Komdeur q.q./N.N. (HR 07-06-2002, LJN AE3796; NJ 2002/608 m.nt. J.B.M. Vranken)

Bij uitvoerbaar bij voorraad verklaard vonnis zijn Smeets c.s. veroordeeld tot betaling van een bedrag aan de curator. Smeets c.s. hebben tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld en hebben een deel van het bedrag aan de curator betaald, zulks onder protest van gehoudenheid. In hoger beroep is het vonnis vernietigd en de vorderingen van de curator alsnog afgewezen. De curator heeft restitutie van het betaalde bedrag geweigerd. Daarop heeft NN, de verzekeraar van Smeets c.s., in kort geding gevorderd de curator te veroordelen tot terugbetaling. Aan die vordering heeft NN ten grondslag gelegd dat zij onverschuldigd aan de curator heeft betaald en dat haar vordering een bijzondere boedelvordering is die onmiddellijk – buiten de afwikkeling van de boedel om – en integraal dient te worden betaald. De vordering is toegewezen op de grond dat de boedel door de keuze van de curator om Smeets c.s. tot betaling te dwingen is verrijkt ten koste van Smeets c.s. Voorts is overwogen dat voor deze verrijking geen rechtvaardiging is te vinden, zodat de redelijkheid eist dat het gehele betaalde bedrag wordt terugbetaald. De curator heeft tegen dit vonnis sprongcassatie ingesteld.     

In Ontvanger/Hamm q.q. heeft de Hoge Raad met betrekking tot vorderingen uit hoofde van een na de faillietverklaring zonder rechtsgrond aan de gefailleerde of de curator gedane betaling twee soorten gevallen onderscheiden. Enerzijds de gevallen waarin het ging om een aan de schuldenaar na diens faillietverklaring gedane betaling die – ten gevolge van het met terugwerkende kracht tot een vóór de faillietverklaring gelegen tijdstip vervallen van de rechtsgrond – achteraf onverschuldigd bleek te zijn en anderzijds de gevallen waarin tussen de gefailleerde en degene die aan hem betaalde geen rechtsgrond bestaat of heeft bestaan die aanleiding tot de betaling gaf, en waarin de betaling slechts het gevolg is van een onmiskenbare vergissing.       

Uitsluitend voor deze gevallen van betaling als gevolg van een onmiskenbare vergissing heeft de Hoge Raad ter vermijding van een verrijking van de gezamenlijke (overige) schuldeisers waarvoor ook in het stelsel van de Faillissementswet geen rechtvaardiging is te vinden, een uitzondering aanvaard op de regel dat de curator gerechtigd is het betaalde bedrag aan het actief van de boedel toe te voegen, de vordering tot teruggave van een gelijk bedrag als concurrente boedelvordering te behandelen en op deze voet het betaalde bedrag ten profijte van de overige (boedel)crediteuren aan te wenden.           

De door Smeets c.s. aan de curator gedane betaling is niet het gevolg van een onmiskenbare vergissing en evenmin van een daarmee voor de toepassing van de Faillissementswet in dit verband op een lijn te stellen oorzaak. De vordering tot terugbetaling dient derhalve als concurrente boedelvordering te worden behandeld.