BulletPointsamenvattingen bij de 3e druk van Grondslagen van het recht 2: Achtergronden van Rosier

Wat is de aard van het recht? - BulletPoints 1

Het recht kan onderverdeeld worden in het:

• Privaatrecht

• Publiekrecht

• Nationaal recht

• Internationaal recht

Regels die geordend samenleven mogelijk maken zijn:

• Sociale normen

• Morele normen

• Sancties

De problemen van een geordend samenleven zijn:

• Onduidelijkheid omtrent welke regels gelden en wat hun betekenis is

• Gewoonten van kleine gemeenschappen zijn vaak star en lastig bij te stellen

• Gemeenschapstaken zijn moeilijk door een individu uit te voeren

De vier essentiële kenmerken van het recht zijn:

• Geheel van regels dat door een bevoegde autoriteit, het gezag, is bepaald of erkend

• Geen contradictie

• Aanspraak op het hoogste gezag

• Het claimen van gezag

Primaire regels:

• Regels die vaststellen wat we wel en niet mogen doen

Secundaire regels:

• Regels waaraan je de kenmerken van ons huidige recht kunt afleiden

• Regels over regels

• Regels die aangeven wie bevoegd is regels te maken en wie de betekenis van deze regels mag vaststellen

De functies van het recht zijn:

• Het vreedzaam beslechten van geschillen

• Het mogelijk maken van individuele projecten

• Het mogelijk maken van collectieve projecten

• Het kanaliseren van sociale verandering

• Het creëren van sociale orde

• Het bevorderen van vreedzame geschillenbeslechting

• Morele functie

Wat is de moraliteit van het recht? - BulletPoints 2

De ’vijf minuten rechtsfilosofie’ van Gustav Radbruch zijn:

• Eerste minuut: De wet is geldig omdat zij wet is.

• Tweede minuut: Alles wat het volk ten goede komt, is recht.

• Derde minuut: Als een wet niet rechtvaardig is, is een wet niet geldig want recht is de wens naar rechtvaardigheid.

• Vierde minuut: Het algemeen belang is ook een doel van het recht. Wetten die onrechtvaardig zijn en geen algemeen belang dienen, hebben geen gelding en hun rechtskarakter moet hen dan ook worden ontnomen.

• Vijfde minuut: Op basis van het natuurrecht zijn er bepaalde beginselen die zwaarder wegen dan welke juridische bepaling dan ook. Een wet die strijdig is met deze beginselen, is niet geldig.

De kenmerken van het natuurrecht zijn:

• Recht met een zekere rechtvaardige inhoud

• Geldend recht zonder bekrachtiging door een wet of een rechterlijke beslissing

• Hoger recht

De kenmerken van het rechtspositivisme zijn:

• Regels die zijn vastgesteld door bevoegde autoriteiten

• Op basis van formele criteria kan worden vastgesteld of een bepaalde regel recht is

• Gezaghebbende vaststelling van regels

De verschillende stromingen binnen het rechtspositivisme zijn:

• Het normatief rechtspositivisme

• Het beschrijvend rechtspositivisme

• De antipositivisten

De verschillende soorten rechtsbronnen zijn:

• De wet

• Het gewoonterecht

• De rechtspraak (jurisprudentie)

• De algemene rechtsbeginselen

Hoe vormt de rechter recht? - BulletPoints 3

De verschillende interpretatiemethoden zijn:

• Grammaticale interpretatiemethode

• Teleologische interpretatiemethode

• Wetshistorische interpretatiemethode

• Systematische interpretatiemethode

Problemen die kunnen ontstaan bij rechterlijke beslissingen zijn:

• Feitenproblemen

• Rechtvindingsproblemen

De drie typen rechtsvinding van Wiarda zijn:

• Heteronome rechtsvinding

• Gematigd heteronome rechtsvinding

• Autonome rechtsvinding

De redenen voor meer rechterlijke rechtsvorming zijn:

• Veranderde taakopvatting van de rechter

• Toename van vage, open normen

• Invloed van Europees en internationaal recht

Het primaat van de politiek is gegrond op de volgende principes:

• De Nederlandse wetgever is gekozen door het volk

• De wetgever is beter in staat recht te vormen dan de rechter

• De wetgever kan overgangsproblemen beter regelen dan de rechter

• De wetgever vaardigt duidelijke wetten uit terwijl bij rechterlijke rechtsvorming meer rechtsonzekerheid heerst

Wat is het effect van internationaal recht op soevereiniteit? - BulletPoints 4

De problemen van internationaal recht zijn:

