Kinderen van deze generatie staan voor enorme uitdagingen. Klimaatverandering, terrorisme, oorlog en zelfs de coronapandemie hebben invloed op de fysieke en psychologische gezondheid. Er is steeds meer bewijs dat de ontwikkeling verstoord raakt als het kind in zijn/haar eerste drie jaar in aanraking komt met biologische of psychosociale gevaren, zoals ondervoeding of mishandeling. Dit kan bijvoorbeeld uiteindelijk gevolgen hebben op de cardiovasculaire, immuun- of metabolische systeem of de hersenen. 

Wat is toxische stress?

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen stressors en een toxische stress respons. Een constante activatie van het stress respons systeem leidt tot toxische stress en verstoort de ontwikkeling van het brein en andere organen wat voor een levenslang verhoogd risico voor fysieke en mentale stoornissen kan zorgen. Een toxische stress respons kan voorkomen bij een kind als het sterke, frequente en/of langdurige moeilijkheden (adversity) ervaart. Moeilijkheden kunnen bijvoorbeeld fysieke of emotionele mishandeling, blootstelling aan geweld of financiële schaarste zijn. 

Welke factoren hebben invloed op de impact van moeilijkheden in de kindertijd?

Moeilijkheden in de kindertijd kunnen de ontwikkeling verstoren en vroege blootstelling aan moeilijkheden kunnen blijvende gevolgen hebben als deze lange tijd aanhouden. Omstandigheden kunnen daarbij van grote invloed zijn. Andere factoren die invloed hebben op de impact van moeilijkheden in de kindertijd zijn:

• Verschillende soorten moeilijkheden: Verschillende soorten moeilijkheden hebben niet allemaal dezelfde impact.
• Duur van moeilijkheid: Hoe langer een moeilijkheid duurt, hoe groter de impact.
• Ontwikkelingsfase en timing van kritieke periode: Hoe het kind reageert op de tegenslag hangt af van in welke ontwikkelingsfase het zich bevindt.
• Aantal moeilijkheden en interactie daartussen: Hoe meer moeilijkheden, hoe meer gezondheidsproblemen.
• Verergerende factoren: Kinderen die bijvoorbeeld ook ondervoed zijn of worden blootgesteld aan giftige stoffen kunnen gevoeliger zijn voor de moeilijkheden.
• Ondersteundende gezinsomstandigheden: Veilige en stabiele omgevingen en relaties zijn een buffer voor de moeilijkheden.
• Al bestaande kenmerken: Moeilijkheden komen bijvoorbeeld vaker voor bij kinderen en gezinnen die al kwetsbaar zijn door genetische of aangeboren factoren zoals prematuriteit of autisme.
• Individuele variatie: Kinderen kunnen anders reageren op dezelfde stressor.

Wat zijn de gevolgen van moeilijkheden in de kindertijd?

De gevolgen van moeilijkheden in de kindertijd kunnen onderverdeeld worden in:

• Gedragsgevolgen: Moeilijkheden in de jeugd kunnen voor gedrags- en emotionele problemen zorgen, zoals agressief gedrag of PTSS. Daarnaast hebben kinderen die een trauma meemaken een verhoogd risico op andere psychische stoornissen, zoals depressie of zelfbeschadiging.
• Neurobiologische gevolgen: Moeilijkheden kunnen ook voor structurele en functionele veranderingen in hersenontwikkeling zorgen, zoals verminderde hersenactiviteit of -volume. Dit kan vervolgens voor verminderde cognitieve en executieve functies zorgen.
• Fysieke gevolgen: Blootstelling aan psychologische stress heeft ook fysieke gevolgen, zoals hogere cortisol levels of grotere kans op ziektes.

Wat zijn mogelijke mediërende variabelen?

De relatie tussen blootstelling aan moeilijkheden in de jeugd en fysieke en psychologische ontwikkeling wordt gemedieerd door directe en indirecte routes. Verwaarlozing kan bijvoorbeeld direct gerelateerd zijn aan ondervoeding of stress aan ontregeling van de HPA-as. Daarbij kan mishandeling indirect gerelateerd zijn aan slecht gezondheidsgedrag. Iemand gaaat bijvoorbeeld slechte voedselkeuzes maken wat vervolgens weer kan leiden tot diabetes of hartziekte.

Wat kunnen we nu doen?

We kunnen kinderen screenen om te kijken of ze moeilijkheden ervaren zoals mishandeling of verwaarlozing. Eenmaal gescreend kunnen ze de juiste interventies krijgen.

Wat zijn de belangrijkste aanbevelingen?

De auteurs van het artikel geven een aantal belangrijke aanbevelingen:

• Onderzoekers moeten zowel objectieve als subjectieve metingen gebruiken.
• Interventies moeten zich niet alleen richten op geestelijke gezondheid maar ook op lichamelijke gezondheid. 
• Adversity en trauma moeten in context geplaatst worden en daarom moeten andere interventies bedenken voor verschillende culturen. 
• Onderzoekers moeten overwegen hoeveel beter biomarkers kunnen voorspellen dan gedrag, hoe vroeg ze in het leven ze gebruikt kunnen worden en of ze schaalbaar zijn. 
• Er moeten meer longitudinale studies worden gedaan om causale conclusies te kunnen trekken. 
• Onderzoekers moeten meer aandacht besteden aan individuele verschillen. Niet iedereen reageert namelijk hetzelfde op een stressor. Het ene kind kan gevoeliger zijn dan het andere kind. 
• Overheden moeten beleid voeren om gezondheid en ontwikkeling van het kind te optimaliseren. 
• Gezondheids- en onderwijsinstellingen moeten vroeg in het leven preventieve gezondheid van kinderen en onderwijs initiatieven linken en optimaliseren. 
• Maak gebruik van interventies op school, in de gemeenschap of naschoolse opvang. 
• Volksgezondheidsstrategieën voor primaire, secundaire en tertiaire preventie van kindermishandeling en adversity moeten overwogen worden.