BulletPointsamenvatting van De Kleine Gids Kindermishandeling van Bonnet - 5e druk

Wat is de geschiedenis van de maatschappelijke kijk op en het beleid rondom kindermishandeling? - BulletPoints 1

• De komst van de leerplichtwet leidde ertoe dat men vond dat de overheid mogelijkheden moest krijgen om in te grijpen in de opvoeding van kinderen. Deze nieuwe verantwoordelijkheid van de overheid kwam tot uiting in de Kinderwetten van 1905, die bestonden uit drie delen.
• Een belangrijke uitspraak in de publicatie van Henry Kempe was "The Bones tell A story the Child is too frightened to tell". Door de publicatie van Kempe stortten de media zich op het onderwerp kindermishandeling.
• In 2005 is een nieuwe Wet op de jeugdzorg ingevoerd. Uiteindelijk werd op 1 januari 2015 de nieuwe Jeugdwet van kracht die de verantwoordelijkheid en de regie over de Jeugdzorg bij gemeentes neerlegt, in plaats van bij het Rijk of de provincies. 
• Enkele bekende zaken uit het begin van de eeuw kregen veel media-aandacht omdat de instanties voor jeugdhulpverlening al jaren in beeld waren, maar niet hebben kunnen voorkomen dat de kinderen in kwestie uiteindelijk overleden aan de gevolgen van kindermishandeling. De dood van het meisje Savanna en de vervolging van haar gezinsvoogd heeft de eerste jaren daarna geleid tot een meer alerte beleidsvoering van de Jeugdzorg. Daarnaast was er een toename van het aantal begeleidingen door gezinsvoogden, wat we het Savanna-effect noemen.
• In 2000 werd de Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling (RAAK) opgericht. Deze beweging is van grote invloed geweest op het beleid in Nederland ten aanzien van het voorkomen en aanpakken van kindermishandeling.
• Na de RAAK-periode hebben een aantal opvolgende onderzoeksrapporten ervoor gezorgd dat de overheid sneller is gaan ingrijpen als ouders niet in staat zijn om de veiligheid van hun kind te waarborgen, en in het bijzonder in het geval van jonge kinderen en baby's. De wettelijke meldcode werd ingevoerd die ervoor moet zorgen dat ruim anderhalf miljoen professionals stapsgewijs moeten handelen bij een vermoeden van kindermishandeling.  
• In 2018 stelde de overheid vast dat huiselijk geweld één van de omvangrijkste geweldsvormen is binnen de Nederlandse samenleving. Het actieprogramma Geweld hoort nergens Thuis werd opgezet, bestaande uit drie actielijnen.

Hoe ziet de wet- en regelgeving voor de aanpak van kindermishandeling eruit? - BulletPoints 2

• In het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) staat een juridische weerslag van pedagogische noties hoe er met kinderen dient te worden omgegaan. het Verdrag bevat 54 artikelen die zijn onder te verdelen in drie soorten rechten: provision, protection en participation.
• De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) vormt de basis voor de aanpak van huiselijk geweld: De wet stelt dat gemeente verantwoordelijk om beleid te voeren ter bestrijding van geweld in de huiselijke kring.
• Elke Nederlandse gemeente beschikt sinds 2011 over een functionerend Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Hierin zijn verschillende functies op het gebied van opvoedondersteuning, signalering en preventie samengebracht.
• In verband met de taken van Veilig Thuis is in de wet vastgelegd dat alle beroepskrachten met een beroepsgeheim of een andere zwijgplicht uitdrukkelijk het recht hebben om vermoedens van kindermishandeling te melden aan Veilig Thuis, ook als ze daar geen toestemming voor hebben van de ouders en/of het kind. Deze wet heeft het meldrecht. De meldcode omschrijft wat een beroepskracht moet doen bij vermoedens van kindermishandeling.
• In het Burgerlijk Wetboek staat wat er moet gebeuren als de ontwikkeling van een kind bedreigd wordt en de ouders met vrijwillige hulp er niet voldoende ins lagen deze bedreiging weg te nemen. De kinderrechter kan in dat geval een kinderbeschermingsmaatregel uitspreken.
• Er zijn vele artikelen in verschillende wetboeken aangaande de strafbaarheid van kindermishandeling.
• Een huisverbod houdt in dat een pleger van huiselijk geweld tien dagen zijn of haar woning niet meer in mag en in die periode ook geen contact mag opnemen met de partner of de kinderen. De maatregel biedt de mogelijkheid om in een noodsituatie te voorzien in een afkoelingsperiode om escalatie te voorkomen. 

