Leren studeren hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Over deze handleiding

Leren studeren is een vak apart, maar waar een wil is, is een weg. Studeren is meer dan alleen het lezen van boeken. Ook het voorbereiden en volgen van colleges en werkgroepen, schrijfopdrachten en het maken van tentamens horen erbij. Aankomende studenten en ook ouderejaars hebben nog wel eens moeite met het uitvoeren van één of meerdere van deze activiteiten en het behalen van goede resultaten op deze onderdelen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten: in het niet gemotiveerd studeren, concentratieproblemen, inefficiënte tijdsindeling, uitstelgedrag bij het behalen van deadlines en tentamenvoorbereiding, faalangst en/of teveel volgens hetzelfde patroon, te oppervlakkig of te gedetailleerd studeren.

Herken je jezelf hierin? Dan ben je zeker niet de enige. Gelukkig kun je leren om beter met deze problemen om te gaan en zo je resultaten te verbeteren. Deze studiegids is er om je te helpen je algemene studievaardigheden en -gewoonten te ontplooien. Door eerst te ontdekken welke leerstijl het beste bij je past kun je vervolgens bepalen waar je sterktes liggen en aan welke studievaardigheden of -gewoonten je nog moet werken om uiteindelijk een goed studieresultaat te behalen. Deze vaardigheden en gewoontes worden in deze gids uiteengezet en gekoppeld aan verschillende studieactiviteiten om je studie tot een succes te maken.

In de rest van hoofdstuk 1 kun je je eigen leerstijl ontdekken. Hiermee kom je erachter waar je valkuilen liggen bij het studeren. Ook vind je hier een leeswijzer waarmee je het juiste hoofdstuk voor jouw eventuele studieobstakel kunt vinden.

Hoe bereid je het beste een vak voor? Wat voor stappen moet je nemen, hoe deel je effectief je tijd in? Hoe stimuleer je jezelf om goed te presteren en bevorder je je concentratievermogen? Deze vragen worden in het tweede hoofdstuk beantwoord.

Het derde hoofdstuk bevat tips over het actief volgen van en deelnemen aan hoorcolleges en werkcolleges (werkgroepen). Hoe zorg je ervoor dat je de inhoud van de colleges goed tot je neemt? Waar moet je op letten bij het maken van aantekeningen? Wat heb je nodig om succesvolle mondelinge presentaties tijdens werkcolleges te houden?

Samenvattingen en uittreksels van de verplichte stof zijn handige hulpmiddelen bij het leren voor een tentamen. Hoe lees je aandachtig en hoe kom je tot de kern van de verplichte tekst? Hoe vertaal je deze naar je eigen samenvatting? Wat zijn handige richtlijnen om je samenvatting of uittreksel op te maken, zodat je op een later moment weet wat je met een bepaalde alinea bedoelde? Deze richtlijnen vind je terug in hoofdstuk 4. Ook krijg je hier tips om effectief de stof tot je te kunnen nemen.

Het tentamen van een vak nadert. Hoe bereid je je goed voor? Tips hiervoor vind je in hoofdstuk 5. Hier lees je ook wat je kunt doen tegen faalangst en krijg je tips voor het maken van meerkeuze en open tentamens.

1.2 Leerstijlen

Leer je vooral door middel van doen en concrete ervaringen? Functioneer je het beste wanneer je in het diepe wordt gegooid? Of ben je iemand die eerst nadenkt en vervolgens overgaat tot actie? Houd je van structuur? Leg je makkelijk verbanden tussen theoretische kennis en de praktijk? De manier van leren verschilt nogal van student tot student. Door je eigen leer- en denkstijl te leren kennen kun je ervoor zorgen dat je studeert op een manier die voor jou het meest effectief is.

Jan Vermunt, een Nederlandse psycholoog, heeft de opvattingen en het gedrag van studenten onderzocht betreffende hun manier van leren. Door de leeractiviteiten, studieopvattingen en studiemotieven van studenten te bestuderen is hij tot vier leerstijlen gekomen: een betekenisgerichte, een reproductiegerichte, een toepassingsgerichte en een ongerichte leerstijl.

Betekenisgerichte leerstijl

Je zoekt naar verbanden in de studiestof, probeert zelf structuur aan te brengen en staat kritisch tegenover de te bestuderen stof. Zelfsturing neemt een centrale rol in: je bepaalt zelf hoe je leert en wat je belangrijk vindt. Voor jou betekent studeren het opbouwen van kennis en inzichten en komt het voort uit persoonlijke interesse.

