Hoorcollege 2 Familierecht, jeugdhulp en jeugdbescherming 

Afstamming (vestigen en verbreken van ouderschap) 

Afstamming- belangrijkste kenmerken 

• Afstammingsrecht: wie staan tot elkaar in familierechtelijke betrekking? Art 1:197 BW: een kind, zijn ouders en bloedverwanten 

• Betreft dwingend recht (dus onderlinge afspraken zijn niet rechtens afdwingbaar) 

• Belang van het kind om twee juridische ouders te hebben (is het uitgangspunt, is niet altijd zo) 

• Rechtszekerheid (levenslange, moeilijk te verbreken band) > belangrijk voor rechtsverkeer: weten waar we aan toe zijn. 

Rechtsgevolgen van ouderschap 

• In boek 1 en 4 BW zijn belangrijke rechtsgevolgen verbonden aan de verhouding ouder-kind: 

• Gezag 

• Niet iedere juridisch ouder heeft het gezag. Dit gaat niet automatisch samen. 

• Onderhoudsplicht 

• t/m 21-jarige leeftijd van kind.  

• Omgang 

• Kind zelf heeft recht op omgang met juridische ouders. Juridische ouder heeft ook zelf weer het recht (en plicht) tot omgang met kind. 

• Erfrecht 

• Kinderen zijn aangewezen als erfgenaam van ouders. 

• Naamrecht > wiens achternaam krijgt een kind? 

Juridisch ouderschap 

• Wie juridisch ouder wordt van een kind hangt in beginsel af van: 

• Biologie 

• Gekozen relatievorm ouders 

• Formele relatie: huwelijk, geregistreerd partnerschap 

• Geen formele relatie 

• Hoe word je juridisch ouder van een kind? 

• Door het baren van het kind > moeder is de vrouw uit wie het kind geboren is 

• Dus ook draagmoeder 

• Door in een formele relatie te zijn met de geboortemoeder 

• Door erkenning 

• Door gerechtelijke vaststelling 

• Door adoptie (geen afstammingsrecht) 

Formele relatie, erkenning en gerechtelijke vaststelling was eerst voor vrouw niet mogelijk. 

Ouderschap door huwelijk/GP 

• Juridisch ouder door huwelijk/GP met de geboortemoeder 

• Huwelijk/GP moet er al zijn op het moment van de geboorte.  

• Juridisch moederschap 

• Extra voorwaarde: kind moet zijn verwekt door kunstmatige inseminatie met hulp van onbekende donor – verklaring overleggen bij geboorteaangifte; 

• Bij een bekende donor zou deze donor ook een rol kunnen willen spelen. Bij een onbekende donor wel ruimte voor de meemoeder. 

• Bij bekende donor moet je erkenning vragen. 

• Bij overlijden meemoeder tussen kunstmatige donorbevruchting en geboorte kind, dan toch juridische moeder, mits verklaring bij geboorteaangifte wordt overgelegd. 

• Juridisch vaderschap: bij overlijden man tijdens huwelijk/GP wordt deze man juridisch vader als kind binnen 306 dagen na overlijden wordt geboren. Dit hoeft dus niet de biologische vader te zijn. Moeder kan bij Burgerlijke Stand aangeven dat de overleden vader niet de biologische vader was. 

Ouderschap door erkenning 

• Juridisch ouder door erkenning 

• Erkenning kan voor de geboorte, bij de geboorteaangifte (80%) of op een later tijdstip. 

• Erkenning werkt ex nunc (geen terugwerkende kracht) 

• Procedure: bij burgerlijke stand van gemeente verklaring afleggen. 

• Toestemming nodig van moeder bij kind < 16 jaar 

• Toestemming nodig van kind zelf indien kind 12 jaar of ouder is. 

• Bij geen toestemming van moeder en/of kind: vervangende toestemming van rechtbank mogelijk 

• Juridisch vaderschap > voor ontvankelijkheid verzoek moet de man: 

• De verwekker van het kind zijn (= biologische vader, die kind op natuurlijke wijze heeft doen ontstaan). 

• Of de biologische vader die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat, bijv. Een donor (= family life art. 8 EVRM > ligt aan omstandigheden van het geval) 

• Toestemming wordt verleend, tenzij: 

• Dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind schaadt 

• Of de evenwichtige sociaalpsychologische en emotionele ontwikkeling van het kind in het gedrang komt 

• Vervangende toestemming voor erkenning door meemoeder: betreft het erkenning door de persoon die als levensgezel van de moeder heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad, dan wordt toestemming alleen verleend als dit in het belang van het kind is. 

• Toestemming is niet de enige voorwaarde, juridische ouder door erkenning is namelijk niet mogelijk als.. 

