1. Vormen van de onderneming

Het ondernemingsrecht heeft betrekking op ondernemingen. Ondernemingen worden gedreven in een bepaalde rechtsvorm. De rechtsvorm is een hulpmiddel om een onderneming te kunnen laten functioneren maar het doel is de onderneming zelf.

We kunnen drie hoofdthema’s onderscheiden:

1. De interne structuur; oftewel de juridische organisatie, de inrichting ervan.

2. De vertegenwoordiging; bijvoorbeeld door wie er transacties gesloten worden voor de onderneming.

3. De verantwoordelijkheid en de aansprakelijkheid voor de gang van zaken

Een lastig kenmerk van het ondernemingsrecht is dat de verschillende regelingen van deze kenmerken bepalend zijn voor de rechtsvormen.

Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BV) en Naamloze Vennootschap (NV)

In art. 2:175 BW vinden we een omschrijving van de BV. De BV wordt gerekend tot de kapitaalassociaties of kapitaalvennootschappen: deze rechtspersoon komt door oprichting tot stand en draait om het verwerven van winst doormiddel van aandelen. De leden 1 en 2 van art. 2: 178 BW zijn hier van belang.

Aandelen vervullen drie belangrijke functies:

• Aandelen zijn een middel om vermogen aan te trekken;

• Aan een aandeel is stemrecht in de aandeelhoudersvergadering verbonden, 2:228 BW. Dit is de zeggenschapsfunctie;

• Aandelen hebben een winstverdelingsfunctie; art. 2:216.

Het feit dat een BV besloten is, houdt in dat de door haar uitgegeven aandelen op naam staan en overdracht ervan niet vrijelijk kan plaatsvinden, art. 2:175. Hiervoor zorgen de zogenaamde blokkeringsregelingen. Naast de speciale bepalingen over de BV in Burgerlijk Wetboek 2, zijn er ook nog enkele bijzondere wetten zoals de WOR en de Handelsregisterwet 1996. De BV zelf wordt echter geregeerd door haar statuten, dit zijn haar eigen interne regels van specifieke aard, 2:177 BW.

Naast de BV is er ook nog de NV. Deze rechtsvorm wordt voornamelijk gebruikt door grote ondernemingen. Een NV kan via Euronext Amsterdam aandelen doen verhandelen als deze een beursnotering heeft. De aandelen zijn bij een NV vrij overdraagbaar. Ook de NV is een kapitaalassociatie en verder vervullen de aandelen dezelfde functies als de aandelen in een BV.

Stille en openbare vennootschap

De vennootschap is een overeenkomst tot samenwerking, art. 7:800 lid 1 BW. Hierbij geldt een winstverdelingsdoel. Bij een vennootschap is er sprake van samenwerking voor gemeenschappelijke rekening tot een gemeenschappelijk doel.

Een vennootschap strekt tot een actieve samenwerking van de vennoten die erop gericht is om door middel van hun inbreng voor gemeenschappelijk rekening, voordeel te behalen dat aan hen allen ten goede komt (7:800 lid 1), hierin zien we 4 elementen:

• Uitoefening beroep/bedrijf;

• Naar buiten toetreden voor derden;

• Kenbare wijze;

• Onder een door haar als zodanig gevoerde naam.

Over het samenwerkingsvereiste kan het een en ander worden gezegd. Ten eerste dienen de vennoten op voet van gelijkheid samen te werken. Verder moet worden overlegd op welke wijze de gezamenlijke activiteit wordt beoefend. Het samenwerkingsvereiste geeft het vennootschapscontract een bijzonder karakter; het gaat om een duurzame en parallelle relatie. Bij de vennootschap gaat het niet om het kapitaal maar om de persoon van de vennoot.

Bij een stille vennootschap blijkt naar buiten toe doorgaans niets van gezamenlijke beroeps- of bedrijfsuitoefening. Deze rechtsvorm komt vooral voor in de agrarische sector.

Wanneer het wel voor derden duidelijk en kenbaar is dat er een beroep of een bedrijf wordt uitgeoefend onder een bepaalde gemeenschappelijke naam, gaat het om een openbare vennootschap.

Het onderscheid tussen beroep en bedrijf is voor het nieuwe recht inzake de personenvennootschappen niet meer van belang. Als we toch een onderscheid willen maken kijken we naar de verkeersopvattingen die er gelden. Bij beroepsuitoefening gaat het om persoonlijke dienstverrichting, beroepsgeheim speelt hierbij een belangrijke rol. Ook gaan bedrijfsbeoefenaren vaker transacties aan met derden dan beroepsbeoefenaren.