Hoe wordt kindermishandeling aangepakt? - BulletPoints 3

• Van 2007 tot 2010 is in opdracht van het programmaministerie voor Jeugd en Gezin in het kader van het Actieplan Aanpak Kindermishandeling.
• In 2008 is er een verplichte meldcode gekomen voor huiselijk geweld en kindermishandeling.
• Er is in veel beroepsopleidingen nog steeds geen structurele aandacht voor kindermishandeling.
• Begin 2011 kwam naast de Stuurgroep Aanpak Kindermishandeling ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid met forse kritiek op de jeugdzorg in Nederland.
• Sinds 2011 heeft Nederland een Kinderombudsman. Deze is verantwoordelijk voor het beschermen van de rechten van kinderen en jongeren en het controleren of de kinderrechten worden nageleefd door instanties binnen de overheid, de gezondheidszorg, jeugdzorg, onderwijs en kinderopvang. 
• De toegenomen aandacht voor kindermishandeling heeft ertoe geleid dat mensen beter signaleren en meer melden, maar nog niet tot een daling van het aantal slachtoffers heeft geleid.
• Voor 2012 was de opvang voor slachtoffers van seksueel geweld in Nederland erg versnipperd. Het concept van centra seksueel gewend kwam tot leven. Dit nieuwe model maakt de hulp prettiger en toegankelijker voor het slachtoffer, en helpt met de bewijsverzameling en zo dus ook de opsporing van de daders.

Hoe vaak komt kindermishandeling voor? - BulletPoints 4

• Sinds 1 januari 2015 werden de AMK's onderdeel van de Veilig Thuis organisaties. Sinds 2015 verzamelt het Centraal Bureau voor de Statistiek registratiecijfers van Veilig Thuis over kindermishandeling en huiselijk geweld in het kader van de wettelijk verplichte beleidsinformatie. 
• De prevalentiecijfers van kindermishandeling zijn enigszins afhankelijk van de onderzoeksmethode: zelfrapportages of informanten onderzoek. 
• We onderscheiden enkele risicofactoren die het risico op kindermishandeling verhogen.
• Het actuele aantal kindermishandelingszaken in de justitieketen is niet bekend.

Wat houdt kindermishandeling precies in? - BulletPoints 5

• In de Jeugdwet is kindermishandeling als volgt gedefinieerd: 'Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wei de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarig een de vorm van fysiek of psychisch letsel.'
• Onder lichamelijke kindermishandeling vallen alle vormen van lichamelijk geweld tegen een kind, zoals slaan, schoppen, bijten, knijpen, krabben, gooien, duwen, sleuren, het toebrengen van brandwonden of het kind laten vallen.
• We onderscheiden nog enkele bijzondere vorm van lichamelijke kindermishandeling: het shaken-baby-syndroom, Pediatric Condition Falsification en Factitious Disorder by Proxy, en foetale mishandeling.
• Bij psychische mishandeling gedragen ouders zich min of meer bewust vijandig ten opzichte van een kind. De mishandeling kan bestaan uit afwijzen, pesten, kleineren en voor gek zetten.
• Bij lichamelijke verwaarlozing hebben ouders en verzorgers geen oog voor de verzorging van het kind op het gebied van eten, kleding, onderdak en hygiëne.
• Van psychische verwaarlozing is sprake wanneer een kind stelselmatig geen aandacht of genegenheid krijgt.
• Kinderen hoeven niet zelf het slachtoffer te zijn van geweld. Zij kunnen ook getuige zijn van huiselijk geweld, bijvoorbeeld van geweld tussen hun ouders.
• Bij seksueel misbruik wordt veelal gedacht aan ernstig fysiek misbruik van jonge kinderen door een volwassene.
• We onderscheiden verschillende traditionele praktijken die vandaag de dag als schadelijk worden beschouwt: vrouwelijke genitale verminking, eergerelateerd geweld, eerwraak, beperkingen van bewegingsvrijheid en huwelijksdwang.

