Hoorcollege 5 Verbintenissenrecht

Contractueel & buitencontractueel verbintenissenrecht

-        Verbintenissenrecht deel II HC 5, 6 en 7

o   Onrechtmatige daad en schadevergoedingen

§  Aansprakelijkheid uit eigen onrechtmatige daad

·        Afdeling 6.3.1 BW

§  Kwalitatieve aansprakelijkheid

·        Afdeling 6.3.2., 6.3.3 BW & art. 6:185 WVW

§  Schadevergoeding

·        Afdeling 6.1.10 BW

Achtergrond

-        Risicoverdeling

o   Herkenbaar uit inleiding verbintenissenrecht en contractuele aansprakelijkheid

-        Beginselen:

‘’Ieder draagt zijn eigen schade (vrijheid)’’ versus ‘’Berokken een ander geen schade (verantwoordelijkheid)’’

Functies aansprakelijkheidsrecht

-        Compensatie (verplaatsen van risico)

o   De verzekeraar zal de schade dragen in het geval van niet opzettelijk aangebrachte schade

-        Preventie (schadevoorkoming)

-        Kostenspreiding

o   Verzekering wordt gedekt door premies

-        Genoegdoening

o   Maatschappelijke behoefte aan erkenning/genoegdoening bij toegebrachte schade

-        Handhaving van rechten

o   Belangrijkste functie van aansprakelijkheidsrecht

o   ‘’Gij zult geen schade aan anderen toebrengen’’

o   Indien je normen niet handhaaft, wordt het recht een lege huls -> dit kan door schadevergoedingsclaims toe te wijzen

Schade voorkomen is beter dan schade vergoeden

-        1. Verboden en geboden

-        2. Schadevergoeding

-        ‘’Voorkomen is beter dan genezen’’ -> bij het ontstaan van schade, wordt er snel heil gezocht in de schadevergoeding

-        Hoeveel schadevergoeding moet nou door wie, aan wie worden vergoed -> schade wordt van slachtoffer naar dader/verzekeraar verplaatst -> niet optimaal -> schade voorkomen maakt werkelijk een onderscheid en zorgt voor maatschappelijke verbeteringen

-        Actueel voorbeeld van schade voorkomen: Urgenda versus The Netherlands

o   ‘’Zaak van het jaar’’, zelfs wereldwijd

o   Urganda had een claim tegen de staat in gesteld -> de staat moet beter zorgen voor de maatschappij, in de zin dat er meer maatregelen moeten worden getroffen, om te voorkomen dat de klimaatverandering doorzet -> Nederland moet CO2-uitstoot terugbrengen tot 40%-50% -> Nederland heeft hier volgens Urgenda niet adequaat op gereageerd -> rechter heeft vervolgens Nederlandse overheid gebod opgelegd om de CO2-uitstoot voor 2020 met 20% te hebben verlaagd -> rechterlijk bevel in de vorm van een schadevergoedingsclaim -> hoger beroep ingesteld tegen uitspraak -> Alsnog kan Urgenda als winnaar worden gezien -> klimaatverandering heel erg hoog op de agenda gezet: zelfs als de uitspraak in hoger beroep onderuit gaat, heeft Urgenda erg veel bereikt

o   Kortom: goed voorbeeld van schadevoorkomingsclaim

-        Golfbewegingen

o   Het buitencontractuele verbintenissenrecht ontwikkelt zich niet lineair

o   Tendensen van uitdijing en inperking wisselen elkaar af

§  Vanaf 1838 (1402 oud BW) tot 1860/1870

§  Vanaf 1870 tot 1900/1919

§  In 1919 luidde Lindebaum/Cohen een verruiming van aansprakelijkheid in

§  Het is mogelijk dat er in de toekomst weer een tegengestelde tendens komt

§  Golfbewegingen staan dus in connectie met maatschappelijke ontwikkelingen

·        Belangrijk hierbij is de sociale zekerheid

o   Daar waar de sociale zekerheid afkalft, neemt de behoefte aan aansprakelijkheid toe

