Deze samenvatting is gebaseerd op het studiejaar 2013-2014.

Het eerste deel van hoofdstuk 1 is gratis beschikbaar. De gehele samenvatting is hardcopy verkrijgbaar in het JoHo Center Utrecht.

1. Effectief communiceren

Mensen hebben een sterke wens om met anderen te interacteren. Alleen al de aanwezigheid van anderen kan stimulerend zijn en ons gedrag beïnvloeden, dit wordt saamhorigheid (compresence) genoemd. Ook al kan communicatie soms problemen opleveren, over het algemeen leidt communicatie wel tot een positievere emotionele staat.

Deze ogenschijnlijk aangeboren behoefte voor relaties met anderen wordt sociatie (sociation) genoemd. Mensen hebben drie psychologische kernbehoeften die bij voldoening leiden tot een optimaal welzijn. De eerste is competentie, de wens om je zeker en effectief te voelen over de acties die je uitvoert om je doelen te bereiken. De tweede is verbondenheid (relatedness), de wens om hechte contacten en positieve relaties te hebben met mensen die belangrijk voor je zijn. De derde behoefte is autonomie, de wens om de controle over je eigen lot te hebben, in plaats van door anderen gestuurd te worden.

Om aan deze drie kernbehoeften goed te kunnen voldoen, is het nodig om effectieve interpersoonlijke vaardigheden te hebben. Dat een mens in staat is om sociale banden te ontwikkelen en te onderhouden, is evolutionair gezien zeer gunstig. Mensen hebben een grotere overlevingskans in groepen. Hiernaast zorgt sociatie voor de vorming en expressie van een eigen identiteit. Je wordt als mens gevormd door de interacties met anderen (verder uitgediept in hoofdstuk 2 en 9). Ook is communicatie belangrijk om te leren en kennis uit te wisselen.

Kortom, communicatie is de essentie van menselijke eigenschappen: goede communicatie zal leiden tot voldoening en beloning in het bestaan. Mensen met goede communicatievaardigheden hebben betere vriendschappen, zijn veerkrachtig bij stress, hebben betere academische vaardigheden en hebben voordelen in het werkveld. Het is dus goed om aandacht te besteden aan het sociale kapitaal (social capital): de voordelen die voortkomen uit sociale vaardigheden, namelijk het onderhouden van een groot netwerk van bevorderende en toegewijde relaties die gekenmerkt worden door goodwill, vertrouwen en gelijkheid, gesmede verbintenissen en de ontwikkeling van een goede sociale reputatie.

De relatie tussen het sociale kapitaal en interpersoonlijke vaardigheden wordt vergeleken met middelenvoorraad en middelenstroom. Het sociale kapitaal kan worden gezien als een opgebouwd bezit, terwijl interpersoonlijke vaardigheden grotendeels bepalen wat de waarde van het bezit is. Interpersoonlijke vaardigheden zijn in allerlei gebieden belangrijk, niet alleen in het bedrijfsleven, maar bijvoorbeeld ook in de zorg of het onderwijs.

Het belang van communicatie wordt al eeuwenlang erkend, echter wordt er pas sinds enkele tientallen jaren wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Dit onderzoek wordt op drie niveaus gedaan: ten eerste zijn er theoretische analyses over het hoe en waarom van gedrag, ten tweede de identificatie en de effecten van verschillend sociaal gedrag en tot slot wordt er training in communicatie gegeven om te zien of er persoonlijke ontwikkeling mogelijk is.

De aard van interpersoonlijke vaardigheden

Interpersoonlijke vaardigheden zijn vaardigheden die we toepassen bij de interactie met anderen. Hiermee is nog niet echt gezegd wat deze vaardigheden echt zijn. De definities verschillen hierover. Sommigen zien vaardigheden als het vermogen dat iemand in meer of mindere mate heeft, anderen definiëren vaardigheden in termen van gedrag om doelen te bereiken. De definitie die het boek gebruikt: interpersoonlijke vaardigheden vormen een proces waarin het individu een set doelgerichte, intergerelateerde en situationeel gepaste sociale gedragingen implementeert, die geleerd en beheerd zijn. Hierbij worden dus zeven componenten van vaardigheden benadrukt:

1. Vaardige prestaties zijn deel van een transactioneel proces.

Interpersoonlijke communicatie wordt gekenmerkt door een voortdurend verbaal en nonverbaal proces van betekeniverlening. Mensen stellen hun gesprekken op elkaar af en bouwen een gezamenlijke betekenis uit het gesprek op. Het proces bevat verschillende aspecten, namelijk het formuleren van gepaste doelen, het uitdenken van actieplannen, het implementeren van deze plannen, het beheren van de effecten van gedrag, het bewust zijn en interpreteren van de reacties van anderen, het opmerken van de context waarin de interactie plaatsvinden en tot slot het aannemen, aanpassen of verwerpen van doelen en reacties in het licht van de uitkomsten.