Twee belangrijke verschillen tussen een openbare en stille vennootschap:

1. Bij een openbare vennootschap is in beginsel eenieder van de besturende vennoten bevoegd namens de openbare vennoot te handelen. Bij een stille vennootschap mag een vennoot in beginsel slechts namens de andere vennoten optreden, indien deze hem daartoe een volmacht hebben gegeven.

2. Wat betreft de schulden van de openbare vennootschap zijn alle vennoten hoofdelijk verbonden, art. 7:813 lid 1. Bij een stille vennootschap zijn de vennoten voor gelijke delen verbonden voor de vennootschapsschulden 7:813 lid 3.

Waarin verschilt NV/BV van de stille/openbare vennootschap?

De verschillen tussen de NV en BV enerzijds en de stille- en openbare vennootschap anderzijds, vloeien voort uit het aansprakelijkheidsregime. Het gaat om de volgende verschillen:

1. Oprichting: bij een NV/BV is er een notariële akte en een verklaring van geen bezwaar van de minister van Justitie vereist. De oprichting van stille/openbare vennootschap is in beginsel vormvrij.

2. Regeling van de inbreng: bij een NV/BV is er sprake van het nominale bedrag van een aandeel dat op het aandeel moet worden gestort. Dit kan in geld of in natura. Het te verrichten arbeid wordt niet aanvaard als middel tot volstorting van aandelen. Bij de stille en de openbare vennootschap bepalen de afspraken tussen de vennoten de voorwaarden van de inbreng, zodat afhankelijk van de inhoud van de vennootschapsovereenkomst ook arbeid mag worden ingebracht.

3. Bij een NV/BV is er sprake van een inbreng van minimumkapitaal terwijl bij een vennootschap alleen inbreng is vereist.

4. Voor terugbetaling van de inbreng bij een NV/BV zijn er een drietal vereisten: zware formele procedure, publicatie in het handelsregister en in een landelijk verspreid dagblad, geen verzet met succes door de schuldeisers. Bij de vennootschap zijn er geen beperkingen voor de terugbetaling, tenzij in het contract vermeld.

5. De NV en de BV moeten een jaarrekening opmaken, vaststellen en openbaar maken, dit bevat een overzicht van het vermogen en het resultaat van de NV/BV. Dit geldt niet voor de stille en de openbare vennootschap.

6. Voor de winstuitkering geldt dat onder omstandigheden gemaakte winst hieronder niet valt bij een NV/BV.

7. Wat betreft de organisatiestructuur geldt er dat bij een NV/BV steeds twee organen dienen te zijn: de aandeelhoudersvergadering en het bestuur. Bij een stille en openbare vennootschap geldt niet het uitgangspunt van een duale organisatiestructuur. Het is echter wel mogelijk om o.b.v. de vennootschapsovereenkomst een structuur te creëren die lijkt op de duale structuur.

Tussenvormen

De commanditaire vennootschap en de coöperatie zijn de tussenvormen van de hiervoor besproken vennootschappen. De commanditaire vennootschap is een samenwerkingsovereenkomst tussen een of meer gewone vennoten (= hoofdelijk aansprakelijke) en een of meer commanditaire (deze heeft in de commanditaire vennoot een bijzondere positie).

Een commanditaire vennoot is tot niet meer gehouden dan het bedrag van zijn inbreng. Als de andere vennoten ermee instemmen of als het vennootschapscontract hem hiertoe het recht geeft, mag een vennoot zijn inbreng geheel of gedeeltelijk terugnemen. Er is sprake van een combinatie van hoofdelijke, strenge aansprakelijkheid voor de gewone vennoot en beperkte, meer soepele aansprakelijkheid voor de commanditaire vennoot.

Slechts de artikelen 7:836 en 837 zijn specifiek aan de commanditaire vennootschap gewijd. Maar dit geldt alleen voor een commanditaire vennootschap die op een openbare vennootschap lijkt. Een commanditaire vennoot mag niet naar buiten toe als besturende, volledig bevoegde vennoot optreden of op het externe handelen van de besturende vennoot beslissende invloed uitoefenen. Doet hij dit wel, dan geldt 7:837 lid 2 BW (hoofdelijk verbonden).

De coöperatie is opgezet als vereniging, maar het wordt als een aparte rechtsvorm beschouwd en niet als een bijzondere soort vereniging. De coöperatie mag i.t.t. de vereniging wel winst uitkeren aan haar leden. De coöperatie heeft een mild aansprakelijkheidsregime, art. 2:55 BW. De aansprakelijkheid kan worden uitgesloten (U.A.) of beperkt (B.A.).

Concern of groep

Het onder één onderneming drijven van verschillende rechtsvormen heet een groep of concern.

