Verantwoord reizen

Recentelijk was het zover: zoals in Peru al afgesproken heb ik mijn ervaringen met vrijwilligerswerk in een ontwikkelingsland tijdens het voorbereidingsweekend van SIW gedeeld met mensen die dit jaar van plan zijn om ook als vrijwilliger actief te worden.

In een gezellig scoutinggebouw, waar ook ik vorig jaar mentaal werd klaargestoomd voor mijn reis, had zich weer een gezellige en ambitieuze groep mensen verzameld. Aan mij was gevraagd om – zowel positieve als negatieve – ervaringen met hen te delen opdat er een realistisch beeld zou ontstaan van wat ze te wachten staat. Ik wist van te voren niet precies naar welk land of überhaupt naar welk werelddeel deze mensen toe wilden, dus ik besloot al mijn ervaringen met reizen te integreren. Het leverde een presentie op met mijn mooiste beelden uit Cambodja, India, Marokko, Costa Rica en Peru. :)

De presentatie vormde de leiddraad voor een interessante, interactieve sessie, waarin we met elkaar in gesprek zijn gegaan over de onderwerpen die ik in de presentatie aanstipte. Ik luidde de presentatie in met de vraag waarom men op reis gaat: voor wie of wat doe je dat? Voor de meeste mensen gold dat het zowel draaide om een zekere persoonlijke ontwikkeling als een positieve bijdrage in het land van bestemming, op wat voor gebied dan ook. Zo waren er verschillende mensen die zich erg op de natuur gaan richten, enkelen die gaan meebouwen aan bijvoorbeeld scholen en dorpshuizen en een hele groep mensen die een sociaal project gaat doen, waarbij je met name moet denken aan het meehelpen in weeshuizen en scholen. Het onderscheid tussen ten eerste het doel om zelf te leren en ten tweede het doel om een steentje bij te dragen voor anderen, kwam gedurende het gesprek regelmatig naar voren.

Met betrekking tot het eerste doel stipte ik kort het lied ‘Alle kleuren van de wind’ uit de Disneyfilm ‘Pocahontas’ aan, waarin wordt gezongen: “Toch heb ik het idee dat de wilde van ons twee, degene is die niet luistert en niet leert... Treed eens in het voetspoor van een vreemde en dan leer je in een oogwenk zoveel bij.”. Prachtig! Verschillende perspectieven zijn zo waardevol om op een genuanceerde manier tegen zaken aan te kijken en ik ben er van overtuigd dat het vermogen om dat te kunnen een enorme, positieve persoonlijke ontwikkeling is. Jezelf in het diepe gooien in een voor jou vreemde, nieuwe cultuur is een fantastische manier om dat vermogen te ontwikkelen.

Tegelijkertijd kan het een grote inloed hebben op het bereiken van het tweede doel. Wanneer je je kunt inleven in een andere persoon, een organisatie of wat dan ook, is namelijk beter te bepalen op wat voor manier jij daaraan een positieve bijdrage kunt leveren. Met een citaat van Richard Branson luidde ik dit onderwerp in: “Handel alsof wat je doet verschil maakt. Dat doet het namelijk.”. Deze uitspraak draagt een grote verantwoordelijkheid in zich mee, want het betekent dus dat ons handelen ook negatieve gevolgen kan hebben. Hoe ga je daar als vrijwilliger, als reiziger en überhaupt als mens bewust mee om..?

Als uitgangspunt voor dit discussiepunt heb ik de “drie P’s” gebruikt: deze term uit de duurzame ontwikkeling staat voor de drie elementen people, planet en profit, wat inhoudt dat sociale, milieutechniscche en economische aspecten op harmonieuze wijze gecombineerd zouden moeten worden. Wanneer de combinatie niet harmonieus is, zullen de andere elementen hieronder lijden, zo is de gedachte. Wanneer bijvoorbeeld winst te veel prioriteit krijgt, zullen mens en milieu hiervan de dupe worden, bijvoorbeeld door slechte arbeidsomstandigheden of vernietiging van de natuur. Andersom ziet dit denkbeeld ook het winstkenmerk als essentieel onderdeel van ontwikkeling dat niet verwaarloosd dient te worden.