Wat zijn de oorzaken van kindermishandeling? - BulletPoints 6

• Een bekend onderzoek naar de oorzaken van kindermishandeling is het onderzoek van Belsky uit 1984. Belsky stelt dat de opvoeding wordt bepaald vanuit drie fronten: kinderkenmerken, eigenschappen van de ouders en het gezin, en de leefomgeving. Stress in het ene front heeft rechtstreeks invloed om het welbevinden in de andere twee fronten. Volgens Belsky is de invloed van de drie niveaus niet even groot. De belangrijkste factoren van opvoedend handelen liggen volgens hem in de ontwikkelingsgeschiedenis en de persoonlijkheid van de ouders. 
• Belsky maakt onderscheid tussen verschillende risicofactoren die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van kindermishandeling op basis van de drie niveaus in zijn model. Uit onderzoek blijkt dat de kans op mishandeling toeneemt met het aantal risicofactoren. Speelt in een gezin geen van de bovenstaande risicofactoren, dan is de kans op kindermishandeling 3%. Die kans loopt op tot 24% bij vier of meer aanwezige risicofactoren.
• Naast de risicofactoren maakt Belsky ook onderscheid tussen enkele beschermende factoren welke de negatieve werking van risicofactoren beperken maar niet per definitie compenseren.
• Dierenmishandeling door jonge kinderen is één van de sterkste en vroegste indicatoren voor gedragsstoornissen. Inmiddels is in de vastgestelde meldcode voor de Dierengeneeskunde opgenomen dat wanneer dierenartsen te maken krijgen met dierenmishandeling, het belangrijk is dat ook in overweging wordt genomen dat er een relatie kan bestaan tussen dierenmishandeling en huiselijk geweld. Bij dit vermoeden dienen zij contact op te nemen met professionele hulpverleners. 
• Kindermishandeling komt 3,5 keer zo vaak voor bij allochtone gezinnen als bij autochtone gezinnen. Cultuur en religie spelen daarbij een rol, maar de risicofactoren hangen ook samen met de sociaaleconomische positie van etnische minderheden. We onderscheiden de belangrijkste risicofactoren: traditionele opvoedwaarden en schadelijke traditionele praktijken, eergerelateerd geweld, sociaal isolement, trauma's van vluchtelingen en afgewezen asielaanvragen, en het kinderpardon.

Wat zijn de (mogelijke) gevolgen van kindermishandeling? - BulletPoints 7

• De lichamelijke gevolgen van kindermishandeling kunnen bestaan uit blauwe plekken, botbreuken, brandwonden, schade aan inwendige organen, soaps en hersenbeschadiging.
• Bij kindermishandeling wordt de basisveiligheid van een kind ernstig verstoord. Ze groeien op met de gedachte dat de wereld niet helemaal veilig is en leven in permanente angst voor wat komen kan. De binding met de ouder is dubbel: het kind verlangt enerzijds naar een goede hechting met zijn ouder, maar vlucht anderzijds voor die hechting omdat de ouder tegelijkertijd een bron van angst is.
• We onderscheiden enkele ernstige psychische gevolgen die het gevolg kunnen zijn van kindermishandeling: een dissociatieve identiteitsstoornis, PTSS, depressie en herbelevingen.
• Over het algemeen kan gezegd worden dat een derde van de mishandelde kinderen zich ontwikkelt tot mishandelende ouder. Een derde doet dat helemaal niet. Bij nog eens een derde is het opvoedgedrag sterk afhankelijk van de stress factoren in en rondom het gezin. Zij kunnen bij een ongunstige samenloop terugvallen naar een vorm van kindermishandeling.
• De toenemende kennis over de neurobiologische en psychologische processen die optreden bij stress en trauma, biedt de mogelijkheid de relatie tussen negatieve ervaringen in de kindertijd en gezondheidsproblemen in de volwassenheid te verklaren. Uit onderzoek in Nederland met de ACE-vragenlijst blijkt dat ruim 44% van de Nederlandse volwassenen één of meer soorten mishandeling ervaringen heeft meegemaakt in de kindertijd.
• Volwassenen die als kind mishandeld zijn, hebben vaker toemaken met psychische klachten en gedragsstoornissen, huiselijk geweld, criminaliteit, verslaving en mishandelen vaker hun eigen kinderen. De persoonlijke schade van een mishandeld kind vertaalt zich daarmee ook op maatschappelijk niveau.