• Als er al twee juridische ouders zijn 

• Door persoon die geen huwelijk met moeder van kind mag sluiten vanwege te nauwe verwantschap 

• Door minderjarige < 16 jaar 

• Bij onder curatele staan: toestemming kantonrechter nodig 

• Erkenning kan ongedaan gemaakt worden 

• Als het bijvoorbeeld toch niet de biologische vader is 

• Als iemand is gedwongen tot erkenning 

Ouderschap door gerechtelijke vaststelling 

• Juridisch ouder door gerechtelijke vaststelling 

• Verschil erkenning: 

• Erkenning op verzoek van persoon zelf 

• Bij gerechtelijke vaststelling gaat het om iemand die niet de vader wil worden. Of iemand die al overleden is en pas later uitkomt dat dit de biologische vader is. 

• Gerechtelijke vaststelling werkt terug tot aan geboorte (ex tunc) 

• Verzoek bij rechtbank door moeder van kind <16 jaar (binnen 5 jaar na geboorte kind, tenzij ze onbekend is met identiteit en verblijfplaats van verwekker) en door kind zelf (geen termijn). 

• Voorwaarden: 

• Vrijwel gelijk aan de eerste drie voorwaarden voor erkenning (het is niet mogelijk als..) 

• Man/vrouw moet als levensgezel van de moeder ingestemd hebben met een daad die de verwekking kind tot gevolg kan hebben gehad, of als het gaat om een man alternatieve voorwaarde: deze moet verwerker van het kind zijn. 

• NB: Geen belangenafweging! 

Toekomst? 

• 2016: Rapport van de Staatscommissie Herijking ouderschap “Kind en ouders in de 21e eeuw” 

• 12 juli 2019: Brief kabinetsreactie 

• Moet het mogelijk zijn om meer dan twee ouders te kunnen hebben? Kabinet wil voorkomen dat er een toename van het aantal personen met uitgebreide rechten rondom het kind komt. Dit zou kunnen leiden tot een toename van conflicten. 

Gezag 

Alle minderjarigen staan onder gezag 

• Gezag uitgeoefend door: 

• Eén of beide ouders (=ouderlijk gezag) 

• Of door een ander dan een ouder (=voogdij) 

• Gezag betreft 

• Persoon van de minderjarige 

• Bewind over zijn vermogen (verantwoordelijkheid over financiën minderjarige) 

• Vertegenwoordiging in burgerlijke handelingen, in en buiten rechte (minderjarige heeft toestemming van wettelijk vertegenwoordiger nodig). 

Ouderlijk gezag 

• Het ouderlijk gezag omvat de plicht en het recht van de ouder zijn minderjarig kind te verzorgen en op te voeden 

• Persoon van de minderjarige: zorg en verantwoordelijk voor het geestelijk en lichamelijk welzijn van het kind, en ontwikkeling van het kind. Niet toegestaan om geestelijk of lichamelijk geweld oid toe te passen. 

• Verschil met voogdij? 

• Ook plicht en recht tot oefenen. Zij hoeven dit niet zelf uit te voeren. 

• De minderjarige dient rekening te houden met de aan de ouder of voogd in het kader van de uitoefening van het gezag toekomende bevoegdheden, alsmede met de belangen van de overige leden van het gezin waarvan hij deel uitmaakt. 

Juridisch ouderschap en gezag 

• Duur 

• Ouderschap: levenslang 

• Gezag: eindigt bij meerderjarigheid 

• Aard 

• Ouderschap: familierechtelijke betrekking 

• Gezag: rechten en plichten opvoeding 

• Rechtsgevolgen 

• Ouderschap: contact, omgang en informatie, onderhoud en erven 

• Gezag: zeggenschap over persoon van de minderjarige, zijn bewind en t.a.v. rechtshandelingen 

Verkrijgen van ouderlijk gezag 

• Gezamenlijk ouderlijk gezag 

• Van rechtswege: gehuwde ouders en geregistreerde partners (let wel: ten tijde van geboorte kind) 

• Na erkenning: door inschrijven gezamenlijk gezag in CGR 

• Gaat vaak fout: mensen hebben niet door dat ze niet meteen gezag hebben na erkenning. 

• Voor ouder en een niet-ouder (niet-juridische ouder): op verzoek door beslissing rechtbank > beiden wel gezag, maar niet allebei juridisch ouder. 

• Verbreken deze ouders hun (in)formele relatie, dan blijft gezamenlijk gezag in beginsel bestaan. 

• Ouders moeten na beëindiging formele relatie wel een ouderschapsplan vaststellen. Eventueel kan mediation hierbij helpen. Minimumeisen: 

• Hoe zorg en opvoeding wordt geregeld 

• Hoe omgang met kinderen wordt geregeld 

• Hoe ouders elkaar informatie geven over belangrijke keuzes 

• Hoe kosten van opvoeding worden verdeeld 

• NB. Ouder met gezag is verplicht om ontwikkeling banden tussen andere ouder + kind te bevorderen & kind heeft recht op gelijkwaardige opvoeding en verzorging door beide ouders. 

• Dit kan anders zijn door praktische belemmeringen. 

Verkrijgen van ouderlijk gezag 

• Eenhoofdig ouderlijk gezag: 

• Van rechtswege: meerderjarige moeder die kind baart en niet in formele relatie zit 

• Minderjarige moeder vanaf 16 jaar kan op verzoek door de rechtbank meerderjarig worden verklaard en dan toch gezag krijgen. 

