Hoorcollege Jeugdbescherming in de praktijk 

Parents patriae en prudentie: grondslagen van jeugdbescherming (Weijers) 

• Schadebeginsel als uitgangspunt 

• Ingrijpen door overheid alleen gerechtvaardigd als er een concrete dreiging is van schade voor de ontwikkeling van het kind. 

• Overheid als parents patriae (staat als opvoeder): ‘niet als gids voor goed ouderschap, maar achtervang in noodgevallen’ 

• Perfectionisme: als overheid op allerlei fronten bepalen wat beter zou kunnen zijn of wat een wenselijke opvoeding is. Rol van overheid is niet een tweede opvoeder die bepaalt wat beter is voor het kind, maar een overheid die alleen gerechtigd is om de ondergrens te bepalen. Noodzakelijke bescherming bieden. Bij perfectionisme kijk je verder: wat is wenselijk voor het kind? 

• Preventionisme: de neiging tot doorschietende preventie: de neiging om maar snel in te grijpen en daarmee allerlei mogelijke risico’s te vermijden.  

• Hoe komen deze twee elementen terug in de zaak van Laura Dekker (zeilmeisje)? 

• Bovenintelligent meisje, bovenintelligente ouders. Mensen die instemden met een min of meer afwijkend idee. Heeft de Staat in dit soort gevallen een rol? Hoe ver mag je gaan? 

• Preventionisme: al heel snel gekoerst op allerlei vergaande spoedmaatregelen: schorsing gezag van ouders. Op dat moment was er nog helemaal geen beeld van pedagogische capaciteiten van ouders.  

Criteria voor overheidsingrijpen in het gezinsleven 

1. Belang van het kind 

1. Onderzoek laten plaatsvinden 

2. Concretisering bedreiging, geen vage omschrijvingen of vooruitlopen op eventuele risico’s 

3. Helder doel ingrijpen, doel moet passen binnen wettelijke doelstelling 

4. Inschatting effect op kind 

2. Dreiging ernstige schade 

1. In principe casuïstisch 

2. Tenzij... hard bewijs, dan categorisch 

3. Ultimum remedium 

1. Alles geprobeerd in vrijwillig kader 

2. Minst ingrijpende ingreep 

4. Geen perfectionisme 

1. Terughoudend t.a.v. waardeoordelen, 

2. Doortastend t.a.v. misstanden 

3. Dit kan tot spanningen leiden: waar gaat de overheid te ver? Waar is de overheid te weinig doortastend geweest om misstanden te voorkomen? 

Verschil met grondslagen: bescherming tegenover erkenning van rechten van ouders (verzorging en opvoeding op zich nemen). Het is dus algemener. Criteria zijn concreter.  

Vertaling naar Nederlandse wet 

• Maatregel van gezagsbeëindiging 

• Ernstige ontwikkelingsbedreiging: wordt bepaald t.o.v. ouder met gezag. Het gaat om het oordeel t.a.v. de plek thuis en opvoedingssituatie bij ouders met gezag. 

• Kind niet binnen aanvaardbare termijn naar huis 

• De ondertoezichtstelling 

• Ernstige ontwikkelingsbedreiging 

• Hulp wordt niet of onvoldoende geaccepteerd 

• Aanvaardbare termijn 

• De ondertoezichtstelling met uithuisplaatsing 

• Aanvullend op bovenstaand: 

• Noodzakelijk in het belang van opvoeding en verzorging 

• Het stellen van een aanvaardbare termijn 

• Toetsing aan de vereisten van art. 8 EVRM 

Casus ‘de rauwkostjongen’ 

• Eerste indruk van moeder-kind (interactie)? 

• Kind is timide, gaat niet tegen moeder in/reageert niet op wat zij vertelt. De moeder vertelt haar visie als waarheid tegen het kind. 

• Leefstijl als grond voor een kinderbeschermingsmaatregel? 

• De gezondheid van het kind speelt hier wel een rol.  

• Maar waar ligt dan de grens? Je kind veel ongezond voedsel geven is ook niet goed. 

• Is het een probleem dat hij onder de groeicurve blijft terwijl hij voor de rest wel goed functioneert en niet achterblijft? 

• Lastig als overheid om te bepalen wat schadelijk is en wat niet. 

Gerechtshof Arnhem zaak ‘overgewicht’ 

• Kinderen met obesitas. Ouders hebben een diëtiste ingeschakeld en de kinderen zijn aangemeld voor sportclubs, zonder veel resultaat. 

• Afweging: ouders hebben wel stappen gezet, maar het helpt niet voldoende. Gerechtshof beslist OTS > proberen om zo te realiseren dat er veel strikter toezicht is. Er moet een complete verandering van leefstijl komen. 

• Bedreiging en mogelijkheden in het vrijwillig kader? 

• Prevalentie van ernstig overgewicht bij kinderen? 

• Stijgend aantal. Moeilijk bij casuïstisch benadering om onderscheid tussen gezinnen te maken.  

• Waar ligt de grens? 

• Is eigenlijk niet aan te geven. Hoe komt een zaak per toeval bij de instanties terecht? Daar zit een bepaalde mate van willekeur in. 