Hoe kunnen we kindermishandeling signaleren? - BulletPoints 8

• Bij medische signalen van kindermishandeling is vaak een beoordeling van een arts nodig. Toch zijn er dingen waar iedereen op kan letten. Medische signalen worden onderverdeeld in drie kenmerken: lichamelijke signalen, verzorgingsproblemen, en overige medische kenmerken.
• Voor het achterhalen van de antwoorden op deze vragen moet bij het kind of de ouders of anderen geïnformeerd worden hoe het kind de verwonding heeft opgelopen. Het is belangrijk om te letten op wie het woord doet, wat de houding en het gedrag van de ouder is, en hoe zij dingen formuleren. 
• Kinderen kunnen ook het slachtoffer zijn van een tekort aan lichamelijke zorg. De volgende verzorgingsproblemen kunnen zich voordoen: gebrek aan hygiëne, onvoldoende kleding, onvoldoende geneeskundige of tandheelkundige zorg, en ongevallen door onvoldoende toezicht.
• Naast directe of indirecte lichamelijke symptomen zijn er ook aanwijzingen te ontdekken in de psychosociale gedragingen van een kind. Ieder kind reageert op zijn eigen manier op geweld, mishandeling en misbruik in het gezin. We onderscheiden ontwikkelingsstoornissen, relationele problemen en gedragsproblemen. 
• Om een duidelijk beeld te krijgen van wat er aan de hand zou kunnen zijn, is het van belang de hele context van het gezin erbij te betrekken. We onderscheiden enkele signalen van ouders en gezin: ouder-kind relatiestoornissen, signalen van ouders, en gezinskenmerken.
• We onderscheiden enkele factoren die een signaal kunnen zijn van seksueel misbruik.
• De SPUTOVAMO is onderdeel van de Richtlijn Signalering kindermishandeling in de spoedeisende medische zorg van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde en bedoeld voor het vaststellen van een vermoeden van kindermishandeling. Het is een vragenlijst die gebruikt wordt in het ziekenhuis. Aan de hand van de vragen kan een verpleegkundige of arts nagaan of het letsel bij het kind veroorzaakt kan zijn door kindermishandeling. De SPUTOVAMO bestaat uit negen vragen.
• De signaallijsten geven een overzicht van de meestvoorkomende signalen van kindermishandeling per leeftijdscategorie; 0-4, 4-12, en 12-18 jaar oud. De lijsten zijn een hulpmiddel om vermoedens van mishandeling of misbruik te onderbouwen, niet om het te bewijzen.

Hoe dient men te handelen bij een vermoeden van kindermishandeling? - BulletPoints 9