• Staten zijn in beginsel soeverein (zelfstandig)

• Staten zijn niet onderworpen aan een hogere instantie

• Staten bepalen zelf of en welke regels ze aanvaarden

• Staten kunnen slechts in beperkte mate gedwongen worden tot naleving van regels

Hugo de Groot maakt onderscheid tussen twee subjecten van soevereiniteit:

• Het gemeenschappelijke subject; de staat

• Het particuliere subject

De twee aspecten van soevereiniteit zijn:

• Het interne aspect

• Het externe aspect

De twee belangrijkste rechtsstelsels zijn:

• Het common law-stelsel

• Het civil law-stelsel

De drie geoorloofde mogelijkheden voor gebruik van geweld in de internationale rechtsorde zijn:

• Militair geweld met een machtiging van de VN Veiligheidsraad

• Het recht op individuele of collectieve zelfverdediging

• De humanitaire interventie

Er kunnen twee verschillende soorten besluiten worden onderscheiden:

• Verordeningen

• Richtlijnen

De toezichtprocedures in het internationaal recht zijn:

• De rapportageprocedure

• Staten kunnen het initiatief nemen op een procedure van internationaal toezicht te starten

• De statenklachtprocedure

• De toezichtprocedure op initiatief van een particulier

• De toezichtprocedure op initiatief van een internationaal orgaan

Is het recht rechtvaardig? - BulletPoints 5

De drie beginselen van rechtvaardigheid zijn:

• Ieder het zijne

• Het beginsel van onpartijdigheid

• Gelijke gevallen gelijk behandelen en ongelijke gevallen ongelijk

De drie kenmerken van rechtvaardigheid zijn:

• Rechtvaardigheid betreft de relatie tussen mensen

• Rechtvaardigheid verlangt van mensen dat zij zichzelf beperkingen opleggen

• Rechtvaardigheid kun je van anderen eisen

De twee vormen van rechtvaardigheid volgens Aristoteles zijn:

• De algemene vorm van rechtvaardigheid; de deugd

• De bijzondere vorm van rechtvaardigheid; de sociale deugd

Er zijn zes soorten van bijzondere rechtvaardigheid:

• Distributieve (verdelende) rechtvaardigheid

• Vereffende rechtvaardigheid

• Ruilrechtvaardigheid

• Correctieve (herstellende) rechtvaardigheid

• Procedurele rechtvaardigheid

• Bestuurlijke rechtvaardigheid

De Kelderluikcriteria zijn:

• In welke mate kan oplettend gedrag van de ander worden verwacht?

• Hoe groot is de kans dat er bij onoplettend gedrag schade ontstaat?

• Wat is de ernst van de gevolgen bij eventuele oplettendheid, hoe groot zou de schade kunnen zijn?

• Is het een grote moeite om voorzorgsmaatregelen te treffen?

De kenmerken van het utilisme zijn:

• Het bereiken van het meeste geluk voor de meeste mensen

• Onpartijdigheid

• Het produceren van zoveel mogelijk geluk

• Bij de beoordeling van de morele kwaliteit van een handeling is volgens een utilist alleen het resultaat van die handeling belangrijk

• Alles draait om het geluk van mensen

• Utilisten gaan ervan uit dat geluk iets subjectiefs is

• Gelijke menselijke waardigheid

Hoe worden straffen gerechtvaardigd? - BulletPoints 6

De verschillende straftheorieën zijn:

• De vergeldingsleer (het retributivisme)

• De preventieleer

• De gemengde straftheorieën (verenigingstheorieën)

De kenmerken van de vergeldingsleer zijn:

• Absolute straftheorie

• Gericht op het verleden

• Overtredingen van de strafwet zijn moreel onwenselijk

De drie varianten van de vergeldingsleer zijn:

• Terugbetaling

• Genoegdoening

• Leer van de oneerlijke voordelen

De kenmerken van de preventieleer zijn:

• Absolute straftheorie

• Utilistische theorie dient als uitgangspunt

• Hobbes, Beccaria en Bentham

• Het voorkomen van toekomstige overtredingen

• Het afschrikken van toekomstige wetsovertreders

De twee vormen van preventie zijn:

• Generale preventie

• Speciale preventie

De kenmerken van de gemengde straftheorieën zijn:

• Combinatie van de vergeldingsleer en de preventieleer

• Een belangrijke vertegenwoordiger is de filosoof Hart

• Straf is gerechtvaardigd als het preventief werkt en als het wordt opgelegd aan personen die schuldig zijn aan een wetsovertreding

