterhalen is niet ideaal. De officier van justitie kan nog zo zijn best doen, maar als de verdachte de waarheid niet wil vertellen zal het moeilijk worden de waarheid vast te stellen. Zelfs de meest extreme vorm om mensen te waarheid te laten vertellen, martelen is niet effectief gebleken om achter de waarheid te komen.

Hedendaags is het effect van de zoektocht naar de waarheid aan de hand van het onderzoekssysteem of aan de hand van het hoor-en-wederhoor nagenoeg hetzelfde. De waarheid is vaak maar half en is gebaseerd op wat de verweerder en eventueel een derde partij bereid zijn aan het licht te brengen.

Meerdere rechtssystemen combineren in hun zoektocht de bovenstaande twee methoden. De eerste hervormde methoden werden in de 19e eeuw in het ontwaken van de Franse revolutie geïntroduceerd op het continent van Europa. Na een eeuw van strijd ontstond een hervormd onderzoeksproces waarin het vinden van de waarheid op de eerste plek stond, maar waarbij er ook aandacht besteed werd aan het belang van het individu om bepaalde informatie privé te houden. Er kwam meer aandacht voor de rechten van het individu. Aan de hand van deze methode konden partijen zelf bewijs voeren, maar ze konden ook de Officier van Justitie het werk laten doen. De gedachte achter deze methode waarin ‘the best of both worlds’ gebruikt wordt is dat het neutrale onderzoek en dat het aanbrengen van feiten door de partijen zelf mogelijk zou leiden tot de dichtstbijzijnde benadering van de waarheid.

De waarheid en de jury

Het deelnemen van leken aan het berechtingsproces is gebruikelijk in veel rechtssystemen. Ook juryrechtspraak wordt wereldwijd steeds populairder. Wat is het verband tussen juryrechtspraak en het vinden van de waarheid in strafzaken? De volgende stelling kan aangenomen worden: hoe groter de invloed van een jury in een vonnis, hoe kleiner de kans is dat het vonnis gebaseerd is op de materiële waarheid. Hier zijn verschillende verklaringen voor te geven.

1. Ten eerste zullen leken in het proces van waarheidsvinding beïnvloedt worden door het beschikbare bewijs en de manier waarop dit bewijs gepresenteerd wordt.

2. Ten tweede zijn de besluiten die de jury neemt gebaseerd op hun gevoel in plaats van met hun verstand. Advocaten maken hier altijd slim gebruik van door in te spelen op de emoties van de juryleden. Zo zullen advocaten voor de jury eerder het karakter en de personaliteit van de verdachte benadrukken dan dat zij de saaie feiten en wetsartikelen op zullen sommen.

3. Ten derde is in het rechtssysteem van de Verenigde Staten de jury een ‘black box’, dit betekent dat het beraad van de jury geheim is. Op deze manier is het onmogelijk om te achterhalen of de jury geen informatie vergeten is of achterhoudt. Tevens hoeft de jury zich niet te verantwoorden voor zijn vonnis. Deze factoren leiden ertoe dat er geen controle is en dus nooit te achterhalen valt of de waarheid gevonden is of niet.

Al met al blijkt dat de jury geen geschikt orgaan is om achter de waarheid te komen.

De vraag echter die nog steeds gesteld moet worden is waarom willen we überhaupt achter de waarheid komen? In feite is het zoeken naar de waarheid niet het doel van het strafrechtelijk proces, maar alleen een middel om het doel te bereiken. Het doel van het strafrechtelijk proces is dan ook niet het vinden van feiten, maar het oplossen van een conflict, een conflict dat op meerdere manieren gedefinieerd kan worden.

Zo kunnen er conflicten zijn tussen de aanklager en de verweerder, of een conflict tussen het slachtoffer (dit kan ook de maatschappij zijn) en de overtreder. Het doel van het strafrechtelijk proces kan dus gebaseerd zijn op het herstellen van de onrust in de maatschappij. Toch moet hierbij goed onthouden worden dat ook al is het doel het oplossen van conflicten, dat dit doel niet bereikt kan worden wanneer het proces gebaseerd is op fictieve feiten. Het is dus van belang om precies genoeg waarheid te vinden om een behoorlijk proces te voeren.