§  Begin van de 19^de eeuw was de sociale zekerheid veel ruimer -> vervolgens werd er gepleit om het aansprakelijkheidsrecht af te schaffen en alle schadevergoedingen onder de sociale zekerheid te laten vallen -> de sociale zekerheid is gaan afkalven en hierdoor is juist het aansprakelijkheidsrecht weer ruimer geworden -> ook hier weer tegengestelde tendens

§  Daar waar sociale zekerheid toeneemt, neemt het aansprakelijkheidsrecht juist af

§  Schade kan ook worden vergoed door verzekeringen

§  Waar schade niet wordt vergoed, komt er een grotere roep om het aansprakelijkheidsrecht

o   Voorbeelden golfbewegingen in het aansprakelijkheidsrecht

§  Werkgeversaansprakelijkheid (7:658 BW)

·        Van schuld naar risico naar mildere koers

·        HR: ‘’Uitdijing risicoaansprakelijkheid moet worden teruggebracht’’ -> heeft HR ook gedaan

§  Eigen schuld

·        Zorgplicht versus eigen verantwoordelijkheid

·        Het heeft heel lang gegolden dat er geen aansprakelijkheid was voor de dader bij eigen schuld

·        In 1916 kwam er een verdeling van aansprakelijkheid

·        Eind vorige eeuw is er gepleit voor een volledige instandhouding van aansprakelijkheid, ondanks eigen schuld

o   Van niets, naar een beetje, naar alles -> het laatste heeft zich nooit echt voortgezet

o   Tegenwoordig zitten we weer in de tendens van verdeling van aansprakelijkheid bij eigen schuld

·        Immateriële schadevergoeding

o   Dit leerstuk ontwikkelt zich in relatie tot ontwikkelingen in de maatschappij

o   Onder Napoleon was immateriële schade gewoon een schadepost die je kon aanvoeren ter schadevergoeding (smartengeld)

o   Onder de Code Civil kon je immateriële schade niet vergoed krijgen

o   Vanaf 1940 is het mogelijk geworden om immateriële schade wel vergoed te krijgen

o   Op dit moment is er een wetsvoorstel met betrekking tot affectieschade aanhangig in de tweede kamer

·        De golfbewegingen beïnvloeden dus het verbintenissenrecht, omdat het samenhangt met maatschappelijke ontwikkelingen

Europeanisering & internationalisering

-        Milieuaansprakelijkheid

-        Vervoersaansprakelijkheid

-        Oneerlijke handelspraktijken

-        Productaansprakelijkheid

o   Staat in afdeling 3/titel 3 van boek 6

o   Letterlijk gekopieerd uit Europese richtlijn

-        Private handhaving van aan EU-recht ontleende rechten

o   Collectief verhaal (Mededeling en Aanbeveling 11 juni 2013)

§  Wetsvoorstel voor collectieve schadevergoedingsactie in Nederland ligt bij de Tweede Kamer

o   Richtlijn 2014/104/EU betreffende schadevorderingen wegens mededingingsinbreuken

o    Je staat sterker als je niet in je eentje bent -> heel veel kleine schadeposten, verdeeld over heel veel individuen leveren niets op -> als al deze individuen simultaan kunnen claimen, lijdt dit tot betere handhaving

-        Voorwaarts met het aansprakelijkheidsrecht?

o   Is het wel zo dat het aansprakelijkheidsrecht in golfbewegingen gaat, maar in plaats daarvan zich in een razend tempo uitdijt

o   Zie Lindebaum/Cohen -> apotheose

o   Risicoaansprakelijkheid

o   Zorgplichten

§  Banken hebben vergaande zorgplichten

§  Artsen hebben deze eveneens

§  Verdere voorbeelden: scholen, advocaten, notarissen

o   Klassieke daderprofiel ‘’schuldig’’ uitgehold

-        Gemakkelijker, sneller, langer en meer

o   Omkeringsregel

§  Hierdoor kunnen aansprakelijkheden eerder worden aangenomen

o   Proportionele aansprakelijkheid

o   Verjaring

§  Vroeger stond de termijn van verjaring na toegebrachte schade claimen op 20-30 jaar, tegenwoordig wordt de reikwijdte van dit begrip ook groter en groter

o   Meer vertalen in geld

§  Zie bijv. affectieschade, shockschade

§  Er komen eerder zaken in aanmerking voor schadevergoeding dan vroeger het geval was