• Van gezamenlijk gezag > eenhoofdig gezag 

• Stel, één ouder overlijdt > eenhoofdig gezag door overgebleven ouder 

• Ouders hebben beide gezag > verbreken formele relatie > ouder kan verzoeken om eenhoofdig gezag (rechter kan dit toewijzen op grond van ‘klemcriterium’: verzoek wordt toegewezen als er een onaanvaardbaar risico is dat kind klem zal raken tussen ouders en er in de toekomst niet waarschijnlijk verbetering komt, of als er een geschiedenis is).  

• Gezag van één ouder wordt beëindigd door kinderbeschermingsmaatregel ‘gezagsbeëindiging” 

• NB. Niet iedereen is bevoegd tot gezag (bijv. Minderjarigen) + max. 2 ouders met gezag (net als maximaal 2 juridische ouders) 

• Toekomst: deelgezag? Bijvoorbeeld voor mensen die nauw betrokken zijn bij de opvoeding van het kind. Vooral gericht op het oplossen van problemen waar sociale ouders tegenaan lopen. Plan: max 2 ouders met gezag en daarnaast 2 personen met deelgezag. Beslissing van gezagsdragende ouder is doorslaggevend. 

• Wat als enige/beide gezaghebbende ouder overlijdt/gezag verliest? Dan voogd aanstellen. 

Cijfers na verbreken formele relatie 

• Cijfers 2018 

• 30.279 huwelijken ontbonden 

• 13.981 zonder mj kinderen 

• 16.749 met één of meerdere mj kinderen 

• Cijfers over gezag na echtscheiding? 

• 2.432 GP’s ontbonden 

Minderjarigheid 

Minderjarigen zijn zij die de leeftijd van achttien jaren niet hebben bereikt en evenmin met toepassing van artikel 253ha meerderjarig zijn verklaard. 

• Kenmerkend: 

• Minderjarigen staan onder gezag 

• Minderjarigen in beginsel handelingsonbekwaam 

• Minderjarigen mogen zelfstandig rechtshandelingen verrichten als ze toestemming hebben van wettelijk vertegenwoordiger (de gezaghebbende persoon). 

• Toestemming is verleend wanneer in het maatschappelijk verkeer gebruikelijk is dat die persoon op die leeftijd die rechtshandeling verricht. 

• In de wet staan uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid 

• Medische behandeling en andere voorbeelden in boek 

• Leeftijdsgrenzen voor uitzonderingen zijn niet altijd in de wet gelijk. 

Handelingsonbekwaam – uitzondering 1 

• Minderjarigen zijn procesrechtelijk onbekwaam – worden vertegenwoordigd door degene(n) met gezag. Echter, bij strijdige belangen benoeming bijzonder curator mogelijk (voorwaarde: in belang van minderjarige). 

• Wel informele rechtsingang voor o.a.: 

• Benoeming bijzonder curator 

• Eenhoofdig gezag door een van de ouders 

• Treffen omgangsregeling 

• En procesrechtelijke bekwaam bij o.a.: 

• Verzoek tot handlichting 

• Vanaf 16 jaar 

• Verzoek tot meerderjarigverklaring 

• Vanaf 16 jaar 

• Gesloten uithuisplaatsing (jeugdbeschermingsmaatregel) 

• Vanaf 12 jaar en jonger dan 12 jaar die in staat is tot redelijke waardering van belangen ter zake. 

• Geeft inbreuk op vrijheid jeugdige > van belang dat de jeugdige zelf procesrechtelijk kan optreden. 

Procesrechtelijke onbekwaamheid: minderjarigen zijn procesrechtelijk onbekwaam en zij dienen te worden vertegenwoordigd door degene(n) met gezag.  

Hoorrecht minderjarigen 

• Hoorrecht minderjarigen in zaken die hen betreffen – staat los van procesrechtelijke (on)bekwaamheid. 

• Onder de 12 jaar kunnen kinderen in gelegenheid worden gesteld om te worden gehoord. 

• Vanaf 12 jaar moeten kinderen in gelegenheid worden gesteld om te worden gehoord. 

• Mening kind niet direct beslissend, maar kan wel grote rol spelen in besluitvorming. 

Handlichting 

• Handlichting bij minderjarige van 16 jaar of ouder: voor bepaalde rechtshandelingen wordt de minderjarige door de rechter handelingsbekwaam verklaard. 

• Bijvoorbeeld het uitoefenen van een bedrijf. 

• Handlichting wordt niet uitgevoerd tegen de wil van ouders (wanneer die het gezag hebben). 

• Gebeurt niet vaak. 

• In de wet is bepaald dat zo’n beschikking, schriftelijke bekendmaking rechter moet te zien zijn in Staatscourant en twee dagbladen > zoveel mogelijk mensen moeten weten van de handlichting. Tegenwoordig is een publicatie op internet ook voldoende. 

• Je krijgt een handlichting voor een specifieke rechtshandeling.