Reproductiegerichte leerstijl

Je bent gericht op het behalen van certificaten en het uittesten van eigen capaciteiten. Je verwerkt de studiestof stapsgewijs door het vaak uit je hoofd te leren, te herhalen en door gedetailleerd te werk te gaan. Voor jou staat studeren voor het opnemen van kennis.

Toepassingsgerichte leerstijl

Je probeert je opgedane kennis concreet te verwerken door het in de praktijk zodanig toe te passen, om jezelf klaar te stomen voor het toekomstige beroep. Studeren is voor jou het leren gebruiken van de kennis.

Ongerichte leerstijl

Je hebt moeite met zelfstudie en je hebt weinig houvast aan de aanwijzingen in de studiestof of van docenten. Onderwijs heeft een stimulerende functie voor jou en je leert het best in groepsverband. Je hebt de neiging om aan je studiekeuze te twijfelen en of je goed genoeg bent om je studie af te ronden. Voor jou betekent studeren het volgen van colleges.

Deze leerstijlen zijn een tool om je bewustwording van je eigen voorkeur van leren te stimuleren en om je leerresultaten te verbeteren. Deze tool helpt je ook leren de leerstijlen die je minder goed beheerst verder te ontplooien. Dan krijg je meer balans in je studiegedrag. Op de volgende pagina vind je enkele praktische tips om ook de andere leerstijlen eigen te maken. De praktische tips helpen je leren hoe je extra aandacht kunt besteden aan leeractiviteiten waarin je je minder goed thuis voelt.

De leerstijlen van Vermunt sluiten aan op de leerstijlen en -fasen van David Kolb, een Amerikaanse onderwijsdeskundige. De stijlen van Vermunt zijn specifiek gericht op studenten, terwijl de leerstijlen van Kolb ook wat breder te trekken zijn, bijvoorbeeld op situaties uit het dagelijkse leven. Als student gaat een groot deel van je dagelijkse bezigheden zitten in je studie. Door te achterhalen welke studiestijl de jouwe is, kun je ervoor zorgen dat je de studietijd volop benut en de studiestof eigen maakt. Daarnaast kunnen alledaagse situaties en uitdagingen, die in eerste instantie niks met je studie te maken hebben, je afleiden en belemmeren in je studie. Dit kun je voorkomen door een aantal praktische tips die hieronder volgen.

Kolb onderscheidt vier leerstijlen en -fasen. Deze vier leerfasen kunnen worden beschreven in termen van de volgende vaardigheden die bij die fasen horen:

1. Concreet ervaren ('feeling')
2. Waarnemen en reflecteren ('watching')
3. Abstracte begripsvorming ('thinking')
4. Actief experimenteren ('doing')

Kolb stelt dat deze leerfasen van elkaar afhankelijk zijn en dat deze logisch op elkaar volgen. Volgens hem vormen de fasen een cyclisch leerproces, die idealiter altijd in dezelfde volgorde (maar niet altijd vanuit hetzelfde beginpunt) wordt doorlopen. Maar dat is niet altijd het geval en het komt ook voor dat een fase overgeslagen wordt. Mensen hebben bovendien voorkeuren voor bepaalde fasen uit die cyclus: ze beginnen bij voorkeur in één bepaalde fase of besteden er de meeste tijd aan. Kolb ontdekte dat mensen geneigd zijn vooral die leerfase te ontwikkelen waar ze toch al 'sterk in zijn'. Hij pleitte er voor dat mensen ook aandacht besteden aan manieren van leren waarin ze minder goed zijn. De leercyclus kan dan meer volledig en evenwichtig doorlopen worden, waarbij elke fase de aandacht krijgt die ze verdiend. In een groep zorgt de diversiteit van bijdragen van de verschillende groepsleden er meestal voor dat dit het geval is.

Voorbeeld (bron: www.thesis.nl/kolb): Als je bijvoorbeeld voor het eerst een videorecorder moet bedienen, kun je op diverse manieren proberen uit te vinden hoe het ding werkt. Je kunt allerlei knoppen indrukken (experimenteren) en kijken wat er gebeurt (ervaring en waarschijnlijk ook reflectie). Je kunt ook nadenken over wat je weet over soortgelijke apparaten, bijvoorbeeld over bandrecorders, want die lijken qua bediening op een video (reflectie) en zo een idee krijgen over de bediening (begripsvorming) dat je toetst in de praktijk (experimenteren). Een andere mogelijkheid is dat je iemand vraagt om voor te doen hoe het apparaat bediend moet worden (ervaring), zodat je zelf een beeld over de bediening kan vormen (reflectie, begripsvorming) dat je vervolgens uitprobeert in de praktijk (experimenteren).