Vereisten voor aansprakelijkheid op grond van eigen onrechtmatige daad:

-        I. Onrechtmatige daad – 6:162 lid 1 & lid 2

o   Art. 6:162 lid 2: drie categorieën (welke categorie het ook is, iemand moet hebben gefaald)

-        Aansprakelijkheid is:

o   Afhankelijk van falend gedrag: het vereist dat een mens of ding niet voldoet aan een geldende rechtsnorm

o   De grondslag van aansprakelijkheid dient te worden gevonden in de vermijdbaarheid van schade

-        II. Toerekenbaarheid – 6:162 lid 1 & lid 3

-        III.

Maatschappelijke zorgvuldigheid

= open norm

Invulling HR Staat/Shell (HR 30 september 1944):

‘’Of van zodanig handelen sprake is, hangt – in abstracto – daarvan af of de daders anders gehandeld heeft dan hij had moeten doen, teneinde geen schade toe te brengen aan een bepaald belang van een ander dat hij had behoren te ontzien, waartoe dan ook mede is vereist dat hij dat belang kende of had behoren te kennen.’’

Wat is onrechtmatig?

-        Algemene norm:

o   Stel een ander niet bloot aan een groter risico dan onder de gegeven omstandigheden redelijkerwijs verantwoord is.

-        Kelderluikfactoren (HR 5 november 1966)

o   Waarschijnlijkheid waarmee de vereiste oplettendheid niet door het slachtoffer zal worden betracht (hoe waarschijnlijk is het dat het slachtoffer bewust is van het gevaar dat in het leven wordt geroepen door de dader?)

o   Aard en omvang van de schade die gevreesd wordt (hoe groot is de schade als het risico zich verwezenlijkt?)

o   Is er sprake van een professionele gedraging of niet?

o   Hoe bezwaarlijk is het om voorkomingsmaatregelen te treffen?

o   Waarschijnlijkheid dat de schade gezien het gedrag intreedt

-        Context is van groot belang

o   Dit blijkt uit de invulling van de zorgvuldigheidsnorm, deze hangt af van situatie tot situatie

Huis-, tuin-, & keukenongelukken

-        Zusjes Jansen – HR 12 mei 2000, NJ 2001, 300

o   Een van beide zusjes ging verhuizen, de andere hielp

o   Waren bezig met het verslepen van spullen

o   Op een gegeven moment staan beide zusjes op de trap; tussen hen in dragen ze een kast

o   De trap is niet heel recht, maar kronkelt

o   De arm een van de zusjes kwam klem te zitten tussen de kast en de muur -> ernstig gevolg; blijvend letsel aan de arm -> stelde andere zus aansprakelijk -> indien het ene zusje aansprakelijk is ten opzichte van het andere zusje, zou de verzekeraar een schadevergoeding moeten betalen -> heeft het zusje echter wel een groter risico genomen dan nodig was?

o   HR: ‘’Niet reeds de enkele mogelijkheid van een ongeval, als verwezenlijking van een gevaar dat aan een bepaald gedrag inherent is, doet dat gedrag onrechtmatig zijn.

o   Zodanig gevaarscheppend gedrag is slechts onrechtmatig, indien de mate van waarschijnlijkheid van een ongeval zo groot is, dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag had moeten onthouden.’’

o   Bij invulling van de maatstaf van de zorgvuldigheid, moet er ook naar de context worden gekeken -> is er gezien alles een groter risico in het leven geroepen dan redelijkerwijs verantwoord? -> verschil tussen zusje en professionele verhuizer

Grensbepalingen

-        De norm die aan de handelingen van een concreet rechtssubject worden gesteld, wordt mede bepaald door:

o   Maatschappelijke positie

o   Aard van de gedraging

o   Concrete context

Toerekening

-        Art. 6:162 lid 3: drie gronden

o   Schuld

o   Wet

o   Verkeersopvattingen

§  De rechtshandeling zal je hier niet vinden -> buiten-contractueel ->

-        Let op: 6:164 en 6:165 BW

o   Kinderen onder de veertien jaar zijn niet aansprakelijk op grond van eigen onrechtmatige daden -> ze kunnen wel onrechtmatig handelen, maar op grond van art. 6:164 BW kunnen de handelingen hen niet toe worden gerekend

o   De schade kan worden verhaald op de ouders

o   Artikel 6:165 lid 1:

