Salduz en Nederland

HR 30 juni 2009, NJ 2009, 349.

Casus

Verdachte stelt cassatie in tegen zijn veroordeling, omdat het Hof het bewijs zou hebben gebruikt van door de verdachte afgelegde verklaringen. Echter, deze verklaringen heeft verdachte later betwist en de verklaringen waren afgelegd toen hij als minderjarige tegenover de politie heeft afgelegd zonder dat hij van rechtsbijstand was voorzien. Het middel klaagt over schending van art. 41 Sv, art. 6 EVRM en art. 40, tweede lid, sub b onder III, Verdrag inzake de rechten van het kind.

Deze klacht is vergelijkbaar met twee recente uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het gaat om EHRM 27 november 2008, 36391/02 ( NJ 2009, 214; red.) (Salduz v. Turkey) en om EHRM 11 december 2008, 4268/04 (NJ 2009, 215; red.) (Panovits v. Cyprus). In beide zaken was sprake van een minderjarige verdachte die zonder rechtsbijstand was gehoord door de politie en wiens verklaringen, hoewel achteraf betwist, voor het bewijs waren gebezigd. In beide arresten oordeelde het Europese Hof dat art. 6 EVRM was geschonden.

Hoge Raad

In beroep bij het EHRM in de zaak Salduz v. Turkey stelde Salduz dat zijn recht op een eerlijk proces is geschonden omdat hij tijdens het politieverhoor verstoken was van rechtsbijstand, terwijl de daar afgelegde en later ingetrokken verklaring wel door de rechter als belastend bewijs werd gebruikt. Verdachte was wel de cautie gegeven. Het Hof overwoog, dat artikel 6 EVRM eist dat een verdachte toegang tot een raadsman ("access to a lawyer") moet krijgen vanaf het moment dat de ondervraging door de politie begint. Afwijking van deze hoofdregel is alleen mogelijk in exceptionele gevallen, op basis van dwingende redenen. De rechten van de verdediging zijn in principe onherstelbaar aangetast, indien belastende verklaringen voor het bewijs worden gebruikt, als die verklaringen zijn afgelegd terwijl verdachte geen toegang tot een raadsman had.

In Nederland geldt nog geen algemene regeling van de rechtsbijstand met betrekking tot het politieverhoor. Het maken van een dergelijke regeling gaat de rechtsvormende taak van de Hoge Raad te buiten. De rechtspraak van het EHRM zorgt er wel voor dat de Hoge Raad aandacht moet besteden aan eisen die door het EHRM zijn gesteld met betrekking van het recht op rechtsbijstand tijdens het politieverhoor.

De Hoge Raad hanteert de volgende regel: indien een aangehouden verdachte niet dan wel niet binnen redelijke grenzen de gelegenheid is geboden om voorafgaand aan het eerste verhoor door de politie een advocaat te raadplegen, levert dat in beginsel een vormverzuim op als bedoeld in art. 359a Sv. De rechter moet, indien tegen het vormverzuim een verweer wordt gevoerd, beoordelen of aan een verzuim enig rechtsgevolg dient te worden verbonden en, zo ja, welk rechtsgevolg dan in aanmerking komt. De factoren hiervoor staan in art. 359a Sv. Een van die factoren is ‘de ernst van het verzuim’. Op grond van de rechtspraak van het EHRM moet worden aangenomen dat in gevallen waarvan hier sprake is, een belangrijk (strafvorderlijk) voorschrift of rechtsbeginsel in aanzienlijke mate is geschonden. Het vormverzuim zal in dit geval, gezien de waarde die het EHRM hecht aan het recht op rechtsbijstand, leiden tot uitsluiting van het bewijs van de verklaringen van de verdachte die zijn afgelegd voordat hij een advocaat kon raadplegen.