• Het is moeilijk voor te stellen dat ouders die hun kinderen mishandelen ook aardige, voorkomende mensen kunnen zijn. Dit ongeloof en de terughoudendheid wordt samengevat onder de noemer handelingsverlegenheid. Het is mogelijk een verklaring voor het gore verschil tussen het aantal keren dat kindermishandeling voorkomt en het aantal keren dat contact werd gezocht met het voormalige AMK en het huidige Veilig Thuis. In het stappenplan wordt uitgegaan van vijf stappen met steeds een toelichting over wat je concreet bij elke stap kunt doen.
• Op initiatief van het Nederlandse Instituut voor Psychologen (NIP), de Nederlandse Vereniging van Pedagogen en Onderwijskundigen (NVO) en de Beroepsvereniging van Professionals in Sociale Werk (BPSW) is in 2017 een tweede druk van de richtlijn Kindermishandeling gepubliceerd. Deze richtlijn draagt bij aan het ontwikkelen van kennis, vaardigheden, en de houding van professionals. In de richtlijn staat vanzelfsprekend de veiligheid van jeugdigen voorop. 
• Samenwerken en een integrale aanpak van ernstige onveiligheid in gezinnen is noodzakelijk maar blijkt in de praktijk erg lastig. Bovendien is de kans op herhaling van kindermishandeling en huiselijk geweld erg groot. Een nieuwe vorm van een gezamenlijke aanpak die is ontwikkeld om de veiligheid van kinderen te herstellen in gezinnen war sprake is van ernstige onveiligheid heet GIPS (Gestructureerde en Gezinsgerichte Intersectorale Professionele Samenwerking).

Hoe moeten professionals communiceren in het geval van een vermoeden van kindermishandeling? - BulletPoints 10

• Het gesprek van een professional met een kind kunnen we opdelen in vijf fases: voorbereiding, introductie, aandachtspunten voor tijdens het gesprek, afsluiting, en do's en don'ts. 
• Als er sprake lijkt van kindermishandeling zien professionals vooral op tegen het aangaan van een gesprek met de ouders. Dat is begrijpelijk, want het gesprek is confronterend en handelt over een gevoelig onderwerp. De weerstand zich te bemoeien met andermans opvoeding is groot. Daarnaast is er angst voor een agressieve reactie van de ouders. Ook in het geval van een gesprek met ouders onderscheiden we vijf fases.
• Het is gebruikelijk dat professionals in gesprekken met ouders weerstanden tegenkomen. Het Motivatiemodel van Prochaska en DiClimente helpt in het omgaan met weerstand en motivatie van ouders. Het model onderscheid zes fases: voorbeschouwing, overpeinzing, besluit, actieve verandering, consolidatie, en terugval.
• De laatste jaren is er toenemende aandacht voor geweld in migrantengezinnen met een niet-Westerse cultuur. Door cultuurverschillen kan de aanpak van kindermishandeling in migrantengezinnen anders zijn. Vooropgesteld moet worden dat hulpverlening aan allochtone gezinnen niet 'anders' is dan hulpverlening aan autochtone gezinnen. Voor professionals zijn enkele dingen wel extra belangrijk om te overwegen.

Hoe zit het jeugdstelsel in elkaar? - BulletPoints 11

• Bij opvoedingsproblemen krijgt een gezin in het algemeen eerst te maken met door de gemeente georganiseerde lokale hulp zoals ene sociaal (wijk)team, een jeugdteam of het Centrum voor Jeugd en Gezin. Als er een vermoedens van kindermishandeling of huiselijk geweld dan is voor de professionals de wettelijke meldcode van toepassing. Veilig Thuis kan dan benaderd worden voor advies of een melding.
• Als jeugdhulp wordt ingezet, dan moet deze aan kwaliteitseisen voldoen die in de Jeugdwet staan. De jeugdhulp moet zo georganiseerd zijn dat er voldoende kwalitatief personal is dat hulp kan bieden op basis van een verantwoorde werktoedeling.
• Jeugdhulpverleners hebben een wettelijke geheimhoudingsplicht. Dit beroepsgeheim vloeit voort uit de aard van het vertrouwelijke beroep. het beschermt niet alleen de individuele privacy van cliënten, maar ook het maatschappelijk belang van de vrije toegang tot de zorg. Er bestaan enkele uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht.
• Kinderopvang, onderwijs, gezondheidszorg, politie, welzijnswerk, jeugdzorg en andere organisaties vormen een keten en moeten samen een sluitende aanpak realiseren. I
• Als we het hebben over de justitieketen bij kindermishandeling dan gaat het over een aantal organisaties, zoals politie, het Openbaar Ministerie (OM), rechtspraak, Raad voor de Kinderbescherming, reclassering en gecertificeerde instellingen.