§  De omstandigheid dat een als een doen te beschouwen gedraging van een persoon van veertien jaren of ouder verricht is onder invloed van een geestelijke of lichamelijke tekortkoming, is geen beletsel haar als een onrechtmatige daad aan de dader toe te rekenen.

o   HR 29 januari 2016 Vechtscheiding

§  Er werd tijdens een scheiding ernstig gevochten (de man reed zelfs met een tractor over de vrouw heen)

§  Het duurde heel veel jaren voordat de boedel gescheiden was -> alles was daarvoor nog in gemeenschap, beide partijen konden dus nergens individueel over beschikken

§  Na de boedelscheiding werd er een nieuwe procedure door de man aangespannen, op grond van onrechtmatige daad

§  Zowel rechtbank als hof houden de vrouw aansprakelijk

§  Vrouw: ‘’ik heb misschien wel onrechtmatig gehandeld, maar ik ben niet aansprakelijk want ik heb een geestelijke tekortkoming omdat ik overreden ben door een tractor -> ik heb onder invloed van een geestelijke stoornis enkel nagelaten (de boedel niet scheiden)

§  HR: ‘’Alleen als het gaat om een als niet doen te beschouwing gedraging (zuiver nalaten), kan je aan aansprakelijkheid ontkomen’’ -> ‘’het gaat hier echter om een doen’’

-        Toerekening is eigenlijk altijd wel met een ‘’yes’’ af te vinken in het geval van buiten-contractuele aansprakelijkheid

Relativiteit als instrument

-        Art. 6:163 BW

Personele bereik

-        Gedrag dient onrechtmatig te zijn tegenover deze benadeelde;

Soort schade

-        De schade zoals de benadeelde die heeft geleden, moet onder de bescherming van de geschonden norm vallen;

Wijze van ontstaan

-        De wijze waarop de schade is ontstaan dient te vallen onder de strekking van de geschonden norm

Voorbeelden

-        Als een verstekeling zomaar in een auto gaat zitten zonder dat de bestuurder dit weet en de bestuurder een verkeersongeval veroorzaakt, dan handelt de bestuurder in strijd met de wettelijke plicht/pleegt hij een onrechtmatige daad -> deze is ook nog aan hem toerekenbaar omdat het een verwijtbare handeling verplicht -> de bestuurder zal echter geen schade hoeven te vergoeden aan de bestuurder: de bestuurder hoefde geen zorgvuldigheid te betrachten ten opzichte van de verstekeling, omdat hij niet eens wist dat de verstekeling in zijn auto zat

-        Een farmaceutisch bedrijf mag niet zomaar aan bedrijven medicijnen samplen als reclame, met leuke inbegrepen prestaties die tegenover het gebruik van die medicijnen staan -> past een farmaceutisch bedrijf deze tactiek wel toe, dan is dit onrechtmatig -> het lijdt niet tot aansprakelijkheid jegens de concurrent -> de norm oogt niet de concurrent te beschermen, maar de volksgezondheid (oftewel de patiënten)  -> het voldoet niet aan het personele bereik van de relatitiveitseis

-        De aard van de schade moet vallen onder de norm die geschonden is

-        Een Iraanse vrouw heeft na zes jaar procederen pas een verblijfsvergunning gekregen -> deze had zij meteen moeten krijgen; door haar illegale verblijf kon zij gedurende die periode van zes jaar niet werken -> zij had dus een inkomen kunnen genereren en dit wil zij verhalen op de overheid -> de overheid heeft onrechtmatig gehandeld -> er is niet voldaan aan de relativiteitseis volgens de HR: ‘’de norm met betrekking tot het toelaten van vluchtelingen, gebeurt op basis van humanitaire argumenten. Dit gebeurt niet om een individueel vermogensbelang te beschermen. De aard van de schade (de vermogensschade) is niet de schade die de norm beoogt te beschermen (humanitaire schade).’’