De drie P's worden door veel ondernemingen geadopteerd als richtlijn voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en vormen ook voor verantwoord reizen een goede leiddraad. Op alle drie de gebieden heb ik aspecten aangestipt die ik zelf tijdens het reizen en het werken als vrijwilliger heb opgemerkt en die naar mijn idee aandacht verdienen.

Sociaal – Vrijwilligerswerk
Aangezien het vrijwilligerswerk de eigenlijke reden van mijn aanwezigheid vormde, begon ik hiermee. Hoe draag je daarin nu het beste een steentje bij? Mijn tip: kies iets waar je goed in bent! Wanneer je je eigen expertise kunt inbrengen in je werk, zal je bijdrage al snel een stuk groter zijn. Zo vond ik het bijvoorbeeld heel fijn om aan het einde van mijn weken bij het vrijwilligersproject iets te kunnen overhandigen, namelijk een ontwerp voor een uitbreiding van hun huis (ik studeer bouwkunde :) ). Ook vertelde ik over het spel dat ik heb georganiseerd voor alle kinderen: het wereldhandelsspel waar verschillende opdrachten over verschillende landen werden gedaan en waar de kinderen hun rekenvaardigheden konden laten zien door in verschillende valuta te handelen. Hierover kun je meer lezen in mijn blog ‘Op zomerkamp in een duizendsterrenhotel’. Om al die dingen tot een goed einde te brengen en echt wat te kunnen betekenen, luidde mijn tweede tip: leer de taal!

Sociaal – Contact met lokale bevolking
Zowel voor je persoonlijke ontwikkeling als voor de lokale bevolking is het namelijk van een ontzettend grote toegevoegde waarde als je met elkaar kunt communiceren. Mijn verhalen over de grote invloed die dat heeft gehad op mijn hele reisbeleving leverde helaas wel wat treurige gezichten op bij een paar mensen die naar Thailand en Vietnam gaan en de moeilijke lokale talen helaas niet zullen gaan leren. Voor de mensen die naar Frans- Engels- en Spaanstalige gebieden zullen vertrekken, betekende het echter een grote extra motivatie om hard te gaan studeren!

Dat ik ter plekke behoorlijk goed Spaans heb leren spreken, heeft niet alleen op het vrijwilligerswerk een grote invloed gehad. Ook voor de weekendtripjes opende het deuren: zo heb ik verschillende activiteiten namelijk niet met de grote, op toeristen ingestelde bedrijven gedaan, maar met lokale organisaties en individuen. Dat was nooit mogelijk geweest als ik de taal niet had beheerst en het heeft geresulteerd in prachtige ontmoetingen met de lokale bevolking. Tijdens mijn wandeltocht naar Machu Picchu logeerden we bijvoorbeeld bij lokale koffieboeren, die onder andere door onze bijdrage hun fairtrade bedrijven voort kunnen zetten. Op het Titikakameer sliepen we bij een ontzettend lief gezin dat ons toeliet in hun eigen leven en met hun kleine bed&breakfast, waar wij gebruik van maakten, gedeeltelijk in hun levensonderhoud voorziet. Mijn hele reis verbleef ik bij een gastgezin in Cusco: door deze constante factor is mijn Spaans snel verbeterd en het intensieve contact leidde op den duur zelfs tot bijzonder interessante gesprekken over bijvoorbeeld de vrouwenemancipatie in Peru. De jungle ging ik in met iemand die daar was opgegroeid en onze jungletocht, motorrit en raftactiviteit met zijn vrienden had georganiseerd. De betrokkenheid bij het leven van de mensen daar was tenslotte misschien nog wel het grootst tijdens ons bezoek aan de dorpsgemeenschap van Patabamba, waar we leerden over het handwerk dat ze maakten met de wol van hun eigen schapen, die ze vervolgens spinnen en daarna verven met de bloem-, plant- en boomblaadjes uit de directe omgeving.

