Iran en de Verenigde Staten: Eigenbelang op het Wereldtoneel

Wie wel eens het nieuws over politiek en internationale relaties leest, zal het niet ontgaan zijn: Iran en de Verenigde Staten staan niet op goede voet met elkaar. De twee landen wisselen regelmatig bedreigende of waarschuwende taal uit terwijl ze elkaar uitdagen tot actie en tegenactie. Om deze slechte verstandhouding beter te kunnen begrijpen, blikken we terug op de geschiedenis achter het hedendaagse conflict.

Mohammad Mossadeq
De Iraanse Revolutie en de stichting van de Islamitische Republiek
Bronnen

Mohammad Mossadeq

Een belangrijke oorzaak van de problemen van vandaag de dag zijn terug te leiden tot het jaar 1953. Iran is rijk aan olie en voor een lange tijd hadden de Britten de Iraanse olieindustrie grootendeels in handen. Toen in 1951 Mohammad Mossadeq (1882-1967) werd verkozen tot premier van Iran, besloot hij hier wat aan te gaan doen: hij wilde oliehandel van zijn land nationaliseren. Mossadeq was een geliefd persoon binnen Iran. Engeland deed pogingen om Mossadeq te stoppen maar toen dat niet lukte, riepen de Britten de hulp van de Amerikanen in. Deze waren gewillig om mee te werken, mede omdat ze bang waren dat Iran onder Mossadeq binnen een communistische invloedssfeer zou komen. Deze samenwerking leidde tot een gezamenlijke coup tussen de Britse geheime dienst en de Amerikaanse CIA en in 1953 werd Mossadeq van zijn ambt ontzet.

Na de coup werd de macht van Sjah Mohammad Reza Pahlavi hersteld; hij werd gesteund door de VS door middel van bijvoorbeeld geld en wapens. Door middel van de Eisenhower Doctrine kon Iran zelfs een nucleair progrramma opzetten. Zo groeide de invloed van de VS in Iran, maar door de coup die ze samen met de Britten gepleegd hadden, groeide de haat in Iran jegens het land. Daarbij zag het Iraanse volk hun Sjah nu als een daadwerkelijke marionet van de VS, waardoor de tegenstand tegen hem ook groeide.

De Iraanse Revolutie en de stichting van de Islamitische Republiek

Door de jaren heen ontstonden er meer en meer problemen in Iran; bevolkingsgroepen kwamen tegenover elkaar te staan, (politieke) oppositie tegen de Sjah werd onmogelijk en velen werden gevangengenomen en geexecuteerd. De haat jegens de Sjah en de Amerikaanse invloed in het land groeide exponentieel en uiteindelijk verliet de Sjah Iran in 1979. Het machtsvacuum dat ontstond, werd opgevuld door Ayatollah Khomeini (1902-1989) die het koninkrijk van de Sjah afschafte en een Islamitische Republiek stichtte. Zijn politiek was sterk antiwesters en specifiek anti-Amerikaans en bestuurlijk gezien wordt Iran sindsdien geregeerd door een stelsel dat deels gebaseerd is op islamitisch gedachtegoed en deels op de huidige Franse staatsvorm. Sinds de stichting van de Islamitische Republiek is de president een van de belangrijkste personen binnen de politiek van het land. Mahmoud Ahmadinejad was president van Iran tussen 2005 en 2013 en juist in de tijd dat hij aan de macht was waren er vele spanningen betreft het nucleaire programma van Iran. Onder Ahmadinejads bewind werd dat programma namelijk aanzienlijk uitbereid, wat ertoe leidde dat Westerse landen Iran ervan beschuldigden te werken aan een atoombom. Ahmadinejad weigerde echter het nucleaire programma terug te schalen wat ervoor zorgde dat Iran zware sancties vanuit het Westen te verduren kreeg. Nadat Mahmoud Ahmadinejad in 2013 als president werd vervangen door Hassan Rohani, die een iets gematigdere toon aansloeg dan zijn voorganger, ontstond er een meer open communicatie tussen Iran en het Westen. Dit leidde tot het eerste directe gesprek tussen de Iraanse en Amerikaanse president sinds de Iraanse Revolutie in 1979. Zo kwam er weer ruimte voor gesprekken voor een eventueel nucleair akkoord.