Wat is de betekenis van vrijheid volgens het recht? - BulletPoints 7

De kenmerken van het vrijheidsdenken van John Locke zijn:

• Natuurtoestand

• Mensen bevinden zich in gelijke posities

• Er bestaan geen natuurlijke gezagsrelaties

• Het recht op vrijheid is niet absoluut, maar beperkt

• Locke gaat uit van de vrije individu

• De staat mag pas ingrijpen wanneer dat nodig is om leven, lichaam, vrijheid of eigendom van de burgers te beschermen

In de natuurtoestand ontbreekt het volgens Locke aan:

• Een gezaghebbende interpretatie van de natuurwet (die is erkend en aanvaard als gemeenschappelijke maatstaaf)

• Een erkende, onpartijdige rechter om geschillen te beslechten

• Een macht om de door de rechter gewezen vonnissen uit te voeren

De inrichting van de staat moet volgens Locke aan een aantal basisvereisten voldoen:

• Het legaliteitsbeginsel moet gelding hebben

• De drie machten (wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht) moeten over verschillende instanties verdeeld worden

• De uitvoerende macht moet ondergeschikt zijn aan de wetgevende macht

• De wetgevende macht moet worden toebedeeld aan vergaderingen die wisselend zijn samengesteld

• De vergaderingen moeten tevens vertegenwoordigende lichamen zijn

De privaatrechtelijke autonomie van de burger houdt in:

• Eigendomsvrijheid

• Contractsvrijheid

Het schadebeginsel van John Stuart mill houdt in:

• Het beginsel van individuele vrijheid

• Iedere burger is vrij om zijn eigen leven naar eigen opvatting vorm te geven

• Burgers mogen hierbij anderen geen schade berokkenen

Het schadebeginsel bestaat uit twee stellingen:

• De positieve stelling; wanneer is overheidsingrijpen geoorloofd?

• De negatieve stelling; waarom is overheidsingrijpen geoorloofd?

De negatieve stelling wordt door drie onderdelen gevormd:

• Het beginsel van antimoralisme

• Het beginsel van antipaternalisme

• Het aanstootbeginsel

Wat is de betekenis van gelijkheid volgens het recht? - BulletPoints 8

De gelijkheid van rechten kan onderverdeeld worden in:

• Materiële gelijkheid

• Formele gelijkheid

Vrijheid kan onderverdeeld worden in:

• Negatieve vrijheid

• Positieve vrijheid

De dilemma’s van gelijkheid in het recht zijn:

• Directe discriminatie

• Indirecte discriminatie

Problemen op het gebied van de uitoefening van vrijheid zijn:

• Ten eerste kan een groep mensen stelselmatig worden uitgesloten als gevolg van de individuele voorkeuren van vele burgers samen

• Ten tweede kunnen er tussen burgers onderling grote verschillen in macht zijn

Wat is de betekenis van solidariteit in de Nederlandse rechtsstaat? - BulletPoints 9

De kenmerken van solidariteit zijn:

• Ten eerste is solidariteit gerelateerd aan het denken in termen van plichten

• Ten tweede gaat het bij solidariteit om hulp aan anderen, niet aan de persoon zelf

Durkheim maakt een onderscheid tussen:

• Mechanische solidariteit

• Organische solidariteit

Volgens Marshall bestaat het volwaardig burgerschap uit drie elementen:

• Het burgerlijke element

• Het politieke element

• Het sociale element

De theorie van Rawls wordt gekenmerkt door:

• Vrije en gelijke personen die van elkaar afhankelijk zijn

• Gedachte-experiment

• Sluier van onwetendheid

• Het beginsel van gelijke vrijheid

• De mate waarin sociale en economische ongelijkheid is toegestaan

• Het beginsel van gelijke kansen

• Het difference principle

De kritiek op de (te ver) uitgebreide verzorgingsstaat kan verdeeld worden verdeeld in drie categorieën:

• De institutionele kritiek die zich richt op de onbestuurbaarheid en de onbeheersbaarheid van de huidige verzorgingsstaat, die mede voortkomt uit de (te) hoge eisen en verwachtingen van burgers.

• Naast de institutionele kritiek is er ook ideële kritiek. Door de groei van de verzorgingsstaat is de solidariteit die eraan ten grondslag ligt, onder druk komen te staan. Er is sprake van anonieme, abstracte solidariteit doordat alles door of via de overheid wordt gereguleerd.

• Tot slot zijn er door de toenemende internationalisering steeds meer onzekerheden ontstaan over de houdbaarheid van de verzorgingsstaat.