Casus ‘LVB-ouders’ 

• Baby uit het ziekenhuis ‘verdwenen’ toen ouders het op wilden halen. Is bij een pleeggezin geplaatst. Mensen in omgeving zijn ervan overtuigd dat ouders de zorg (met hulp) wel zouden kunnen dragen. 

• Ouders zijn zelf naar hulp toegestapt, hulp is wel gekomen maar ouders zijn niet meegenomen in dat proces. 

• Categorisch bestempelen van LVB-ouders als niet in staat om een kind op te voeden is problematisch.  

LVB-ouders 

• Belang van het kind 

• Concretisering bedreiging 

• Doel ingrijpen 

• Effect op het kind? 

• Dreiging ernstige schade/ultimum remedium 

• Categorisch of casuïstisch benaderen? 

• Categorisch uitsluiten van ouders met LVB. Veel ouders vallen onder deze definitie. Onderzoek laat gemengd beeld zien of deze mensen in staat zijn een kind op te voeden tot volwassenheid. 

• Vrijwillig kader nog een optie? 

• Geen perfectionisme 

• Terughoudend t.a.v. waardeoordelen 

• Doortastend t.a.v. misstanden 

Direct weghalen van kind na geboorte is in juridisch opzicht vrijwel uitgesloten. Het Europees Hof zegt dat op het moment dat het kind geboren is, uitzonderingen daargelaten, dan moeten ouders de kans krijgen (met alle mogelijke hulpverlening en sociale netwerk) om te kijken of het toch niet mogelijk is om het kind te verzorgen en op te voeden. 

Prenatale kinderbescherming 

• Wat kan je/wat zou je moeten kunnen tijdens de zwangerschap en direct na de geboorte? 

• ‘Uitbuikplaatsing’ 

• Redenen: verslaving, agressie, psychische problematiek. 

• Europees Hof: ouders moeten op z’n minst de kans krijgen om het te proberen. 

• Band tussen biologische ouders en kind 

• Alternatief: OTS en machtiging uithuisplaatsing wel met als doel om ouders en kind te herenigen. 

• Word het niet voorzienbaar beter? > geen rechtvaardiging voor inbreuk. Dit is heel lastig in te schatten. 

Vragen 

• Hoe is het juridisch gezien mogelijk een OTS uit te spreken over een ongeboren kind? 

• Speelt de 24-weken grens daarbij nog een rol (levensvatbaar)? 

• Wat zijn de mogelijkheden om binnen een OTS het schadelijke gedrag van de zwangere bij te sturen? 

• Zijn er nog andere wettelijke mogelijkheden om ongeboren kinderen te beschermen? 

• Wet verplichte ggz: zorgmachtiging of crisismachtiging om ernstig nadeel te voorkomen voor de vrouw 

• Op verzoek OvJ (of in crisissituatie burgemeester) zorgmachtiging afgeven > gedwongen opname. Gericht op zwangere vrouw. Lat ligt hoog: er moet sprake zijn van een psychische stoornis. 

• Komt in de praktijk niet vaak voor.  

• Gezagsbeëindiging ongeboren kind? 

• OTS prenataal 

• ‘Doen alsof het kind al geboren is’. Dit houdt alleen stand als het kind daadwerkelijk levend wordt geboren. Doen alsof het kind geboren is zorgt ervoor dat OTS mogelijk is. 

• OTS: gedragsverandering bewerkstelligen bij moeder. Proberen deel te nemen aan afstaan urine (testen op gebruik drugs), streng monitoren. 

• Wel eerst proberen op vrijwillige basis tot een overeenkomst te komen. 

• Is het kind dan rechtssubject? Dan zou het kind rechten en verplichtingen krijgen. Nederlandse wet geven geen indicatie dat die situatie is beoogd. Kind heeft geen zelfstandige rechtspositie, maar wordt als geboren aangemerkt om bescherming te kunnen bieden. 

• Veel auteurs zeggen dat dat pas kan ontstaan als het kind levensvatbaar is (24 weken).  

Casus Sharleyne 

• Veel zorgmeldingen gedaan. Waarom grijpt overheid niet/te weinig in? 

Het horen van kinderen in kinderbeschermingszaken 

• Vanaf welke leeftijd moet de minderjarige in de gelegenheid worden gesteld om te worden gehoord? 

• Vanaf 12 jaar zouden kinderen procesbekwaam moeten worden, hoorrecht vanaf 8 jaar (is nu 12 jaar) 

• Welke positie neemt kind dan in t.o.v. ouder? Kind wordt ook bekwaam OTS te verzoeken voor zichzelf waarmee gezag van ouder wordt beperkt. Hier moet goed over nagedacht worden. Overweging tussen effectieve participatie zonder dat het ten koste gaat van zijn belangen (verhouding met ouder). 

• Wat doet de kinderrechter met de informatie verstrekt door de minderjarige? 

• Hoe zwaar moet de mening van de minderjarige meewegen in zijn besluit? 

Participatie vs. Bescherming van de minderjarige 

• Situaties waarbij kind tegenover ouder wordt geplaatst. Dit kan zorgen voor verslechtering tussen band. 

• Kinderen worden vaak apart gehoord. 

• Rechters geven zakelijke samenvatting aan ouder van wat kinderen hebben verteld.