Wat doet Veilig Thuis? - BulletPoints 12

• Iedereen die zich zorgen maakt over een kind (of een volwassene) en denkt aan kindermishandeling of huiselijk geweld kan hierover advies vragen bij Veilig Thuis. Dit kunnen mensen zijn die beroepshalve met kinderen en betrokkenen te maken hebben, zoals leerkrachten, huisartsen en verpleegkundigen, maar ook buren of familieleden. Kinderen en jongeren kunnen ook als zij vragen hebben over hun eigen situatie bellen naar Veilig Thuis. De medewerker van Veilig Thuis maakt samen met de contactlegger een inschatting van de situatie.
• Het uitgangspunt van Veilig Thuis is dat de identiteit van de melder bekend wordt gemaakt aan de directbetrokkenen.
• Veilig Thuis kan ook besluiten zelf verantwoordelijk te blijven voor het zicht op veiligheid. Ook kunnen ze besluiten voor het inzetten van Voorwaarden & Vervolg. 
• Veilig Thuis kiest voor het doen van onderzoek in het geval dat er aanwijzingen zijn voor acute en/of structurele onveiligheid en/of een multi-problematische leefsituatie. Daarnaast moet het het geval zijn dat directbetrokkenen onvoldoende meewerken of onvoldoende bereid zijn om hulp te accepteren. Ten slotte moet het zo zijn dat het voor het beslissen over vervolgstappen noodzakelijk is om vermoedens van huiselijk geweld en/of kindermishandeling te bevestigen of te weerleggen.
• Als ouders noodzakelijke hulp weigeren en Veilig Thuis heeft voldoende signalen dat een kind in zijn of haar ontwikkeling wordt bedreigd, dan volgt een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming.
• Veilig Thuis kan bij een ernstig vermoeden van kindermishandeling of huiselijk geweld ook besluiten om aangifte te doen bij de politie. Dit kan op elk moment in het proces van de melding.

Wat voor werk doen de Raad voor de Kinderbescherming en gecertificeerde instellingen? - BulletPoints 13&14

• De Raad voor de Kinderbescherming voert beschermingsonderzoeken uit naar de situatie van kinderen en jongeren.
• De Raad voor de Kinderbescherming heeft de bevoegdheid om bij de kinderrechter een beschermingsmaatregel te vragen. We onderscheiden drie verschillende beschermingsmaatregel: een ondertoezichtstelling (OTS), een OTS en uithuisplaatsing, of een beëindiging van het gezag.
• Sinds 2015 bestaat de Wet Herziening Kinderbeschermingsmaatregelen. Deze wet heeft enkele wijzigingen in de Jeugdwet tot gevolg.
• Aan de Jeugdbeschermingstafel wordt besproken of een onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming noodzakelijk is. Het gezin ontvangt hulp, maar wordt wel geacht mee te werken en zich te houden aan een aantal voorwaarden. De hulp is dus niet vrijblijvend. 
• De Raad voor de Kinderbescherming onderzoekt ook de situatie van jongeren tussen de 12 en 18 jaar oud die verdacht worden van een strafbaar feit. De Raad kijkt daarbij nadrukkelijk naar de opvoedingssituatie van de jongere. Hierbij wordt gekeken naar de oorzaken en wat er zou moeten gebeuren om de jongere weer op het rechte pad te krijgen.
• De gecertificeerde instellingen voeren geen jeugdhulp uit, dan doen jeugdhulpaanbieders: Ze voeren alleen door de kinderrechter opgelegde kinderbeschermingsmaatregelen uit. Gecertificeerde instellingen kunnen daarnaast ook een onderzoek aanvragen bij de Raad voor de Kinderbescherming naar een maatregel met betrekking tot het gezag. Ze kunnen ook besluiten om jeugdhulp in te zetten.