Collegeaantekeningen Hoorcollege 1 tot en met 4

EUROPESE RECHTSGESCHIEDENIS – HOORCOLLEGE 1

Waarom rechtsgeschiedenis?

Het recht hoe we het vandaag kennen is sterk historisch bepaald. In het bijzonder door het Romeins recht. Met name het privaatrecht heeft een zeer oude geschiedenis.

Daarnaast draagt de rechtsgeschiedenis bij aan de wetenschappelijke reflectie op het recht. Door de historische achtergronden kunnen we het beter begrijpen en zo vragen beter beantwoorden. En geeft het richting aan de interpretatie van actuele rechtsregels. Denk hierbij aan de wetshistorische interpretatie. Die interpretatie kan bijvoorbeeld helpen bij open normen in de wet. Wanneer je kennis hebt van het verleden van het recht ben je hierdoor beter in staat om het recht te contextualiseren, te relativeren en het kritisch te beoordelen.

Geschiedenis kan bepalend zijn voor de betekenis van actuele rechtsregels: interpretatie gestuurd door rechtshistorische argumenten. Dit zag je bij de discussie over de doodstraf in Amerika. Zowel de voorstanders als de tegenstanders maakten hier gebruik van.

Codificatie: begripsbepaling en historische achtergronden

Codificatie is op schrift gesteld recht dat het gehele recht of een bepaald deelterrein van het recht omvat. Voorbeelden hiervan zijn strafrecht, strafvordering, burgerlijk wetboek, algemene wet bestuursrecht en de grondwet. Al het recht van het Europese continent is gecodificeerd. Dit is niet het geval in het Engelse recht. Dit is niet gecodificeerd.

Voorwaarden van de definitie: door de overheid afgekondigd, geschreven en exclusieve gelding/volledigheid. Het gewoonterecht wat dus ongeschreven is, is dus niet gecodificeerd.

Historische achtergronden en functies

De moderne codificaties ontstaan in de 18^e eeuw in Frankrijk als een product van de Verlichting en het natuurrecht. Want in die tijd hadden verschillende standen verschillende rechten. Zo had in tijd de elite veel betere rechten dan de gewone burgers. Een grote mate van rechtsongelijkheid en rechtsverscheidenheid. De functies die codificatie moest dienen waren: het bevorderen van rechtsgelijkheid, rechtszekerheid, rechtseenheid en het einde van willekeur. Echter was toen nog de opvatting dat het streven naar rechtszekerheid zal leiden tot het wantrouwen van rechters.

Volledigheid van codificatie door rechterlijke interpretatie

Omdat het recht altijd ontwikkelt en hierdoor kan de wetgever nooit van tevoren alle mogelijke toekomstige gevallen voorzien. Hierdoor worden leemten in de codificatie aangevuld door de rechterlijke interpretatie.

De interpretatievrijheid van de rechter is onbeperkt. Dit volgt namelijk uit de interpretatieplicht, ook wel de plicht van de rechter om recht te moeten spreken. Er zijn wel grenzen aan deze interpretatievrijheid. Maar dit gaat vooral over de methodes. Namelijk de grammaticale, wetshistorische, systematische of teleologische methode. In beginsel is deze keuze vrij en kan leiden tot verschillende uitkomsten. Een nadeel van deze interpretatievrijheid is dat de rechter het gecodificeerde recht kan uit leggen volgens eigen persoonlijke voorkeuren. Een.....read more

Week 1

Codificatie

• Codificatie is op schrift gesteld recht dat het gehele recht of een bepaald deelterrein van het recht omvat (kort gezegd: algemene wetboeken)
• Voorbeelden van codificaties in Nederland: Wetboek van Sr, Sv, BW, Rv, Awb, GW
• Het recht van het Europese continent (‘civil law’) is gecodificeerd, i.t.t. het Engelse recht (‘common law’).

Codificatie definitie

Definitie van codificatie (Lokin/ Zwalve, p. 2):

‘Codificatie is geschreven recht waaraan de overheid een aan haar gezag ontleende uitsluitende gelding toekent; deze exclusiviteit maakt de rechtsoptekening tot een volledige.’

Elementen definitie:

1. Door overheid afgekondigd
2. Geschreven
3. Exclusieve gelding/ volledigheid

NB. Maar, wetgever kan niet alle mogelijke gevallen voorzien ® rechterlijke interpretatie is onvermijdelijk (Lokin/ Zwalve)

Historische achtergronden en functies codificatie

• Moderne codificaties ontstaan voor het eerst in de 18^e eeuw als product van Verlichting en natuurrecht: nadruk op rede, systematisering van het recht
• Functies codificatie:
  • rechtseenheid (i.t.t. regionale gewoonterechten)
  • rechtsgelijkheid (i.t.t privileges standen)
  • rechtszekerheid (i.t.t. vorstelijke willekeur)

Codificatie en natuurrecht

• Pleitbezorgers codificatie (de ‘codificatiebeweging’) in de 18^e eeuw sterk beïnvloed door de traditie van het natuurrecht
• Natuurrecht: recht dat voortvloeit uit de menselijke natuur.
• Kenmerken natuurrecht:

1. Universele gelding: geldt altijd en overal, ongeacht tijd of plaats
2. Pre-positieve gelding: geldt onafhankelijk van erkenning door bevoegde wetgevende en rechtsprekende instanties (erkenning is dus niet nodig)
3. Systematische opbouw natuurrecht: specifieke rechtsregels afgeleid uit algemene natuurrechtelijke normen. Bijvoorbeeld contractuele plicht tot nakoming afgeleid uit natuurrechtelijke norm dat de mens zijn beloftes dient na te komen (‘pacta sunt servanda’). 