Economisch – Lokale ‘bedrijven’
Het mooie aan al deze dingen was niet alleen dat het contact met de lokale bevolking veel sterker was dan bij de grote, op het massatoerisme georiënteerde bedrijven uit de stad, ook dat ik op economisch gebied een mooie bijdrage heb kunnen leveren. De etui die ik in Patabamba heb gekocht voelde bijvoorbeeld als mijn meest fairtrade aankoop ooit, omdat ik hun activiteiten niet alleen ondersteunde door de aankoop zelf, maar ook door onze oprechte belangstelling en de bijdrage die we leverden voor onze accomodatie. Het gaf deze mensen zowel een gevoel van waardering, als financiële middelen om hun werkzaamheden voort te zetten. Dit gold evengoed voor veel van de andere tripjes die ik heb genoemd.

Daar stond de discussie van bedelen tegenover: ook dit ‘werk’ stimuleer je door er geld voor te geven, dus zowel mijn tip als die van de aanwezige SIW-medewerkers was dan ook om dit in principe niet te belonen. Het is echter een lastig fenomeen, zeker als je met sommigen bijvoorbeeld echt een band opbouwt. Wat mij betreft moet iedereen dan ook zelf bepalen hoe je er exact mee omgaat, maar het is goed om je ervan bewust te zijn wat voor invloed je handelen heeft.

Mijn verhaal en mijn antwoorden op de vele vragen die ik er van de aanwezigen over kreeg hebben een aantal van hen op een heel andere manier over reizen doen nadenken, dus ik ben heel benieuwd hoe ze eraan invulling zullen gaan geven.

Milieu – Dieren en rechten
Na een – in verband met de tijd – kort gesprek over afval en vervoer, waar je bewust mee om moet gaan om het milieu te ontzien, stonden eten en drinken ter discussie. Naast diverse praktische tips die we als westerlingen in veel ontwikkelingslanden wel kunnen gebruiken om ziekte te voorkomen, kwamen we te spreken over het eten van vlees. Het is goed om je ervan bewust te zijn in wat voor omstandigheden dieren worden gehouden voordat ze worden opgegeten en een afgewogen keuze te maken met betrekking tot het al dan niet nuttigen hiervan.

Naast diverse prachtige dierenplaatjes uit Costa Rica, Peru en Marokko – om de mensen even hun ogen uit te steken :) , ohnee, natuurlijk om ze extra veel zin te laten krijgen in hun reizen! – kwamen de minder frisse omstandigheden aan de orde. Zo is het op het grote, centrale plein van Marrakesh ’s avonds bijvoorbeeld een drukte van belang en enorm gezellig met een heleboel mensen en dieren, maar het is bizar om te zien hoe de gebruikte apen overdag worden ‘bewaard’: opgepropt als speelgoed in een doos brengen ze hun dag door en alle speelsheid wordt onderdrukt en bestraft. Ik vind het erg belangrijk dat je dit soort dingen in je achterhoofd houdt en laat meetellen in de afweging of je het baasje van zo’n aap geld geeft voor zijn ‘act’. Mijn boodschap is dan ook dat ook de rechten van dieren niet uit het oog verloren moeten worden.

Mens, milieu en economie: het zijn drie pijlers van onze samenleving. Ik kijk uit naar het volgende voorbereidingsweekend, waar ik weer aanwezig zal zijn, want het was een gezellige avond waarin veel onderwerpen de revue hebben gepasseerd. Al deze aspecten heb ik aangestipt om mijn ervaringen te delen en mensen aan het denken te zetten over de invloed van hun eigen handelen. Wat het resultaat ook moge zijn: ik hoop dat ik een zekere bewustwording op het gebied van verantwoord reizen heb kunnen stimuleren!