Bij een universitaire studie lag het accent tot voor kort vooral op overdenking en theorievorming. Je leert hoe dingen samenhangen en hoe je ze in een theoretisch kader kunt zien. Aan de andere fasen van de leercyclus, experimenteren en ervaren wordt niet altijd even veel aandacht besteed. Voor hbo-opleidingen is dit vaak omgekeerd. Door het jarenlang moeten werken volgens één bepaalde leerstijl verandert de eigen leerstijl. Hier staan een paar praktische tips om je studievaardigheden te ontplooien aan de hand van vier leerstijlen die corresponderen met de fasen in het model van Kolb (bron: www.leren.nl). Deze tips zijn ook op het model van Vermeulen te betrekken en helpen je om je studietijd te optimaliseren.

1. Doener

• Ga een directe ervaring opdoen.
• Los een probleem op.
• Spring in het diepe met een uitdagende taak.

2. Waarnemer/Dromer

• Maak vooraf een plan.
• Neem de tijd voor lastige beslissingen.
• Neem de tijd om je ervaringen te overdenken.

3. Denker /Theoreticus

• Zoek goed gestructureerde leermiddelen.
• Zoek verbanden met kennis die je al hebt.
• Zoek intellectuele uitdagingen.
• Bestudeer theoretische concepten, modellen en systemen.

4. Toepasser/Pragmaticus

• Zoek naar verbanden tussen de leerstof en je werk.
• Richt je op praktische zaken.
• Zoek iemand die je iets kan demonstreren.

1.3 Leeswijzer

Misschien lees je deze handleiding om wegwijs te worden in je nieuwe studieomgeving, in dat geval is het handig alle hoofdstukken door te nemen. Het kan echter ook zijn dat je zelf moeilijkheden hebt met bepaalde onderdelen van je studie of een manier van studeren die je niet goed onder de knie hebt. Hoewel het ook mogelijk is dat je nog wat opsteekt van andere onderdelen van de reader heb je er het meeste aan om die hoofdstukken te lezen die direct verband houden met de moeilijkheden die jij ervaart. Hieronder een aantal van deze problemen met een advies voor welke delen van de reader voor jou belangrijk zijn.

Obstakel: Ik heb steeds de beste bedoelingen om te studeren, maar in de praktijk komt er niets van.

Lezen: Het meest logische hoofdstuk is Motivatie (2.4), waar je leert om te gaan met een gebrek aan studeerzin. Het hoofdstuk Timemanagement (2.2) kan ook goed van pas komen, een goede planning kan je helpen om je doelen om te zetten in de praktijk.

Obstakel: Ik studeer me een ongeluk, maar behaal geen goede resultaten.

Lezen: De hoofdstukken Voorbereiden op het vak (2), College volgen (3) en Effectief lezen (4.3) kunnen je allen helpen om meer resultaat uit dezelfde tijdsbesteding te halen door effectiever en gestructureerder te studeren.

Obstakel: Tijdens het studeren weet ik alles, maar op het tentamen is het weg.

Lezen: Het hoofdstuk Tentamens maken (5) is het meest bij de hand liggend om door te nemen. Misschien kun je ook iets veranderen aan de manier waarop je studeert, zodat de stof langer blijft hangen, lees hiervoor het hoofdstuk Stof verwerken (4).

Obstakel: Er is zo veel te doen, ik weet niet waar ik moet beginnen.

Lezen: Het hoofdstuk Timemanagement (2.2) helpt je structuur aan te brengen in de berg werk die voor je ligt. Hiermee kun je je enorme taken onderverdelen in kleine actiepunten waardoor je weet wat je moet doen en in welke volgorde.

Obstakel: Ik wil wel studeren, maar kom steeds bij Facebook uit.

Lezen: Door te leren je beter te concentreren en afleiding uit te schakelen zul je meer aan studeren toekomen, lees hiervoor de hoofdstukken Concentratie (2.3) en Motivatie (2.4). Ook het hoofdstuk Timemanagement (2.2) kan je helpen duidelijk te krijgen wanneer je moet studeren en wanneer ontspannen.