Geschiedenis natuurrecht: de Oudheid

• Grieken kenden al natuurrecht. Bijv. Aristoteles (384-322 v. Chr.): natuurrecht is onveranderlijk, in tegenstelling tot door mensen gemaakte recht (Eth. Nic., V, 7, 1134b).
• Romeinse juristen: praktische uitwerking natuurrecht (ius naturale). Uitgangspunt: natuurrecht is zo vanzelfsprekend, dat het geen bewijs behoeft, bijv. recht op zelfverdediging.
• Met name ook van toepassing op verhouding tussen Romeinse burgers en niet-Romeinen (ius gentium)
• NB. Natuurrecht kan niet positieve recht opzij zetten, bijv. slavernij is rechtmatig, ondanks strijd met natuurrecht

Geschiedenis natuurrecht: de middeleeuwen

• Natuurrecht ‘herontdekt’ in middeleeuwen (in 12^e eeuw)
• Uitgelegd in christelijke context: natuurrecht krijgt meer verbindend karakter
• Decretum van Gratianus (1140 na Chr.): wetten in strijd met natuurrecht zijn nietig
• Materieel rechtsbegrip (recht niet alleen afhankelijk van formele, maar ook van materiële kwaliteiten)

Geschiedenis natuurrecht: 16^e eeuw: Francisco de Vitoria (1483-1546)

• Francisco de Vitoria, De Indis (ca. 1537)
• Kritiek op onmenselijke behandeling Indianen in de Nieuwe Wereld o.g.v. het natuurrecht
• De Indianen zijn hebben private en publieke eigendom van hun land. Zij kunnen niet van hun land
.....read more

Samenvatting Europese rechtsgeschiedenis

Week 1: H1&H2 Codificatie en natuurrecht

Codificatie is geschreven recht, waaraan de overheid een aan haar gezag ontleende, uitsluitende gelding toekent; deze exclusiviteit maakt de rechtsoptekening tot een volledige.

3 kenmerken codificatie:

1. Een overheid, die gezag uitoefent over haar onderdanen
2. Op schrift gesteld recht;
3. De volledigheid van dat recht, die bewerkstelligd wordt door het machtswoord van de overheid, dat aan dat recht exclusieve gelding verleent.

Exclusieve gelding: dit wil zeggen buiten welke op haar gebied geen ander recht geldt.

Elke codificatie is een daad van wetgeving, maar niet iedere wetgevingsactie is een vorm van codificatie.

Authentieke interpretatie: uitlegging van de wet door de wetgever. Wetgevers deden dit in de geschiedenis wel eens om hun macht te vergroten. Zij gaven dan in verordeningen een gezaghebbende uitleg.

Doelen codificatie:

1. Rechtszekerheid à legaliteitsbeginsel.
2. Economisch doel
3. Politiek doel à nationale eenheid creëren.

Interpretatiemethodes:

• Grammaticale interpretatie à taalkundige uitleg.
• Wetshistorische interpretatie à dat wat de wetgever destijds met de tekst heeft bedoeld.
• Rechtshistorische interpretatie à zoeken naar de herkomst van een bepaalde regel.
• Systematische interpretatie à verhouding van de tekst tot het stelsel van de wet en andere regels
• Teleologische interpretatie à het doel van de regel is bepalend, uitleggen maakt men ondergeschikt aan het doel.

1775 à the age of reason : er was geen behoefte aan een andere autoriteit dan de menselijke rede. Volgens Kant zou de mensheid door haar eigen luiheid tot onmondigheid zijn vervallen en zou zich laten leiden door allerlei autoriteiten zonder eerst bij zichzelf te rade te gaan. Durf je verstand te gebruiken luidde de strijdkreet van Kant.

1776 à Declaration of Independence was gebaseerd op natuurrecht. Rechten zouden vanzelfsprekend zijn en behoeven daardoor niet te worden bekrachtigd door een autoriteit.

Natuurrecht

• Aristoteles à het natuurecht geldt overal en is onafhankelijk van opinies.
• Recht dat voortvloeit uit de menselijke rede.
• Kenmerken:
  • Universele gelding: geldt altijd en overal, ongeacht tijd of plaats
  • Pre-positieve gelding: geldt onafhankelijk van erkenning door bevoegde wetgevende en rechtsprekende instanties (erkenning is dus niet nodig)
  • Systematische opbouw natuurrecht: specifieke rechtsregels afgeleid uit algemene natuurrechtelijke normen. Bijvoorbeeld contractuele plicht tot nakoming afgeleid uit natuurrechtelijke norm dat de mens zijn beloftes dient na te komen (‘pacta sunt servanda’). 
• Invloed op codificatie:
  • Natuurrechtelijke ideaal van rechtsgelijkheid gerealiseerd door codificatie: één wetboek voor alle burgers;
  • Natuurlijke recht op vrijheid ® zelfwetgeving ® geen recht buiten de wet (exclusieve gelding codificatie);
  • Systematiek natuurrecht vormt blauwdruk codificaties (van algemeen naar bijzonder)
• Spanning met codificatie:
  
  • Natuurrecht geldt ongeacht erkenning door overheid, i.t.t. codificatie: juist afhankelijk van erkenning (constitutief element).
  • Natuurrecht heeft universele gelding, i.t.t. codificaties: hebben juist nationaal karakter (uitdrukking bepaalde rechtscultuur).
  • Natuurrecht gericht op fundamentele normen, i.t.t. codificaties: ook veel praktische/ specifieke regels (bijv. verkeersvoorschriften).

Ius civile: burgerrecht, rechtsregels van specifiek inheemse origine

Ius gentium: het recht der volkeren, universele gelding.

Ius naturale: is te vergelijken met ius gentium maar het ius gentium is puur feitelijk en.....read more