Etnisch profileren/sfeercumulatie (HR 01-11-2016, NJ 2017, 84)

Casus

In deze uitspraak werd een verdachte staande gehouden door de politie voor een dynamische verkeerscontrole, omdat er vermoedens waren dat de man in de auto crimineel actief was.

De agenten hadden twee heren gecontroleerd, omdat zij de combinatie van een dure auto en twee gekleurde mannen met Oost-Europees uiterlijk verdacht vonden. De auto waarin de verdachte in kwestie reed, was een dure BMW X6 die op naam van een bedrijf stond dat vaker auto’s verhuurt aan criminelen. Toen de verdachte staande werd gehouden, werd hem verteld dat er sprake was van een verkeerscontrole. Door middel van die verkeerscontrole probeerden de agenten, met succes, meer informatie te achterhalen over de mannen in de auto. Dit leidde tot een doorzoeking van de auto. De politieagenten vroegen of zij de auto mochten doorzoeken, waarna zij in de achterbak van de auto een tas met wiet vonden.

De rechter oordeelde dat de man onterecht was gecontroleerd. Hij werd vrijgesproken. Het hof gaf aan dat de verdachte moest worden vrijgesproken van het opzettelijk vervoeren en aanwezig hebben van hennep op de grond dat de vondst van de verdovende middelen in verdachtes auto van het bewijs moet worden uitgesloten, aangezien de politie haar controlebevoegdheden van de WVW 1994 alleen had aangewend t.b.v. opsporingsactiviteiten. Het OM gaat dan in cassatie.

Hoge Raad

De Hoge Raad moet dan oordelen hoe ver de controlebevoegdheid gaat van de politie tijdens een verkeerscontrole in de zin van de Wegenverkeerswet. De Hoge Raad geeft aan dat het uitoefenen van controlebevoegdheden (art. 160, lid 1 en 4, WVW 1994) verband moet houden met de naleving van de bij of krachtens de WVW 1994 gegeven voorschriften. Zolang zo’n controlebevoegdheid, uitgevoerd door een bevoegde opsporingsambtenaar, ook is uitgeoefend ter controle van de naleving van de bij of krachtens de WVW 1994 vastgestelde voorschriften, is die uitoefening in beginsel rechtmatig. De omstandigheid dat die bevoegdheid daarnaast het verrichten van opsporingshandelingen mogelijk maakt, brengt niet mee dat de controlebevoegdheid alleen is gebruikt voor een ander doel dan waarvoor deze is verleend. Het bestaan van een redelijk vermoeden dat iemand zich heeft schuldig gemaakt aan een strafbaar feit staat niet in de weg aan het uitoefenen van deze controlebevoegdheden door opsporingsambtenaren, mits bij aanwending van die bevoegdheden tegenover een verdachte de aan deze als zodanig toekomende waarborgen in acht worden genomen. Gelet hierop is het oordeel van het hof dat de controlebevoegdheden alleen zijn aangewend t.b.v. opsporingsactiviteiten (wat détournement de pouvoir oplevert) niet begrijpelijk.

De Hoge Raad geeft aan dat art. 160 WVW 1994 geen aanwijzingen bevat over de selectie van de bestuurders t.a.v. wie de in die bepalingen genoemde bevoegdheden kunnen worden uitgeoefend. Als de rechter tot de bevinding komt dat bij die selectie een niet gerechtvaardigd onderscheid is gemaakt, zal hij moeten bepalen welk rechtsgevolg in de gegeven omstandigheden moet worden verbonden aan de onrechtmatigheid van de uitoefening van de controlebevoegdheid. Hierbij moet rekening worden gehouden met omstandigheden als de ernst van het verzuim en het nadeel dat daardoor wordt veroorzaakt. Gelet op de betekenis die is toegekend aan omstandigheden, als het (dure) type auto, de wijk waarin de auto reed en de firma die als kentekenhouder van de auto stond geregistreerd, is daarvan i.c. niet gebleken.

De Hoge Raad oordeelt dat de bevoegdheid om iemand staande te houden op grond van de Wegenverkeerswet werd misbruikt voor een ander doel. De verdachte wordt vrijgesproken voor het bezit van cannabis.

Kern

De Hoge Raad stelt dat de politie i.c. juist heeft gehandeld. Eerst was er namelijk naar het rijbewijs en kentekenpapieren gevraagd. De Hoge Raad stelt wel dat controles die voornamelijk op basis van uiterlijke kenmerken worden verricht, onrechtvaardig zijn. De eerdere uitspraak wordt daarom vernietigd en de verdachte wordt vrijgesproken.