Het is mogelijk dat een BV of NV als volledige aansprakelijke vennoot in een openbare vennootschap participeert. De volledige aansprakelijkheid komt dan op de vennoten van de BV te rusten.

Rechtspersoonlijkheid

Het gevolg van rechtspersoonlijkheid is dat de rechtspersoon zelf drager van rechten en plichten kan zijn.

Via een vertegenwoordiger kan een rechtspersoon overeenkomsten afsluiten. Een rechtspersoon is een zelfstandig drager van rechten en plichten en geldt voor het recht als zelfstandig eenheid, maar kan slechts bij de gratie van vertegenwoordiging bestaan. We kennen een gesloten systeem van rechtspersonen.

Het nieuwe recht inzake de personenvennootschappen brengt de volgende nuancering mee:

de vennoten van een openbare vennootschap kunnen ervoor kiezen om aan hun openbare vennootschap rechtspersoonlijkheid te verbinden, art. 7:802 lid 1 BW. Maar deze wijkt enigszins af van de in Boek 2 BW genoemde rechtspersoonlijkheid ( zie p. 22 boek M.J. Kroeze).

De eenmanszaak, de vereniging en de stichting

We spreken van een eenmanszaak wanneer een natuurlijk persoon een onderneming drijft zonder gebruik te maken van de hiervoor besproken ondernemingsvormen. Bij een eenmanszaak is geen onderscheid tussen privéschulden en zakelijke schulden (geen afgescheiden vermogen). Er kunnen werknemers werkzaam zijn bij een eenmanszaak.

Verenigingen en stichtingen zijn minder geschikt als ondernemingsvorm, vooral omdat in deze rechtsvormen geen winstuitkering aan leden of oprichters kan worden gedaan. . Omdat een stichting een ledenverbod heeft en daardoor geen ledenvergadering, is een stichting een geschiktere ondernemingsvorm dan een vereniging.

Handelsregisterwet 1996 en de WOR

In de zin van de Handelsregisterwet 1996 is een onderneming een bedrijf waarmee het maken van winst wordt beoogd. Het handelsregister is een soort burgerlijke stand voor ondernemingen in de vorm van een volledig geautomatiseerde databank. In het handelsregister dienen gegevens over ondernemingen te worden opgenomen. De eigenaar van de onderneming is verplicht tot opgave van inschrijving.

Wanneer de onderneming een rechtspersoon is, zijn ook de bestuurders gehouden tot het doen van opgaaf, art. 5 Hrgw. Zie hiervoor ook artikel 9 Handelsregisterbesluit waarin staat wat er ingeschreven moet worden.

Art. 2 lid 1 Wet op de ondernemingsraden stelt dat iedere onderneming die 50 of meer werknemers in dienst heeft, een ondernemingsraad moet instellen. Het begrip onderneming in de WOR is erg ruim; het is bijvoorbeeld geen vereiste dat de onderneming winst dient te behalen. Verder kan een ondernemer meerdere ondernemingen op verschillende locaties hebben, zoals een NV die een spoorwegnet exploiteert. De WOR wordt vervangen door de Wet medezeggenschap werknemers.

Varianten van NV’s en BV’s

In de eerste plaats kennen wij het gewone regime van de NV en BV. Hier is sprake van het recht om bestuurders te benoemen en te ontslaan bij de algemene vergadering van aandeelhouders (art 2:242 jo. 2:217 BW). We spreken van het structuurregime wanneer een NV of BV aan bepaalde groottecriteria voldoet. De raad van commissarissen is dan een verplicht orgaan (art. 2:268 BW).

Een NV of BV waarin één persoon alle aandelen houdt, is de zogenaamde éénpersoons-NV of -BV. Art. 14 onder g Hrg en art. 2:137/247 BW zijn hierbij enkele bijzondere regels.

Het jaarrekeningenrecht kent uiteenlopende inrichtings- en openbaarmakingregimes al naar gelang de grootte van de rechtspersonen die onder titel 9 van boek 2 BW vallen.

Belangenpluralisme

Bijzonder aan het Nederlandse NV- en BV-recht is het uitgangspunt van belangenpluralisme. Deze regulatieve kant van het ondernemingsrecht betekent in de praktijk dat een NV of BV bij haar handelen het belang van alle bij de vennootschap betrokkenen in aanmerking dient te nemen. Tot deze betrokkenen behoren de aandeelhouders, werknemers en schuldeisers. Gevolg is dat het bestuur van een vennootschap bij bijvoorbeeld een overname, niet alleen rekening dient te houden met het belang van de aandeelhouders, maar ook met het belang van de werknemers.

Bron

Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.