Duwbak Linda

-        De betreffende duwbak was niet in orde en wel gecertificeerd -> onrechtmatig en toerekenbaar

-        ‘’Linda’’ heeft ervoor gezorgd dat een ander schip had gezonken

-        Slachtoffer wil kosten schadevergoeding verhalen op overheid

-        De norm (scheepvaartcertificaten) zien op de algemene veiligheid van het scheepvaartverkeer en niet op de individuele vermogensschade van een derde

Causaal verband en schade

-        Uitgangspunt is dat iemand alleen die schade hoeft te vergoeden, die door de gebeurtenis waarvoor hij aansprakelijk is, is veroorzaakt

o   Dus: Je hoeft alleen maar schade te vergoeden, als die veroorzaakt is door de gebeurtenis waarvoor je aansprakelijk bent

-        Stap 1

o   Condicio sine qua non (CSQN)

§  Noodzakelijk voor de vestiging van aansprakelijkheid

o   Grondslag

§  Art. 6:162 dientengevolge

§  Art. 6:74 BW: daardoor

§  CSQN = feitelijke causaliteit

o   Indien er geen normschending is en de schade niet zou zijn ontstaan, is er sprake van feitelijke causaliteit

Stap 2

Toerekening naar redelijkheid

= juridische causaliteit

Bepaalt de omvang van de aansprakelijkheid

Grondslag

-        Art. 6:98 BW: Voor vergoeding komt slechts in aanmerking schade die in zodanig verband staat met de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid van de schuldenaar berust, dat zij hem, mede gezien de aard van de aansprakelijkheid en van de schade, als een gevolg van deze gebeurtenis kan worden toegerekend

De ‘’deelregels’’ van Brunner

-        LATER NOGMAALS BEKIJKEN

Bewijs CSQN bij eiser…, maar hulp aan horizon…

-        Omkeringsregel

o   ‘’Ingevolge vaste rechtspraak strekt de omkeringsregel ertoe dat… het bestaan van … condicio sine qua non-verband tussen een onrechtmatige daad of tekortkoming en … de schade wordt aangenomen, tenzij degene die wordt aangesproken bewijst …. dat de bedoelde schade ook zonder die gedraging of tekortkoming zou zijn ontstaan. Voor toepassing van deze regel is vereist dat sprake is geweest van een gedraging in strijd met een norm die strekt tot het voorkomen van een specifiek gevaar … en dat degene die zich op schending van deze norm beroept …. aannemelijk heeft gemaakt dat … het (specifieke) gevaar … zich heeft verwezenlijkt.”

o   HR 23 november 2012 (Gynaecoloog)

HR 23 november 2012 (Gynaecoloog)

-        Soms kan een prik van een gynaecoloog leiden tot een zuurstoftekort bij een ongeboren kind, dit moet dus goed op de monitor in de gaten worden gehouden

-        Er is een beroepsfout gemaakt, waardoor het kindje hersenletsel heeft -> als er tijdig op de monitor zou zijn gekeken, zou het kindje mogelijk geen hersenletsel hebben gehad

o    

-        Proportionele aansprakelijkheid

o   Nefalit/Karamus – HR 31 maart 2006 CASUS

§  15 jaar asbest/28 jaar gerookt -> longkanker

§  Asbest óf roken longkanker (de schade)?

§  Zie r.o. 3.13

§  ‘(...) uit overwegingen van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar de onzekerheid over de mate waarin de tekortkoming van de werkgever heeft bijgedragen tot de schade van de werknemer, in zijn geheel op de werknemer af te wentelen.

§  Eveneens onaanvaardbaar (...) is het echter de onzekerheid over het causaal verband met de schade van de werknemer geheel voor risico van de werkgever te laten komen, in weerwil van de niet zeer kleine kans dat buiten de uitoefening van de werkzaamheden gelegen omstandigheden die aan de werknemer moeten worden toegerekend (zoals roken, genetische aanleg, veroudering of van buiten komende oorzaken), de schade (mede) hebben veroorzaakt.’